مسئول میز ایران و افغانستان گزارشگران بدون مرز: سانسور به یک صنعت تبدیل شده
بر اساس گزارش آزادی رسانه‌های سال ۲۰۱۸ ایران هیچگاه رده‌های آخر جدول را ترک نکرده. رضا معینی می‌گوید روزنامهنگاران در سراسر جهان مقاومت می‌کنند. پیشرفت آفریقا تحول مثبتی‌ست.
دکه روزنامه‌فروشی در ایران/ عکس از آرشیو
تازه‌ترین گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF) درباره رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها در سال ۲۰۱۸، در حالی نروژ را باز در جای نخست و کره شمالی را همچنان در رده آخر نشان می‌دهد که ایران با یک پله صعود نسبت به سال ۲۰۱۷ به رده ۱۶۴ آمده است. در این گزارش گفته شده که ایران هیچگاه رده‌های آخر جدول و همسایگی در جوار بدترین‌ها را ترک نکرده. فرا رفتن یک رده نیز نه پیشرفت که در اصل به دلیل بدتر شدن وضعیت دیگر کشورها بوده است.
بر اساس گزارش رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها که روز چهارشنبه ۵ اردیبهشت ۹۷/ ۲۵ اوریل ۲۰۱۸ منتشر شده، کین‌آفرینی نسبت به روزنامهنگاران افزایش یافته است. همچنین رویارویی آشکار علیه رسانه‌ها از سوی برخی رهبران سیاسی تشویق شده و نظام‌های اقتدارگرا تلاش کرده‌اند تا با ژورنالیسم مورد نظر خودشان، دموکراسی را تهدید کنند.
از دیگر نکات قابل توجه در این گزارش این است که فنلاند برای دومین سال متوالی جایگاهش را با اقدام‌هایی که به گفته گزارشگران بدون مرز تهدید اصل نهانی بودن منبع خبر برای روزنامهنگاران است تضعیف کرده و در رتبه چهارم قرار گرفته. هلند جایگزین فنلاند در رده سوم شده و سوئد هم پس از نروژ در جایگاه دوم آزادی رسانه‌ها در جهان در سال ۲۰۱۸ قرار گرفته.
اما گزارش سالانه سازمان گزارشگران بدون مرز درباره آزادی رسانه‌ها در جهان بر چه اساس و مبنایی تهیه می‌شود و رتبه‌بندی کشورها چگونه صورت می‌گیرد؟
رضا معینی، مسئول میز افغانستان و ایران گزارشگران بدون مرز به این سوال زمانه و پرسش‌های دیگر درباره این گزارش پاسخ داده است.
به گفته او، رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌های سازمان گزارشگران بدون مرز از سال ۲۰۰۲ همه ساله منتشر شده و شکل آن نیز هر سال تحول پیدا کرده و با فراهم آمدن فرصت استفاده از تکنولوژی و امکانات بیشتر، بهتر شده است.
مسئول میز ایران و افغانستان گزارشگران بدون مرز به زمانه می‌گوید: «این گزارش به این صورت شکل می‌گیرد که بیش از ۴۰ پرسش با روزنامهنگاران، متخصصان امر رسانه، وکلا، انجمن‌های حقوق بشری و ... در میان گذاشته می‌شود. این مجموعه پرسش‌ها در زمینه‌های مختلف است اما به طور مشخص می‌توان گفت که هفت شناساگر دارد. مثلا شناساگرهایی مثل کثرت‌گرایی و حضور عقاید مختلف در رسانه‌ها، استقلال رسانه‌ها و اینکه رسانه‌ها تا چه حدی در برابر قدرت‌های سیاسی، اقتصادی، مذهبی، نظامی و ... مقاومت می‌کنند و مستقل عمل می‌کنند. همچنین زیستگاه در رابطه با کشور مورد نظر یعنی خودسانسوری، چارچوب‌های حقوقی و قانونی، کارآمدی قانون در فعالیت‌های اطلاع‌رسانی و ....»
با جمع‌آوری پاسخ‌های داده شده به پرسش‌های مطرح شده، نتایج در اختیار عده‌ای از متخصصان آمار و ارقام قرار می‌گیرند و آنها بر مبنای معدلی که از این پرسش‌ها به دست می‌آید، رده‌بندی آزادی رسانه‌ها را تنظیم می‌کنند.
نمونه سوال‌هایی که گزارشگران بدون مرز برای تهیه گزارش سالانه آزادی رسانه‌ها با پرسش‌شوندگان در میان می‌گذارد، از این قرارند: آیا دولت‌ها در قانون و در عمل از روزنامهنگاران حمایت می‌کنند؟ آیا قانون‌های رسانه‌ای سانسور را تشویق می‌کنند؟ استقلال رسانه‌ها و روزنامه‌ها تا چه اندازه است و آیا دولت‌ها در کار آنها دخالت می‌کنند؟ آیا گروه‌های دیگر (گروه‌های فشار) در کار رسانه‌ها دخالت می‌کنند؟
به گفته رضا معینی این پرسش‌ها به دنبال آن هستند که مشخص کنند آیا یک خبرنگار و یک رسانه می‌تواند به شکل آزاد فعالیتش را انجام بدهد یا نه: «همچنین بررسی می‌شود که آیا فشارهای داخلی یا بین‌المللی بر کار یک رسانه اثر می‌گذارد یا نه چون گاهی روابط بین‌المللی هم بر این موضوع تاثیر می‌گذارند.»
او می‌گوید اینکه چه تعداد روزنامه‌نگار زندانی در یک کشور وجود دارد، اینکه چند روزنامه‌نگار کشته شده‌اند و پرسش‌هایی از این دست، معدلی را به دست می‌دهد که رتبه یک کشور را در رده‌بندی آزادی رسانه‌ها بالا و پایین می‌برد: «برای مثال جمهوری اسلامی ایران که یکی از پنج زندان بزرگ برای فعالان رسانه‌ای در سال ۲۰۱۷ بوده، بدون شک دارای امتیازهای منفی بسیاری است.»
مسئول میز ایران و افغانستان سازمان گزارشگران بدون مرز همچنین به شناساگر منطقه‌ای اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر ما بخواهیم معدل کلی مجموعه کشورهایی را که در یک منطقه هستند به دست بیاوریم، شناساگر منطقه‌ای را مورد توجه و ارزیابی قرار می‌دهیم. در همین گزارش اخیر ما تاکید کرده‌ایم که متاسفانه به عنوان مثال در اروپا به دلیل تضییقاتی که انجام می‌شود، وضعیت بد شده است.»
شناساگر منطقه‌ای خاورمیانه اما در نقشه سازمان گزارشگران بدون مرز در وضعیت سیاه (بسیار بد) قرار دارد. دلیل این مساله این است که بیشتر کشورهای این منطقه از نظر آزادی رسانه در وضعیتی نامطلوب به سر می‌برند.
ما بی‌طرف نیستیم
رضا معینی اما درباره رویکرد سازمان گزارشگران بدون مرز به موضوع آزادی رسانه‌ها در جهان می‌گوید که این سازمان بی‌طرف نیست و برای حساس کردن افکار عمومی به موضوع آزادی رسانه‌هاست که این گزارش را تهیه و منتشر می‌کند.
او همچنین می‌گوید: «این رتبه‌بندی یک امر علمی مشخص نیست اما ما در چگونگی و روند تهیه و تنظیم پاسخ‌ها و آمارها دخالتی نداریم و این رده‌بندی بر مبنای همان شناساگر‌های مشخص که به چند مورد از آنها اشاره کردم، منتشر می‌شود.»
به گفته مسئول میز افغانستان و ایران سازمان گزارشگران بدون مرز، در ویرایش سال ۲۰۱۸ رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها، این سازمان بر سه نکته تاکید دارد: «نخست اینکه کین‌آفرینی نسبت به روزنامهنگاران به‌ویژه در کشورهای دموکراتیک بیشتر شده است. در کشورهای اقتدارگرا این مشکل همواره وجود داشته اما در کشورهای دموکراتیک این موضوع به یک ضد نمونه تبدیل شده برای توجیه سرکوب که این مساله دموکراسی را تهدید می‌کند.»
نکته دومی که رضا معینی بر آن تاکید دارد، صدور نوعی از سانسور و به عبارت دیگر صنعتی کردن سانسور در کشورهای مختلف است: «به عبارت دیگر کشورهایی که عملکردشان در برخی مناطق نمونه و الگویی برای دیگر کشورهاست، مانند روسیه و چین، با صدور نوع سرکوب‌شان (نوع سرکوب صدای منتقدان یعنی سانسور)، در خدمت سرکوب در عرصه جهانی قرار گرفته‌اند.»
معینی اما در مقابل این دو نکته، از مقاومت روزنامهنگاران در سراسر جهان خبر داده است: «نکته سوم و از همه مهم‌تر این است که در برابر این ویرانی و تباهی، مقاومت و پایداری روزنامهنگاران در سراسر جهان مشخص و چشمگیر بوده است. این را ما از ایالات متحده آمریکا تا اروپا و همچنین ایران و افغانستان می‌بینیم.»
پیشرفت در آفریقا، در جا زدن در ایران
گرچه وضعیت آزادی رسانه‌ها در بیشتر نقاط جهان روشن نیست و ما هر روز در سراسر جهان با تباهی‌های بیشتری رو‌به‌رو می‌شویم اما پیشرفت‌هایی هم در چهار گوشه جهان صورت گرفته است. رضا معینی پیشرفت‌های صورت گرفته در آفریقا را مورد توجه قرار می‌دهد و می‌گوید: «آنچه از آفریقا به دست آمده نشان می‌دهد در این منطقه رابطه روشنی میان حکومت و حکومت‌گری با آزادی رسانه‌ها وجود دارد. یعنی وقتی در سه کشور آفریقایی زیمبابوه، آنگولا و گامبیا سه دشمن آزادی رسانه‌ها از کار و قدرت برکنار می‌شوند، فعالیت رسانه‌ها شتاب می‌گیرد. در گامبیا به محض کنار رفتن رییس جمهوری که نقشی پررنگ در سرکوب داشت، این کشور ۲۱ رده در جدول آزادی رسانه‌ها بالا آمد.»
معینی به پیشرفت‌ها در زمینه آزادی رسانه‌ها در کره جنوبی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «به محض جابه‌جایی قدرت در کره جنوبی، این کشور ۲۰ رده در جدول ما جلو می‌رود. اینها نشانه‌هایی هستند که بر مبنای آنها می‌توانیم بگوییم پیشرفت‌هایی صورت گرفته اما به شکل عمومی واقعیت این است که وضعیت کل جهان وضعیت چندان خوب و مطلوبی نیست.»
- در همین زمینه
نظرها
نظری وجود ندارد.