زبان و جنسیت – نمونه: تلاش برای تبعیض‌زدایی در زبان آلمانی

شورای اصلاح زبان آلمانی را می‌توان با اغماض معادل شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی دانست. با این تفاوت که اولاً مانند این دومی منحل نشده و جای خود را به نهادی دیگر نداده، دوم اینکه فعالیت آن صرفاً در چارچوب دستورالعمل‌های ایدئولوژیک شورای عالی انقلاب فرهنگی نمی‌گنجد، و برخلاف فرهنگستان زبان در دوره پهلوی فعالیت‌هایش به سره‌نویسی مبتنی بر ناسیونالیسم ایرانی و عرب‌ستیزی هم محدود نمی‌شود، بلکه نهادی‌ست ناظر بر زبان جاری و ساری مردم و هر چند گاه یک بار با پیشنهادهایش تحولاتی را در زبان به وجود می‌آورد. به تازگی تبعیض‌زدایی از کلمات مؤنث و مذکر در دستور کار شورای اصلاح زبان آلمانی قرار گرفته است.

در زبان آلمانی برخلاف زبان فارسی کلمات مؤنث را می‌توان از کلمات مذکر (و همچنین خنثی) تشخیص داد. ضمایر هم که معمولاً جانشین اسم هستند و نقش‌های مختلفی در جمله به عهده می‌‌گیرند تابع جنسیت هستند. شورای دستور خط زبان آلمانی پیشنهاد تازه‌ای را مطرح کرده: می‌توان با آوردن یک ستاره بر سر کلمات، جنسیت سومی هم برای کلمه در نظر گرفت، چنانکه از تراجنسیتی‌ها رفع تبعیض شود:

چنانچه در یک نامه اداری بخواهند همکاران زن و مرد را خطاب قرار دهند، تا پیش از این از ترکیب زیر استفاده می‌شد:  اسم مشتق + پسوندِ In

مثال:

KollegInnen

شورای دستور خط زبان آلمانی پیشنهاد داده که با افزودن یک ستاره به ساحت کلمه می‌توان جنسیت سوم را آشکار و قابل رؤیت کرد. مطابق این فرمول: اسم مشتق +* + پسوند In

مثال:

Kolleg*Innen

در آوریل سال جاری شهرداری برلین این پرسش را با شورای دستور خط زبان آلمانی در میان گذاشته بود: چگونه می‌توان تراجنسیتی‌ها را به شکل محترمانه‌ای در کلمات مؤنث یا مذکر آشکار کرد؟

دادگاه قانون اساسی فدرال حکمی صادر کرده بود که به موجب آن قوانین حقوق مدنی آلمان صرفاً بین مرد و زن تمایز قائل شده و جنس سوم را در نظر نگرفته و از هم‌این‌روی قانون اساسی آلمان در این مورد نقض شده. در نوامبر سال گذشته نیز دادگاه عالی آلمان در کالسروهه حکم داده بود که جنسیت سوم را هم می‌بایست به طور محترمانه و به دور از تبعیض مورد خطاب قرار داد. این مهم بر عهده زبانشناسان قرار گرفته است. اکنون قرار است یک هیأت هشت نفره از زبانشناسان در چهل و یکمین نشست شورای اصلاح زبان آلمانی در تاریخ ۸ ژوئن پیشنهادها در زمینه رفع تبعیض از جنسیت سوم از ساحت کلمات را به بحث بگذارند.

زبانشناسان به ما می‌آموزند که زبان مدام در حال دگرگونی‌ست، اما این دگرگونی‌ها آرام اتفاق می‌افتد و به فرموده هم نیست. اما آیا زبان اصلاح‌پذیر نیست؟ چرا، برای مثال در جهت ساده‌سازی کتابت و آموزش که زبان فارسی هم آن را تجربه کرده. زبان فارسی از زبان پرتکلف و ارباب-رعیتی دوره قجری خود فاصله گرفته و همین فاصله‌گیری آن را برای بیان آزاد و بازتاب دادن روح و خواست آزادی قابل‌تر ساخته است. از بحث‌های جاری در حوزه‌های زبانی دیگر می‌توانیم بیاموزیم، به ویژه از بحث‌های مربوط به خشونت‌زدایی و تبعیض‌زدایی از زبان. خبری که در اینجا درباره زبان آلمانی در اینجا آوردیم، نمونه‌ای است از تلاش برای توجه به برابری انسان‌ها از زاویه جنسیتی.