سه بنای تاریخی در گستره تاریخ ایران
<p>پانته‌آ بهرامی - همه‏ ما می‌‏دانیم در کشوری زندگی می‌‏کنیم که قدمتی چند هزار ساله دارد و نمادهای فرهنگی و اجتماعی زیست ایرانیان در گستره این تاریخ کهنسال در آثار باستانی- تاریخی سرزمین‌مان به یادگار مانده است. در برنامه‏ گردشگری امروز سه محل به‏اختصار معرفی می‌‏شوند: «آسیاب دو سنگی»، «قلعه‏ بابک» و «قلعه‏ مازیار».</p> <!--break--> <p><a href="http://www.zamahang.com/podcast/2010/20120212_PanteA_MaziarBabak.mp3"><img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/musicicon_14.jpg" /></a></p> <p> </p> <p> </p> <p><strong>آسیاب دوسنگی</strong><br /> </p> <p>آسیاب دوسنگی در نزدیکی یزد، در روستایی به نام محمدآباد در دوران قاجار ساخته شده و حدود ۲۰۰ سال عمر دارد. آسیاب دو سنگی محمد‏آباد میبد در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. از ویژگی‏های این اثر تاریخی که نوع معماری آن به دوران آخر صفویه برمی‏گردد، این است که عمیق‏‌ترین آسیابی است که در زیرزمین به صورت دست‌ساز ساخته شده و نمونه‏ آن تا به‏حال مشاهده نشده است. افزون بر این، آسیاب در محل تقاطع دو رشته قنات در زیر زمین واقع شده که از نظر هیدرولیکی قابل مطالعه و دارای اهمیت است. مدخل ورودی اصلی این آسیاب رو به شرق است. به واسطه‏ ایجاد یک شیب مناسب، به راحتی نور خورشید تا انتهای آسیاب قابل مشاهده است. به دلیل سیل مهیبی که حدود ۵۰ سال پیش <img align="left" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/pagardba01.jpg" />این مجموعه را در برگرفته و آب‏رُفت‏های فراوانی را در داخل مجموعه انباشت کرده، این شیب‏بندی و ترازبندی آسیب دیده و پس از انجام خاک‏برداری و تخلیه، دیگر آن شیب حقیقی و اولیه قابل مشاهده نیست. آسیاب دو سنگی دارای حجره‏‌ها و ساختارهای معماری ویژه‏ای است که مربوط به روند آرد کردن غله، به‏ویژه گندم و جو، از زمان ورود تا پایان کار است.</p> <p> </p> <p>بر این مبنا، اولین ساختار معماری‏ای که در محوطه‏ی دالان اصلی به آن برخورد می‌‏کنیم، اتاقک بازرسی و نظارت بر روند ورود و خروج غله است. افزون بر آن، اتاقک‏‌ها و اینکه نحوه‏ رسیدن به آن توسط چند پله بوده، شاید بهترین دلیل از زاویه‏ی بهداشتی و در تماس مستقیم نبودن با حیوانات و چهارپایان بوده است.</p> <p>حسن علیزاده از گردشگران باسابقه‏ ایران که خود از این آسیاب دیدن کرده می‌‏گوید:</p> <p> </p> <p>«از این جهت آن را با دو تا سنگ تعبیه کرده‏اند که فشار آب طوری بوده که اگر یک سنگ می‌‏گذاشتند، موجب خرابی آسیاب می‌‏شده است. قنات را بایستی با شیب پنج درجه‏ای، از دل کوه‏‌ها تا نزدیکی‏های سطح زمین می‌‏آوردند و طوری ساخته شده که از ورودی دهانه‏ تونل آسیاب که می‌‏خواهیم وارد بشویم، شیب ملایمی را طی می‌‏کنیم تا برسیم به جایی که سنگ‏های آسیاب قرار گرفته‏اند و نظم بسیار خاصی دارد. از بالای سطح زمین، میله‏هایی به فاصله‏ حدود ۲۰ الی ۳۰ متر کنده‏اند. از آنجا می‌‏رفتند داخل و در دل زمین، این شیب را از دو طرف می‌‏کندند. جالب اینجاست که زمین را طوری می‌‏کندند که درست دو طرفی که داشتند کار می‌‏کردند، سر‌‌ همان محلی که قرار بود، در یک خط مستقیم به هم می‌‏رسیدند. در حالی‏که در متروی تهران بار‌ها اتفاق افتاده بود که با وجود تکنولوژی امروزه، دو طرف از کنار هم رد می‌‏شدند. ولی آن موقع چنین اتفاق‏هایی نمی‌‏افتاد.</p> <p> </p> <p><img align="left" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/pagardba02.jpg" />از این میل‏‌ها یا چاه‏‌ها هم به عنوان هواگیر و نورگیر استفاده می‌‏کردند و هم برای لایروبی قنات و بیرون کشیدن خاک‏‌ها و از این نظر بسیار جالب است. با استفاده از پیه‏سوز و نوری که می‌‏تابیده، کلنگ‏‌ها را طوری زده‏اند که اصلاّ انحراف ندارد و همین‏طور جلو می‌‏رود تا می‌‏رسد به قسمتی که ۴۰ متر از سطح زمین پایین‏‌تر می‌‏رود و جایی است که به آب می‌‏رسد. <br /> </p> <p>از شیوه‏ مهندسی بسیار جالب و در عین حال ساده‏ای هم استفاده کرده‏اند. دو تا سنگ قرار داده‏اند، آسیاب می‌‏چرخیده و مردم گندم‏های‏شان را بعد از آرد شدن از آنجا می‌‏بردند و حتی آن‏قدر این محوطه جالب است که از نور پیه‏سوز به‏خاطر اینکه موجب دود و خفه شدن نشود، استفاده نمی‌‏کردند و طوری بوده که وقتی شما انتهای تونل می‌‏ایستید، نور خورشید را کاملاً می‌‏بینید. البته الان برایش در گذاشته‏اند. می‌‏توانم بگویم که آسیاب دو سنگی یکی از جاهای تقریباً ناشناخته است. چون ما در عید نوروز که به‏طور میلیونی جابه‏جایی مسافر داریم، پرتردد‌ترین موقع سال است و ایرانی‏‌ها داخل کشور به این طرف و آن طرف می‌‏روند، بیشترین آمار بازدید از اینجا حدود پنج‏هزار نفر است. توصیه می‌‏کنم که حتماّ هم‏وطنان‏مان بروند اینجا را ببینند.</p> <p> </p> <p>البته این قنات الان دیگر استفاده‏ای ندارد، متأسفانه دیگر آبی هم در آن نیست و حتی سنگ‏هایش هم در موزه‏ای در آلمان (به قول محلی‏‌ها خوشبختانه، چون آن‏‌ها بهتر نگه می‌‏دارند) نگهداری می‌‏شود. اما از این نظر که آن موقع مردم چه زحماتی کشیده‏اند و با چه زحمتی این آب گران‏قیمت و گران‏ارج را بالا می‌‏‏آوردند و از آن هم در کشاورزی و هم در آسیاب کردن گندم‏‌ها استفاده می‌‏کردند، جای بسیار جالبی است.»</p> <p> </p> <p><strong>دژ بابک</strong></p> <p> </p> <p><img align="left" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/pagardba06.jpg" />«قلعه‏ جمهور»، معروف به «دژ بابک» در ۵۰ کیلومتری شمال شهرستان اهر، بر فراز قلعه‏ کوهستانی در حدود ۲۳۰۰ متر تا ۲۷۰۰ متر بلند‌تر از سطح دریا قرار دارد. اطراف این دژ را از هر طرف دره‏های عمیق ۴۰۰ تا ۶۰۰ متری فراگرفته و تنها از یک‌سو راهی باریک و صعب‏العبور جهت دسترسی به این قلعه وجود دارد.</p> <p>بابک خرمدین هنگام قیام علیه دستگاه خلافت عباسی، ۲۲ سال در مقابل تجاوز اعراب به ایران مقاومت و ایستادگی کرد. بابک اندیشه‏های مزدک را در سر داشت و ادامه‏دهنده‏ قیام خرمدینان اصفهان بود که سودای برپایی ایران پر عظمت را در سر داشتند.</p> <p> </p> <p>برای نفوذ به داخل دژ، تنها راه ورود، دروازه‏ اصلی است و از کوهستان امکان وارد شدن به قلعه وجود ندارد. مسافت راه کلیبر به قلعه با اینکه از سه کیلومتر تجاوز نمی‌‏کند، ولی بسیار دشوار است و هنگام عبور باید گردنه‏‌ها و گذرهای خطرناکی را پشت سر گذاشت.</p> <p> </p> <p>قبل از رسیدن به قلعه و ورود به بنای مستحکم دژ، می‌‏بایست از معبری عبور کرد که به صورت دالانی است که از سنگ‏های منظم طبیعی شکل گرفته و تنها گنجایش عبور یک نفر را دارد. دو نفر به سختی می‌‏توانند از آن بگذرند. امتداد بصری معبد، در ‌‌نهایت به دروازه‏ قلعه ختم می‌‏شود و دقیقاً در راستای این هدف قرار دارد که ورود هر تازه‏وارد و سپاهی‏ای از طریق دو برج دیده‏بانی در سمت دروازه‏ ورودی قابل رؤیت است.</p> <p> </p> <p>به لحاظ سوق‏الجیشی، موقعیت استقرار بنا بر فراز قله به گونه‏ای است که ۲۰ نفر سپاهی قادر بودند از یورش یک سپاه صد هزار نفری جلوگیری کنند و تلفاتی هم نداشته باشند. چه تیر و کمان و اسلحه‏ معمول آن دوران، سربازان را که بر بلندی استقرار یافته بودند، در موقعیتی قرار می‌‏داد که اسلحه‏ مهاجمان به دلیل بعد مسافت، مؤثر واقع نمی‌‏شد.</p> <p> </p> <p>بنای دژ سه طبقه دارد که پس از ورودی قرار گرفته است. سقف آب‏انبار‌ها با طاق جناقی و گهواره‏ای استوار شده‏اند. محوطه‏ داخلی آن‏‌ها نیز به وسیله‏ نوعی ساروج غیر قابل نفوذ گردیده و به هنگام زمستان <img align="left" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/pagardba07.jpg" />از برف و باران پر شده و در تابستان و در تنگنا‌ها و محاصره‏‌ها از آب آن‏‌ها استفاده می‌‏شده است. در سمت شمال غربی دژ پله‏کان‏هایی سراسری‏ وجود داشته که اکنون ویران شده و قسمت‏هایی از آن بیرون خاک است و تنها راه صعود به بخش‏های مرتفع‏‌تر بناست.</p> <p> </p> <p>به یقین، می‌‏توان اظهار داشت که بنای این دژ در دوران اشکانیان و به ویژه ساسانیان ساخته شده است. در قرون دوم و سوم و تا چند قرن پس از آن، مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته و تغییراتی در آن به‏وجود آمده است.</p> <p> </p> <p>حسن علیزاده می‌گوید: «قلعه‏ بابک به اسم بابک خرمدین شناخته می‌‏شود که مبارز ملی‏گرای ایرانی علیه سلطه‏ اعراب در ایران بوده. به همین خاطر این قلعه که در کلیبر در آذربایجان شرقی واقع شده، به‌‌ همان اسم و یا قلعه‏ جمهور معروف است. ولی مردم آن را بیشتر به اسم قلعه‏ بابک می‌‏شناسند.</p> <p> </p> <p>این قلعه در کلیبر و در دل کوه‏‌ها و جنگل‏های ارس‏باران یا قره‏داغ واقع شده و مسیر بسیار صعب‏العبوری که مقر فرماندهی بابک خرمدین بوده قرار دارد. او از آنجا به مدت بیش از ۲۰ سال اعراب را آزار می‌‏داده و متأسفانه طبق تاریخ تلخ کشورمان در طول صد‌ها سال، با خیانت یک ایرانی دیگر به اسم افشین فریب می‌‏خورد و اسیر دست اعراب می‌‏شود و با وضع فجیعی که فکر می‌‏کنم خیلی‏‌ها وصفش را شنیده باشند، در دربار خلیفه کشته می‌‏شود.</p> <p> </p> <p>خواجه‏ نطام‏الملک در کتاب سیاست‏نامه‏اش، شیوه‏ کشتن بابک را با جزئیات ذکر کرده است. در این کتاب آمده است که ابتدا دست و پای بابک را قطع می‌‏کنند و وقتی دستش قطع می‌‏شود، او سریع خون آرنجش را به صورتش می‌‏مالد و خلیفه که تعجب کرده، از او علت این‌کار را می‌‏پرسد. بابک پاسخ می‌‏دهد: «بر اثر رفتن خون بدنم چهره‏ام زرد می‌‏شود، نمی‌‏خواهم خیال کنی که از ترس تو چهره‏ام زرد شده است». متأسفانه این قهرمان ملی ما را به این شکل و به طرز خیلی فیجع، وحشیانه و غیر انسانی‏ای می‌‏کشند.</p> <p>بابک یک قهرمان ملی بوده که برای ایران می‌‏جنگیده و هم‏مرام‏هایی هم مانند مازیار داشته و یا ادامه‏دهنده‏ راه ابومسلم بوده، منتها آن‏‌ها به شکل دیگری حرکت می‌‏کردند، ولی مازیار به شکل مستقیم و واضح حرفش را می‌‏زده و دنبال سیاست هم نبوده که حرفش را با سیاست‏بازی بزند.</p> <p> </p> <p>از این نظر، قلعه‏ بابک بسیار دیدنی است. یعنی آدم وقتی در دل قلعه قرار می‌‏گیرد، یاد آن دوران می‌‏افتد و سختی‏هایی که در سرمای آن منطقه می‌‏کشیدند و علیه اعراب و متجاوزان، برای استقلال کشورمان می‌‏جنگیدند و فضای آن آدم را می‌‏گیرد. خوشبختانه تقریباً به این هدف‏شان رسیده‏اند و الان آثاری از آن باقی مانده و کمی هم بازسازی شده و خیلی خوب است که مردم به‏خصوص در فصل تابستان و یا اواخر بهار که این‏ منطقه خنک است و جای بسیار باصفایی است، از آن دیدن کنند. هم احترامی است به این قهرمان ارزنده‏ کشورمان و هم دیداری است از تاریخ و سرگذشت آن‏هایی که برای حفظ این خاک جان‏شان را فدا کرده‏اند.»</p> <p> </p> <p><strong>قلعه مازیار</strong><br /> </p> <p>دژ «ماران» یا «مازیار» در شهر رامیان، بین گرگان و گلستان، نزدیک شهری به نام رامیان است. بابک خرمدین و مازیار هر دو در سال ۲۲۴ هجری قمری کشته شده‏اند. قلعه‏ مازیار بر فراز صخره‏ای سنگی <img align="left" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/pagardba05.jpg" />احداث شده است. سمت شمال و شرق صخره‏ای که قلعه بر فراز آن قرار دارد، دارای شیب بسیار تندی است و به علت دسترسی سخت، از تعرض مهاجمان مصون مانده و امروزه اثر شاخصی از قلعه به شمار می‌آید و نظر بیننده را جلب می‌‏کند.</p> <p> </p> <p>قدمت دژ مازیار حداقل به ۱۳۰۰ سال پیش برمی‏گردد و بخش عمده‏ آن تخریب شده است. حسن علیزاده که خود از این قلعه‏‌ها دیدن کرده، می‌‏گوید:</p> <p> </p> <p>«اشاره می‌‏کنم به مازیار که او هم جزو هم‏پیمانان بابک خرمدین بوده است. مازیار در منطقه‏ طبرستان مبارزه می‌‏کرده و ابومسلم هم در خراسان بوده است. عده‏ای در خطه‏ای در یک نوار مرزی‏ که از شمال غرب تا شرق کشور را در برمی‌‏گرفته، علیه اعراب، حال هر کدام به نحوی و با سیاستی مبارزه می‌‏کرده‏اند. یکی از آن‏‌ها مازیار بن‏ قارن بوده که خاندان او سال‏های سال در بخش‏هایی از منطقه‏ طبرستان حکومت مستقلی برای خودشان داشته‏اند و حاکمان محلی بوده‏اند. خاندان او، قارنیان، در کنار باوندیان و پادوسبانیان، جزو چند خاندان قدیمی‏ بوده‏ که حکمرانی‏شان در آن محله‏‌ به قبل از اسلام هم می‌‏رسیده است. مازیار هم قلعه‏ای دارد در نزدیک رامیان. در استان گلستان، در مسیر بین شهر گرگان و گنبد کاووس، شهر کوچکی قرار دارد به اسم رامیان و قلعه‏‏ ماران در مسیر این شهر و در کنار روستایی که به «مازیاران» معروف است، واقع شده است.</p> <p> </p> <p>این منطقه‏، منطقه‏ی دشت و گرمسیری است و چون این قلعه در ارتفاع قرار گرفته، مسیر خنکی است که از دوره‏ ساسانیان و اشکانیان حتی به عنوان ییلاق از آن استفاده می‌‏شده است. بعد از اسلام هم همین‏طور. <br /> </p> <p>مازیار علیه اعراب قیام کرده و به مدت چندین سال برای استقلال منطقه و کشور جنگیده که متأسفانه یک سال پس از کشتن بابک، او هم در جنگی کشته می‌‏شود؛ باز هم در اثر خیانت برادرش به اسم کوهیار که تطمیع‌اش می‌‏کنند و او به برادرش خیانت می‌‏کند.</p> <p> </p> <p><img align="left" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/pagardba04.jpg" />جالب است که از این قلعه بعد از مازیار هم مدت‏‌ها مورد استفاده‏ مردم بوده است. آثار خیلی جالبی دارد. مخصوصاً در انتهای قلعه که گذرگاه آخری است که وارد محوطه‏ای می‌‏شود که قلعه قرار داشته، سنگ‏های خیلی عظیم و نامنظمی که آخرین بازمانده‏های آخرین یخبندان کره‏ی زمین هستند قرار دارند. برای همین شکستگی سنگ‏‌ها اصلاً نظمی ندارد، جای بسیار تنگی است و جالب است که او چنین جایی را انتخاب کرده است.</p> <p> </p> <p>متأسفانه از قلعه‏ی ماران یا مازیاران چیز زیادی به جای نمانده، جز پی قلعه‌ها. منتها در دوره‏ قاجار عده‌ای از راهزن‏‌ها از آنجا به عنوان محل راهزنی استفاده می‌‏کردند و حتی در آنجا در دل زمین برای خودشان انبارهای گندم و آذوقه درست کرده بودند. آن بالا جایی دارد به شکل یک دشت که بعداً در اواخر دوره‏ قاجار و بعد از کودتای ۱۲۹۹، به آن‏ حمله می‌‏کنند و آن را آتش می‌‏زنند. حتی الان هم اگر دست‏مان را لای گودال‏های باقی‏مانده ببریم، هنوز آثار گندم‏های سوخته وجود دارد و دیده می‌‏شود.»<br /> </p> <p>ایمیل گزارشگر:<br /> pantea. bahrami@yahoo. com<br /> </p> <p>در همین زمینه:<br /> ::گزارش‌های پانته‌آ بهرامی در رادیو زمانه::<br /> </p>
پانته‌آ بهرامی - همه ما میدانیم در کشوری زندگی میکنیم که قدمتی چند هزار ساله دارد و نمادهای فرهنگی و اجتماعی زیست ایرانیان در گستره این تاریخ کهنسال در آثار باستانی- تاریخی سرزمین‌مان به یادگار مانده است. در برنامه گردشگری امروز سه محل بهاختصار معرفی میشوند: «آسیاب دو سنگی»، «قلعه بابک» و «قلعه مازیار».
آسیاب دوسنگی
آسیاب دوسنگی در نزدیکی یزد، در روستایی به نام محمدآباد در دوران قاجار ساخته شده و حدود ۲۰۰ سال عمر دارد. آسیاب دو سنگی محمدآباد میبد در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. از ویژگیهای این اثر تاریخی که نوع معماری آن به دوران آخر صفویه برمیگردد، این است که عمیقترین آسیابی است که در زیرزمین به صورت دست‌ساز ساخته شده و نمونه آن تا بهحال مشاهده نشده است. افزون بر این، آسیاب در محل تقاطع دو رشته قنات در زیر زمین واقع شده که از نظر هیدرولیکی قابل مطالعه و دارای اهمیت است. مدخل ورودی اصلی این آسیاب رو به شرق است. به واسطه ایجاد یک شیب مناسب، به راحتی نور خورشید تا انتهای آسیاب قابل مشاهده است. به دلیل سیل مهیبی که حدود ۵۰ سال پیش این مجموعه را در برگرفته و آبرُفتهای فراوانی را در داخل مجموعه انباشت کرده، این شیببندی و ترازبندی آسیب دیده و پس از انجام خاکبرداری و تخلیه، دیگر آن شیب حقیقی و اولیه قابل مشاهده نیست. آسیاب دو سنگی دارای حجرهها و ساختارهای معماری ویژهای است که مربوط به روند آرد کردن غله، بهویژه گندم و جو، از زمان ورود تا پایان کار است.
بر این مبنا، اولین ساختار معماریای که در محوطهی دالان اصلی به آن برخورد میکنیم، اتاقک بازرسی و نظارت بر روند ورود و خروج غله است. افزون بر آن، اتاقکها و اینکه نحوه رسیدن به آن توسط چند پله بوده، شاید بهترین دلیل از زاویهی بهداشتی و در تماس مستقیم نبودن با حیوانات و چهارپایان بوده است.
حسن علیزاده از گردشگران باسابقه ایران که خود از این آسیاب دیدن کرده می‌گوید:
«از این جهت آن را با دو تا سنگ تعبیه کردهاند که فشار آب طوری بوده که اگر یک سنگ میگذاشتند، موجب خرابی آسیاب میشده است. قنات را بایستی با شیب پنج درجهای، از دل کوهها تا نزدیکیهای سطح زمین میآوردند و طوری ساخته شده که از ورودی دهانه تونل آسیاب که میخواهیم وارد بشویم، شیب ملایمی را طی میکنیم تا برسیم به جایی که سنگهای آسیاب قرار گرفتهاند و نظم بسیار خاصی دارد. از بالای سطح زمین، میلههایی به فاصله حدود ۲۰ الی ۳۰ متر کندهاند. از آنجا میرفتند داخل و در دل زمین، این شیب را از دو طرف میکندند. جالب اینجاست که زمین را طوری میکندند که درست دو طرفی که داشتند کار میکردند، سر همان محلی که قرار بود، در یک خط مستقیم به هم میرسیدند. در حالیکه در متروی تهران بار‌ها اتفاق افتاده بود که با وجود تکنولوژی امروزه، دو طرف از کنار هم رد میشدند. ولی آن موقع چنین اتفاقهایی نمیافتاد.
از این میلها یا چاهها هم به عنوان هواگیر و نورگیر استفاده میکردند و هم برای لایروبی قنات و بیرون کشیدن خاکها و از این نظر بسیار جالب است. با استفاده از پیهسوز و نوری که میتابیده، کلنگها را طوری زدهاند که اصلاّ انحراف ندارد و همینطور جلو میرود تا می‌رسد به قسمتی که ۴۰ متر از سطح زمین پایینتر میرود و جایی است که به آب می‌رسد.
از شیوه مهندسی بسیار جالب و در عین حال سادهای هم استفاده کردهاند. دو تا سنگ قرار دادهاند، آسیاب میچرخیده و مردم گندمهایشان را بعد از آرد شدن از آنجا میبردند و حتی آنقدر این محوطه جالب است که از نور پیهسوز بهخاطر اینکه موجب دود و خفه شدن نشود، استفاده نمیکردند و طوری بوده که وقتی شما انتهای تونل میایستید، نور خورشید را کاملاً میبینید. البته الان برایش در گذاشتهاند. میتوانم بگویم که آسیاب دو سنگی یکی از جاهای تقریباً ناشناخته است. چون ما در عید نوروز که بهطور میلیونی جابهجایی مسافر داریم، پرتردد‌ترین موقع سال است و ایرانیها داخل کشور به این طرف و آن طرف میروند، بیشترین آمار بازدید از اینجا حدود پنجهزار نفر است. توصیه میکنم که حتماّ هموطنانمان بروند اینجا را ببینند.
البته این قنات الان دیگر استفادهای ندارد، متأسفانه دیگر آبی هم در آن نیست و حتی سنگهایش هم در موزهای در آلمان (به قول محلیها خوشبختانه، چون آنها بهتر نگه میدارند) نگهداری میشود. اما از این نظر که آن موقع مردم چه زحماتی کشیدهاند و با چه زحمتی این آب گرانقیمت و گرانارج را بالا میآوردند و از آن هم در کشاورزی و هم در آسیاب کردن گندمها استفاده میکردند، جای بسیار جالبی است.»
دژ بابک
«قلعه جمهور»، معروف به «دژ بابک» در ۵۰ کیلومتری شمال شهرستان اهر، بر فراز قلعه کوهستانی در حدود ۲۳۰۰ متر تا ۲۷۰۰ متر بلند‌تر از سطح دریا قرار دارد. اطراف این دژ را از هر طرف درههای عمیق ۴۰۰ تا ۶۰۰ متری فراگرفته و تنها از یک‌سو راهی باریک و صعبالعبور جهت دسترسی به این قلعه وجود دارد.
بابک خرمدین هنگام قیام علیه دستگاه خلافت عباسی، ۲۲ سال در مقابل تجاوز اعراب به ایران مقاومت و ایستادگی کرد. بابک اندیشههای مزدک را در سر داشت و ادامهدهنده قیام خرمدینان اصفهان بود که سودای برپایی ایران پر عظمت را در سر داشتند.
برای نفوذ به داخل دژ، تنها راه ورود، دروازه اصلی است و از کوهستان امکان وارد شدن به قلعه وجود ندارد. مسافت راه کلیبر به قلعه با اینکه از سه کیلومتر تجاوز نمیکند، ولی بسیار دشوار است و هنگام عبور باید گردنهها و گذرهای خطرناکی را پشت سر گذاشت.
قبل از رسیدن به قلعه و ورود به بنای مستحکم دژ، میبایست از معبری عبور کرد که به صورت دالانی است که از سنگهای منظم طبیعی شکل گرفته و تنها گنجایش عبور یک نفر را دارد. دو نفر به سختی میتوانند از آن بگذرند. امتداد بصری معبد، در نهایت به دروازه قلعه ختم میشود و دقیقاً در راستای این هدف قرار دارد که ورود هر تازهوارد و سپاهیای از طریق دو برج دیدهبانی در سمت دروازه ورودی قابل رؤیت است.
به لحاظ سوقالجیشی، موقعیت استقرار بنا بر فراز قله به گونهای است که ۲۰ نفر سپاهی قادر بودند از یورش یک سپاه صد هزار نفری جلوگیری کنند و تلفاتی هم نداشته باشند. چه تیر و کمان و اسلحه معمول آن دوران، سربازان را که بر بلندی استقرار یافته بودند، در موقعیتی قرار میداد که اسلحه مهاجمان به دلیل بعد مسافت، مؤثر واقع نمیشد.
بنای دژ سه طبقه دارد که پس از ورودی قرار گرفته است. سقف آبانبارها با طاق جناقی و گهوارهای استوار شدهاند. محوطه داخلی آنها نیز به وسیله نوعی ساروج غیر قابل نفوذ گردیده و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و در تنگنا‌ها و محاصرهها از آب آنها استفاده میشده است. در سمت شمال غربی دژ پلهکانهایی سراسری وجود داشته که اکنون ویران شده و قسمتهایی از آن بیرون خاک است و تنها راه صعود به بخشهای مرتفعتر بناست.
به یقین، میتوان اظهار داشت که بنای این دژ در دوران اشکانیان و به ویژه ساسانیان ساخته شده است. در قرون دوم و سوم و تا چند قرن پس از آن، مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته و تغییراتی در آن بهوجود آمده است.
حسن علیزاده می‌گوید: «قلعه بابک به اسم بابک خرمدین شناخته میشود که مبارز ملیگرای ایرانی علیه سلطه اعراب در ایران بوده. به همین خاطر این قلعه که در کلیبر در آذربایجان شرقی واقع شده، به همان اسم و یا قلعه جمهور معروف است. ولی مردم آن را بیشتر به اسم قلعه بابک میشناسند.
این قلعه در کلیبر و در دل کوهها و جنگلهای ارسباران یا قرهداغ واقع شده و مسیر بسیار صعبالعبوری که مقر فرماندهی بابک خرمدین بوده قرار دارد. او از آنجا به مدت بیش از ۲۰ سال اعراب را آزار میداده و متأسفانه طبق تاریخ تلخ کشورمان در طول صد‌ها سال، با خیانت یک ایرانی دیگر به اسم افشین فریب میخورد و اسیر دست اعراب میشود و با وضع فجیعی که فکر میکنم خیلیها وصفش را شنیده باشند، در دربار خلیفه کشته میشود.
خواجه نطامالملک در کتاب سیاستنامهاش، شیوه کشتن بابک را با جزئیات ذکر کرده است. در این کتاب آمده است که ابتدا دست و پای بابک را قطع میکنند و وقتی دستش قطع میشود، او سریع خون آرنجش را به صورتش میمالد و خلیفه که تعجب کرده، از او علت این‌کار را میپرسد. بابک پاسخ میدهد: «بر اثر رفتن خون بدنم چهرهام زرد میشود، نمیخواهم خیال کنی که از ترس تو چهرهام زرد شده است». متأسفانه این قهرمان ملی ما را به این شکل و به طرز خیلی فیجع، وحشیانه و غیر انسانیای میکشند.
بابک یک قهرمان ملی بوده که برای ایران میجنگیده و هممرامهایی هم مانند مازیار داشته و یا ادامهدهنده راه ابومسلم بوده، منتها آنها به شکل دیگری حرکت میکردند، ولی مازیار به شکل مستقیم و واضح حرفش را میزده و دنبال سیاست هم نبوده که حرفش را با سیاستبازی بزند.
از این نظر، قلعه بابک بسیار دیدنی است. یعنی آدم وقتی در دل قلعه قرار میگیرد، یاد آن دوران میافتد و سختیهایی که در سرمای آن منطقه میکشیدند و علیه اعراب و متجاوزان، برای استقلال کشورمان میجنگیدند و فضای آن آدم را میگیرد. خوشبختانه تقریباً به این هدفشان رسیدهاند و الان آثاری از آن باقی مانده و کمی هم بازسازی شده و خیلی خوب است که مردم بهخصوص در فصل تابستان و یا اواخر بهار که این منطقه خنک است و جای بسیار باصفایی است، از آن دیدن کنند. هم احترامی است به این قهرمان ارزنده کشورمان و هم دیداری است از تاریخ و سرگذشت آنهایی که برای حفظ این خاک جانشان را فدا کردهاند.»
قلعه مازیار
دژ «ماران» یا «مازیار» در شهر رامیان، بین گرگان و گلستان، نزدیک شهری به نام رامیان است. بابک خرمدین و مازیار هر دو در سال ۲۲۴ هجری قمری کشته شدهاند. قلعه مازیار بر فراز صخرهای سنگی احداث شده است. سمت شمال و شرق صخرهای که قلعه بر فراز آن قرار دارد، دارای شیب بسیار تندی است و به علت دسترسی سخت، از تعرض مهاجمان مصون مانده و امروزه اثر شاخصی از قلعه به شمار می‌آید و نظر بیننده را جلب میکند.
قدمت دژ مازیار حداقل به ۱۳۰۰ سال پیش برمیگردد و بخش عمده آن تخریب شده است. حسن علیزاده که خود از این قلعه‌ها دیدن کرده، می‌گوید:
«اشاره میکنم به مازیار که او هم جزو همپیمانان بابک خرمدین بوده است. مازیار در منطقه طبرستان مبارزه میکرده و ابومسلم هم در خراسان بوده است. عده‌ای در خطهای در یک نوار مرزی که از شمال غرب تا شرق کشور را در برمیگرفته، علیه اعراب، حال هر کدام به نحوی و با سیاستی مبارزه میکردهاند. یکی از آنها مازیار بن قارن بوده که خاندان او سالهای سال در بخشهایی از منطقه طبرستان حکومت مستقلی برای خودشان داشتهاند و حاکمان محلی بودهاند. خاندان او، قارنیان، در کنار باوندیان و پادوسبانیان، جزو چند خاندان قدیمی بوده که حکمرانیشان در آن محله به قبل از اسلام هم میرسیده است. مازیار هم قلعهای دارد در نزدیک رامیان. در استان گلستان، در مسیر بین شهر گرگان و گنبد کاووس، شهر کوچکی قرار دارد به اسم رامیان و قلعه ماران در مسیر این شهر و در کنار روستایی که به «مازیاران» معروف است، واقع شده است.
این منطقه، منطقهی دشت و گرمسیری است و چون این قلعه در ارتفاع قرار گرفته، مسیر خنکی است که از دوره ساسانیان و اشکانیان حتی به عنوان ییلاق از آن استفاده میشده است. بعد از اسلام هم همینطور.
مازیار علیه اعراب قیام کرده و به مدت چندین سال برای استقلال منطقه و کشور جنگیده که متأسفانه یک سال پس از کشتن بابک، او هم در جنگی کشته میشود؛ باز هم در اثر خیانت برادرش به اسم کوهیار که تطمیع‌اش میکنند و او به برادرش خیانت میکند.
جالب است که از این قلعه بعد از مازیار هم مدتها مورد استفاده مردم بوده است. آثار خیلی جالبی دارد. مخصوصاً در انتهای قلعه که گذرگاه آخری است که وارد محوطهای میشود که قلعه قرار داشته، سنگهای خیلی عظیم و نامنظمی که آخرین بازماندههای آخرین یخبندان کرهی زمین هستند قرار دارند. برای همین شکستگی سنگها اصلاً نظمی ندارد، جای بسیار تنگی است و جالب است که او چنین جایی را انتخاب کرده است.
متأسفانه از قلعهی ماران یا مازیاران چیز زیادی به جای نمانده، جز پی قلعه‌ها. منتها در دوره قاجار عده‌ای از راهزنها از آنجا به عنوان محل راهزنی استفاده میکردند و حتی در آنجا در دل زمین برای خودشان انبارهای گندم و آذوقه درست کرده بودند. آن بالا جایی دارد به شکل یک دشت که بعداً در اواخر دوره قاجار و بعد از کودتای ۱۲۹۹، به آن حمله میکنند و آن را آتش میزنند. حتی الان هم اگر دستمان را لای گودالهای باقیمانده ببریم، هنوز آثار گندمهای سوخته وجود دارد و دیده میشود.»
ایمیل گزارشگر:
pantea. bahrami@yahoo. com
در همین زمینه:
::گزارش‌های پانته‌آ بهرامی در رادیو زمانه::
نظرها
کاربر نادر
باسلام. بااینکه میدانم بضاعت علمی ندارم ولی ناخواسته نخود هر اش میشوم !! شاید به این دلیل که طبقه دوم ساعت شنی عمر من بسرعت در حال ریزش است ! دو مقوله بسیار جالب رادر یک مقاله نوشتید. اسیابها از ازمنه قدیم بالاترین فن اوری(تکنولژی)عصر خودبودند که از نیروهای طبیعت مثل اب یا باد بهره میگرفتند بدون انکه به محیط زیست خود اسیبی برسانند. ولی من در سیستان اسیابهائی دیدم که توضیح ان قدری برایم مشکل است . تنوره هائی بودند به ارتفاع چندین مترارتفاع از سطح زمین بصورت حلزونی از قاعده ببالا میرفتند ودر وسط ان میله ای بودعمودی با پره های چوبی افقی ودر کف به سنگ اسیابی متصل میشد و وقتی باد دراین تنوره می پیچید ان پره ها بحرکت درامده مردمان یا گندم ارد میکردندیا اب از چاه میکشیدند ومصالح انهم ازهمان طبیعت بود . چوب و کاهگل وسنگ. ودوم :در مورد قلعه بابک نوشته اید که دریغ و افسوس که اگر ته مانده شنهای درحال ریزش اگر فرصت دهد! خیلی دلم میخواهد این قلعه را ببینم. بابک خرمدین نهضت سفید جامگان را رهبری میکرد ومازیار سرخ جامگان و ابومسلم سیاه جامگان را و بر علیه خلیفه ستمکار مسلمین قیام کرده بودند. ایا نهضت سبز پوشان تداوم همان انقلابهای رنگی نیست ؟! نهضتهای رنگی که هم اینک به مراد رسیدند ایا تقلیدی از ما نبودند؟!. کامروا باشید .