می‌خواهید خودکشی کنید؟ قبلش حرف بزنید

دهم سپتامبر، ۱۹ شهریور همزمان با روز جهانی پیشگیری از وقوع خودکشی، یک نوجوان ۱۶ ساله در تهران خودکشی کرد. این تنها یکی از خبرهایی است که در طول ماه‌های گذشته درباره خودکشی منتشر شده است. علاوه بر آنهایی که خبر خودکشی موفقشان به رسانه‌ها می‌رسد، هر روز تعداد زیادی از افراد به دلیل اقدام به خودکشی به بیمارستان‌ها منتقل می‌شوند. ممکن است به هزار و یک دلیل ادامه زندگی به نظرمان غیرممکن برسد. ممکن است بخواهیم دیگران را با اقدام به خودکشی بترسانیم و درس عبرتی بهشان بدهیم. ممکن است به دلیل خشم آنی به فکر محو کردن خود از زندگی بیفتیم. ممکن است تمام این دلایل را از دیگران بشنویم. همه اینها دلیل خوبی است برای اینکه درباره پیشگیری از خودکشی آگاهی پیدا کنیم.

روز جهانی پیشگیری از خودکشی با هدف آگاهی رسانی از میزان شیوع آسیب به خود و خودکشی تعیین شده است. بر اساس آخرین برآوردهای سازمان جهانی بهداشت، در سال ۲۰۱۶ نزدیک به ۸۰۰ هزار نفر بر اثر خودکشی جان خود را از دست دادند. این میزان خودکشی  معادل ۱۰.۸ خودکشی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در دنیاست. آمارها نشان می‌دهند که این میزان حتی در برخی از کشورها مانند قزاقزستان، لتوانی و روسیه چهار برابر میزان جهانی است.

سازمان بهداشت جهانی، خودکشی را به عنوان یکی از اولویت‌های بهداشت عمومی مطرح کرده است و هدف از اعلام ماه سپتامبر به عنوان ماه آگاهی رسانی درباره خودکشی را تشویق کشورها برای افزایش فعالیت‌های خود در جهت پیشگیری از خودکشی و ارتقای سلامت روانی جوامع عنوان کرده است.

وضعیت ایران

ایرانی‌ها از سنین مختلف انگیزه‌های زیادی برای خودکشی دارند. بر اساس یک ارزیابی کلی می‌توان گفت که ایران با آمار ۵ خودکشی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در رتبه ۱۵۴ دنیا قرار دارد. آمار منتشر شده از خودکشی‌های سال ۱۳۹۶ ثبت شده در سازمان پزشکی قانونی نشان می‌دهد که در این سال حدود ۴۶۰۰ نفر خودکشی کرده‌اند که ۷۰ درصد آنها مرد بوده‌اند. این آمار نشان‌دهنده افزایش ۵ درصدی خودکشی نسبت به سال ۹۵ است. استان‌های غربی کشور شامل ایلام، کهکیلویه و بویراحمد و کرمانشاه و لرستان بیشترین آمار خودکشی را به نسبت جمعیت داشته‌اند. همچنین در استان تهران به ازای ۱۰۰ هزارنفر ۶ خودکشی منجر به مرگ به وقوع پیوسته است.

 احمد شجاعی، رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور در بهمن ۹۶ در پاسخ به پرسشی درباره آمار خودکشی در ایران گفته بود اعلام آمار دقیق میزان خودکشی به صلاح نیست، زیرا این مساله می‌تواند تعداد خودکشی‌ها را بیشتر کند. او همچنین تنها به این نکته اشاره کرده است که آمارها در مقایسه با سایر کشورها نشان می‌دهند که ایران در مساله خودکشی آمار بالایی ندارد و نسبت به سایر کشورهای دنیا آمار خودکشی در ایران بسیار پایین است.

همچنین معاون امور اجتماعی وزیر کشور نیز چندی پیش اعلام کرده بود که آمارهای نادرست و بی‌اساسی حتی از مسئولان درباره افزایش خودکشی در کشور  اعلام می‌شود اما در ایران حدود ۳۸۰۰ تا ۴۰۰۰ خودکشی در سال ثبت می‌شود که هرچند رو به افزایش است ولی هنوز نصف میانگین جهانی است.

با این حال سید حسن موسوی، رئیس انجمن مدکاری ایران بر این باور است که آمار ارائه شده دقت لازم را ندارد زیرا عد‌ه‌ای برای استفاده از بیمه و حفظ حیثیت خودکشی را اعلام نمی‌کنند. او همچنین اعلام کرده اقدام به خودکشی در میان زنان ۲ تا ۳ برابر بیشتر از مردان است اما تعداد خودکشی‌های موفق مردان بسیار بیشتر از زنان است.

با اینکه ممکن است رتبه ایران در میان کشورهایی که خودکشی در آنها شیوع بیشتری دارد چندان زیاد نباشد، اما افزایش آن نشان می دهد که باید تابوی گقت‌وگو درباره آن شکسته شود.. همچین باید به تابوهایی که باعث شیوع خودکشی می‌شوند توجه کنیم.

تابویی جهانی که در نهایت منجر به خودکشی می‌شود

پژوهشگران به ارتباط میان اختلالات روحی و روانی و خودکشی اشاره می‌کنند. بسیاری از کسانی که دچار اختلالات روحی هستند به خودکشی فکر می‌کنند اما تابویی که نسبت به مراجعه به روانپزشک و روان‌شناس در سراسر جهان وجود دارد باعث می‌شود بسیاری از این افراد به دنبال کمک نباشند. متاسفانه پیشگیری از خودکشی همچنان به علت ضعف در آگاهی عمومی از این مشکل فراگیر و تابویی که از آن در جوامع وجود دارد دشوار و غیرعملی است. تاکنون فقط ۳۸ کشور در دنیا توانسته‌اند برنامه‌ای جامع برای پیشگیری از خودکشی را اجرایی کنند و همانطور که می‌توان مشاهده کرد ایران یکی از این کشورها نیست.

چه کسانی در معرض خطر هستند؟

سازمان بهداشت جهانی می‌گوید به طور کلی افراد ۱۵ تا ۲۴ سال و افراد سالمند بالاتر از سن ۸۰  بیشتر در معرض خطر خودکشی و تمایل به آسیب قرار دارند. همچنین افرادی که دچار اختلالات روانی هستند به ویژه کسانی که از اختلالات تغییرات خلقی مانند افسردگی حاد، اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی رنج می‌برند در گروه افراد پرخطر قرار دارند. علاوه بر احتمال اقدام به خودکشی در کسانی که دچار اعتیاد هستند و به طور خاص افراد معتاد به الکل  بیشتر است. سابقه خانوادگی خودکشی نیز عاملی در تمایل به خودکشی است.

اما به جز اختلالات روانی، شرایط اجتماعی نامساعد نیز عاملی در ایجاد تمایل افراد به خودکشی است. افرادی که به دلیل بحران اقتصادی و نابه‌سامانی اجتماعی امید خود را از دست داده‌اند و کسانی که در معرض تجربه‌های ناخوشایند و ضربات روحی قرار می‌گیرند نیز بیشتر دست به خودکشی می‌زنند مواردی چون تجربه مرگ یک فرد عزیز، از دست دادن رابطه عاطفی و از دست دادن شغل احتمال خودکشی را در افراد بالاتر می‌برند.

اما آنچه در مساله خودکشی حائز اهمیت است این است که تمایل و تصمیم به خودکشی در همه جوامع اتفاق می‌افتد. اقدام به خودکشی که با از دست رفتن معنای زندگی و ناتوانی در تحمل دردورنج جهان ارتباط دارد هم می‌تواند یک فرد بیمار را در جامعه پیشرفته به دام مرگ بفرستد و هم ممکن است در جامعه‌ای که در جنگ، ناامنی، فقر و عقب‌ماندگی به سادگی اتفاق بیفتد.

مداخله در خودکشی

بر اساس آمار جهانی از هر سه نفری که خودکشی ناموفق داشته‌اند یک نفر مجددا دست به خودکشی می‌زند. بنابراین اورژانس اجتماعی بهزیستی کشور می‌تواند مرجع مناسبی برای اطلاع‌دهی حتی برای خودکشی‌های ناموفق باشد. این مرکز در سال ۱۳۹۵ در ۵۵۰۰ خودکشی مداخله کرد و مانع از موفقیت آن شد. اورژانس اجتماعی با به کارگیری روان‌شناس‌ها و مشاوران  افراد دچار مشکل را مورد حمایت اجتماعی قرار می‌دهد و در درمان آنها مداخله می‌کند. سامانه ۱۲۳ اورژانس اجتماعی شماره‌ای است که همه باید در ذهن داشته باشند.

مسئولیت فردی: حرف زدن درباره خودکشی

اگر خودتان به خودکشی فکر می‌کنید، سکوتتان را بشکنید. با فرد معتمد و نزدیکی درباره افکاری که به سرتان زده، صحبت کنید. اگر به یک متخصص رواشناسی یا روانپزشک مراجعه کنید، خیلی بهتر است.

اگر  فکر می‌کنید کسی به خودکشی فکر می‌کند، از این مساله به سادگی عبور نکنید و آن را شوخی ندانید. گاهی فقط توجه به این مساله می‌تواند از وقوع یک حادثه سخت پیشگیری کند.

هدف شما باید کمک به فرد پرمشکل برای کاهش استرس و درد و رنج او باشد. هرگز نسبت به کسی که می‌گوید به خودکشی فکر می‌کند بی‌تفاوت نباشید. او را دست نیندازید و با رفتارتان او را وادار به سکوت درباره فرضیه‌ای قابل اجرا نکنید.

شاید نگران این مساله باشید که حرف زدن و پرداختن به خودکشی این ایده را در ذهن فرد موردنظر تقویت کند. اما یادتان باشد گفت‌وگو درباره خودکشی منافع بیشتری دارد. حرف زدن درباره خودکشی به چنین فردی برای برداشتن بار غم کمک می‌کند. در‌حالی که اگر از این کار طفره بروید این ظن را در او تقویت می‌کنید که درد و رنج او جدی گرفته نمی‌شود.

به جزئیات سخنان چنین آدمی گوش کنید؛ هرچه او جزئیات بیشتری فاش کند بیشتر در معرض خطر است.

کسی که از خودکشی حرف می‌زند هنوز زنده است و در واقع این به معنای فریادی برای درخواست کمک است پس به یک نفر کمک کنید تا صدایش شنیده شود و راهی برای بازگشت به زندگی پیدا کند.