جشنی برای سالمندی

هر سال اول اکتبر روز جهانی گرامیداشت سالمندی با هدف توجه به مسائل ناخوشایندی است که برای سالمندان وجود دارد. سازمان ملل متحد اول اکتبر ۲۰۱۸ را روز «گرامیداشت قهرمانان حقوق بشر گذشته» نامیده تا یادآور شود که برابری و حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه افراد در همه دوران است. در این روز مشارکت سالمندان در ساختار جامعه جشن گرفته می‌شود.

در حال حاضر  بیش از ۷۰۰ میلیون نفر در جهان بالای ۶۰ سال سن دارند. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، حدود ۲ میلیارد نفر یعنی بیش از ۲۰ درصد از جمعیت جهان را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل بدهند. با درنظر گرفتن این جمعیت بزرگ جهانی توجه ویژه به نیازهای خاص و چالش‌های پیش روی این افراد اهمیت زیادی دارد.  اما آنچه مهم‌تر است توجه به این نکته است که اگر شرایط مناسب برای افراد سالمند فراهم شود آنها همچنان می‌توانند در عملکرد یک جامعه سالم موثر باشند. اگر هدف ما ساختن زندگی برای آینده است باید مراقب افرادی باشیم که تا سال ۲۰۳۰ جمعیت ۱.۴ میلیاردی جهان را تشکیل می‌دهند.

اما ما چگونه نسبت به سالمندان و به طور خاص افرادی که بر اثر کهولت سن توانایی فعالیت‌های فیزیکی را از دست می‌دهند و کسانی که استقلال خود را از دست می‌دهند رفتار می‌کنیم؟

جامعه و فرهنگ ایرانی مدعی است که برای افراد سالمند عزت و احترام زیادی قائل است اما در عمل وضعیت سالمندان چه در محیط اجتماع و چه در محیط خانواده بسیار ناخوشایند و دردناک است. واقعیت این است که بسیاری از افراد در آستانه پیری از احتیاج و نیازمندی به دیگرانی که احتمالا مراقبت از آنها را چندان خوشایند نمی‌دانند، می‌ترسند. سالمندی  در ایران به معنای از دست رفتن بسیاری از حقوق انسانی است؛ می‌توان گفت اساسا حقوقی برای سالمندان در نظر گرفته نشده است و زندگی سالمندان عملا پس از آنکه از چرخه کار و تولید خارج می‌شوند به هیچ تبدیل می‌شود. سالمندی هیچ چشم‌انداز امیدبخشی برای فرد ندارد جز هراس و ترس از ناتوانی، نیازمندی و وابستگی به دیگران. ما نیاز به ایجاد تغییرات اساسی در رویکرد خود نسبت به سالمندان داریم وگرنه پیری هیچ نخواهد بود مگر روزهای سختی که باید زودتر تمام شود.

امید به زندگی طولانی می‌تواند یک خواسته خوشایند برای همه افراد باشد. در واقع اگر شرایط مناسب فراهم باشد کمتر کسی تمایل دارد عمر کوتاهی داشته باشد. رفاه و سلامت به عنوان فاکتورهای مهم امید به زندگی نشان می‌دهند که متوسط افراد در حال حاضر می‌توانند تا ۸۴ سالگی زندگی کنند. این یعنی اگر کسی همین فردا بازنشسته شود می‌تواند حداقل ۲۰ سال دیگر نیز زندگی کند اما آیا این دو دهه « خوب» سپری خواهند شد؟ آیا خوردن یک وعده غذا باز هم خوشایند خواهد بود؟

برای بسیاری از ما فکر کردن به سالمندی با نوعی عدم اطمینان و نارضایتی همراه است. ما می‌دانیم که افزایش سن محدودیت‌های فیزیکی و روانی به ارمغان می‌آورد و احتمالا ما را نیازمند و وابسته به دیگران می‌کند. پیری تصویری از نیاز به کمک و احساس تنهایی است. ما فقط می‌دانیم که زندگی افراد در فرآیند پیری چرا و چگونه سریع تغییر می‌کند اما نمی‌دانیم چگونه می‌توانیم به آنها کمک کنیم تا از آن دوران لذت ببرند.

رویکرد مثبت به روند پیری

رویکرد مثبت به روند پیری راهی عملی برای داشتن یک زندگی بهتر در دوران سالمندی است. یک برداشت درست از آنچه که سالمندی به همراه دارد وضعیت جسمی و روحی افراد را بهبود می‌دهد. زمانی که افکار منفی رشد می‌کنند خطر افزایش مشکلات روحی و جسمی نیز افزایش پیدا می‌کنند.

پیر شدن

تصور عمومی این است که پیری یک روند ناخوشایند و منفی است. تصویری که از پیری در جامعه به نمایش در می‌آید از کارافتادگی، فراموشی، تنهایی، بیماری، ناتوانی عمده حرکتی، وابستگی مالی، گوشه نشینی، درخانه ماندن و به طورکلی سرباربودن را به افراد القا می‌کند. رسانه‌ها نیز در نمایش این تصویر بسیار قوی عمل می‌کنند در نتیجه تصویری که اغلب ما از پیری والدین و در نهایت پیری خودمان داریم یک دوره زندگی ناسالم، همراه با بیماری و پرمشکل است. کمتر کسی در جامعه ایرانی دوران پیری‌اش را یک دوره جالب تصور می‌کند و خود را همچنان فعال، درحال یادگیری و حرکت و تجربه چیزهای خوشایند می‌بیند. همه ما بارها جمله «از ما گذشته است» را شنیده‌ایم. جمله‌ای که سرآغاز محرومیت از یک زندگی سالم در دوران پیری است؛ این  رویکردی است که مانع از آن می‌شود افراد پیر خود را لایق حقوق انسانی بدانند و عاملی است که باعث می‌شود عملا سالمندان کنار گذاشته شوند.

ترس و از دست دادن

با اینکه می‌توان از دوره پیری لذت برد و از مزایای آن بهره‌مند شد، این دوران با مفهوم از دست دادن‌ تعریف می‌شود؛ از دست دادن دوستان، مرگ عزیزان، از دست رفتن توان حرکتی و ظرفیت فکری، بیماری و فراموشی از ویژگی‌های دوران پیری هستند. اگرچه مفهوم از دست دادن در دوران پیری غیرقابل انکار است اما تعریف پیری با این ویژگی‌ها انگیزه و امید افراد را برای داشتن یک سبک زندگی سالم از بین می‌برد و احساس افراد را نسبت به حضور خودشان در دنیا تغییر می‌دهد. بیماری و محدودیت‌های حرکتی زمانی که به مشخصه‌های اصلی دوران پیری تعبیر می‌شوند باعث می‌شوند افراد سالمند خود را مزاحم، اضافه و باعث دردسر دیگران بدانند.

رویکرد مثبت به دوران سالمندی

درک واقع‌بینانه از روند پیری به معنای آن است که به جنبه‌های مثبت پیری به اندازه چالش‌های پیش‌روی آن توجه شود. دانستن این مساله که هر دوره از زندگی تغییرات قابل پذیرشی به همراه دارد و این تغییرات قابل کنترل هستند امید و انگیزه افراد را برای لذت بردن از زندگی افزایش می‌دهد.

پرورش افکار مثبت و ارائه تصویر مثبت نسبت به پیری کیفیت زندگی سالمندان را افزایش می‌دهد. استفاده از آموزه‌های روان‌پزشکی، شناخت توانایی‌ها و فراهم کردن شرایط مناسب برای یک زندگی خوب دوران پیری بهتری را برای ما به ارمغان خواهد آورد. ما باید رویکردمان را از «عمر از دست رفته» به «عمری دلپذیر» تغییر بدهیم و پیری را جشن بگیریم.