ادبیات معاصر گرجستان: آیینه دگرگونی‌های اجتماعی

در هفتادمین دوره‌ی نمایشگاه کتاب فرانکفورت، ادبیات و هنر معاصر گرجستان به عنوان "کشور مهمان"، جایگاهی ویژه داشت. به این مناسبت بیش از ۱۶۰ رمان، مجموعه داستان‌ کوتاه، کتاب‌های هنری و مجموعه‌ی شعر، هم‌چنین کتاب‌های ویژه‌ی کودکان و نوجوانان، که از سال ۲۰۱۲ به آلمانی برگردانده شده بودند، معرفی و عرضه شدند. این کتاب‌ها بیش از هر چیز بازتاباننده تاریخ معاصر و پرفراز و نشیب این کشور مسیحی پیرو کلیسای ارتدوکس گرجی هستند که با جمعیتی کمتر از ۴ میلیون نفر در کنار دریای سیاه قرار دارد.

زمینه‌های تاریخی و تنوع ژانرهای ادبی

گرجستان در چند دهه‌ی اخیر صحنه‌ی رویدادهای دگرگون‌کننده‌ی سیاسی، اجتماعی بسیاری بوده است. این کشور که یکی از جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق بود، پس از فروپاشی نظام سوسیالیستی آن از سال ۱۹۹۱ تا کنون دستخوش مشکلات اقتصادی، درگیری‌های نظامی با روسیه و اختلافات مرزی با اوستیای جنوبی و آبخازستان بوده است. این تحولات، هم به‌طور مستقیم و هم به‌گونه‌ای غیرمستقیم در پس‌زمینه‌‌ی روایت‌های گوناگون ادبیات معاصر این کشور،‌ نقش بازی می‌کنند.

رمان‌های عرضه‌شده در نمایشگاه فرانکفورت، همچنین از تنوع و تکثر ژانرهای ادبی مختلف در این کشور خبر می‌دهند. نویسندگان نسل جوان گرجستان، اغلب با نگاهی انتقادی به روابط و مناسبات تازه‌شکل‌گرفته در جامعه می‌نگرند و همزمان گسست‌ها و پیوندهای حاصل از آن‌ها را به نمایش می‌گذارند.

سینماگر زن رمان‌نویس

نانا اکوتیمیشویل (Nana Ekvtimishvili)، یکی از چهره‌های برجسته‌ی سینما و ادبیات گرجستان، با رمان "باغ گلابی" در نمایشگاه حضور داشت. نام این کارگردان صاحب سبک گرجستان، که پایه‌گذار سینمای نوین این کشور نیز هست، با نمایش نخستین فیلم او با عنوان "شکوفه‌ها" بر سر زبان‌ها افتاد. اکوتیمیشویل تا کنون ۶ فیلم تاثیرگذار ساخته و به این مناسبت، ۲۷ جایزه‌ی ملی و بین‌المللی را از آن خود کرده است. با این‌حال پروژه‌ی ساخت آخرین فیلم او، با شکست روبرو شد. زیرا بسیاری، سرمایه‌گذاری برای تهیه‌ی آن را "پرخطر" ارزیابی کردند. رمان "باغ گلابی"، فیلم ساخته‌نشده‌ی نانا اکوتیمیشویل است که با واژه‌ها و تصاویری گویا، زد و بندهای سیاسی و توطئه‌های پشت‌پرده‌ی سیاستمداران پیشین گرجستان را در سال‌های دهه‌ی ۱۹۹۰ آشکار می‌سازد.

ماجراهای رمان در پرورشگاهی نیمه ویران که کودکان بی‌سرپرست یک تا ۱۷ سال در آن زندگی می‌کنند، می‌گذرد. للا، شخصیت اصلی رمان، یکی از این کودکان است که با نیرویی شگفتی‌آور می‌کوشد فضای سرشار از خشونت و بی‌رحمی پرورشگاه را برای خود و دوستانش تحمل‌پذیر سازد. این موجودات بی‌دفاع، تنها از کمبود مواد غذایی و بهداشت نیست که رنج می‌برند، آن‌ها قربانی‌ ستم‌ها و ‌سنگدلی‌های سرپرست‌هایی نیز هستند که عقده‌های روحی ـ روانی خود را با اعمال خشونت شدید و تجاوز جنسی به آن‌ها ارضا می‌کنند. شرایط اسفبار پرورشگاه، چنان ناهنجار است که آراکلی ۱۲ ساله در اولین فرصت از آن‌جا می‌گریزد،‌ هر چند می‌داند که به‌زودی قرار است از سوی یک خانواده‌ی آمریکایی به فرزندی پذیرفته ‌شود.

للا، با وجود تحمل روابط خشن و بربرمنشانه‌ای که در پرورشگاه حاکم است، با این حال احساسات انسان‌دوستانه و عدالت‌جویانه‌ خود را از دست نمی‌دهد و سرمشق سایر کودکان می‌شود. نانا اکوتیمیشویل در این رمان موفق ‌شده چهره‌ی خشن و ظالم جامعه‌ای را به تصویر بکشد که در راه رسیدن به عصری جدید، احساسات انسانی خود را از دست ‌داده است.

همجنس‌گرایی در ادبیات گرجستان

رمان "رنگ‌های شب"، نخستین اثر دویت گابونیاس (Davit Gabunias) نویسنده‌ی جوان گرجستانی، است که در نمایشگاه فرانکفورت رونمایی شد. اغلب رویدادهای این رمان جنایی، در یک آپارتمان رخ می‌دهد. گابونیاس در این اثر به همجنس‌گرایی که از موضوعات ممنوعه در جامعه‌ی گرجستان است، می‌پردازد؛ جامعه‌ای که هر کس به فکر خویش است و ماچو بودن، نشان افتخارآمیز مردانگی.

سُراب، شخصیت اصلی رمان، مردی میان‌سال و بی‌کار است که هر شب از بالکن آپارتمان خود، خانه‌ی همسایه را "دید می‌زند". در این خانه به تازگی یک زوج همجنس‌گرا ساکن شده‌اند؛ مردی مسن و پسری جوان و جذاب که پس از یک هفته به قتل می‌رسد. سُراب که شاهد صحنه‌ی قتل بوده، در صدد برمی‌آید از اطلاعات خود سرمایه‌ای بسازد و زندگی بی‌دغذغه‌ای را آغاز کند. در این راه، از نظر او هر کاری مجاز است.

این که زمان وقوع قتل رمان "رنگ‌های شب"، اواخر تابستان سال ۲۰۱۲ تعیین شده، تصادفی نیست. گابونیاس می‌کوشد از این راه مسایل پشت‌پرده‌ی انتخابات پارلمانی گرجستان را که در این برهه‌ی زمانی برگزار شد، در حال روایت داستان عاشقانه ـ جنایی زوجی همجنس‌گرا برملا کند و همزمان، تنش‌های اجتماعی ناشی از نارضایتی مردم از حکومت دیکتاتور منشانه‌ی میخاییل ساکاشویلی، رییس دولت وقت، را به نمایش بگذارد.

منظومه‌های برابرطلب

مجموعه شعر شاعران زن گرجستان با عنوان "من بسیارم" که مانانا تانداشویلی (Manana Tandaschwili) و ایرما شیولاشویلی (Irma Schiolaschwili) اشعار آن را گردآوری کرده‌اند،‌ از نادر  مجموعه‌های تغزلی گرجستان است که در نمایشگاه فرانکفورت مطرح شد. در این مجموعه، ۱۲ شاعر زن به مسایل خاص خود از جمله تبعیض‌های اجتماعی و خانوادگی، رهایی از بندها و قیود سنتی، تولد، بارداری و تربیت فرزند ... پرداخته‌اند و شرایط دشوار و نابرابری‌های اجتماعی را با زبانی ساده و بی‌پیرایه به تصویر کشیده‌اند. زابینه شیفنر، منتقد آلمانی، در بخش پایانی مجموعه در این رابطه می‌نویسد: «دلیل این که شاعران زن گرجستان بیشتر به مسایل جنسیتی پرداخته‌اند، این است که در آن کشور برابری میان زن و مرد به اندازه‌ی آلمان پیشرفت نکرده است.» به نظر شیفنر سرایندگان این اشعار "احساسات خود را بی‌پروا" ابراز می‌کنند و سروده‌ها از "بیانی صریح و بی‌پرده" برخوردارند. جنسیت و روابط جنسی‌ نیز از موضوع‌هایی است که اغلب با زبانی تجربی و شاعرانه به تصویر کشیده شده است.

از دیگر دستمایه‌های مجموعه شعر "من بسیارم"، تاریخ و درگیری‌های نظامی سه دهه‌ی اخیر این کشور است. این اشعار بازتاب احساسات، ‌خواست‌ها و نیازهای نسل بیوه‌ها، خواهران و مادران یا دختران جانبازان جنگ و بمباران‌های جنگنده‌های روسیه در سال ۲۰۰۸ بوده است.

بیشتر بخوانید: