سایه پرونده خاشقجی بر نشست امنیتی بحرین برای مقابله با ایران

قرار بود نشست امنیتی «گفتگوهای منامه» در بحرین با حضور مقام‌های ارشد کشورهای حوزه خلیج فارس، کشورهای اروپایی و آمریکا بر موضوع مقابله با ایران متمرکز باشد. اما پرونده جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار به‌قتل‌رسیده سعودی نیز بر آن سایه انداخت. عربستان و بحرین بار دیگر ایران را به بی‌ثبات‌کردن خاورمیانه متهم کردند اما جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا گفت که قتل خاشقجی نیز ثبات منطقه را به خطر انداخته‌است.

جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی سه‌شنبه دوم اکتبر / ۱۰ مهر به کنسولگری عربستان سعودی در استانبول مراجعه کرده بود که گواهی تجرد بگیرد اما دیگر بازنگشت. یک تیم ۱۵ نفره از عربستان او را در کنسولگری به قتل رساندند. دادستانی سعودی پنجشنبه با انتشار بیانیه‌ای رسماً اعلام کرد که روزنامه‌نگار منتقد با طرح قبلی به قتل رسیده است.

عادل الجبیر، وزیر خارجه سعودی شنبه ۲۷ اکتبر / پنجم آبان در اجلاس امنیتی منامه اعلام کرد که مسئولان قتل خاشقجی مجازات خواهند شد. هرچند تأکید کرد که محاکمه و تعقیب قضائی ۱۸ مظنون بازداشت‌شده این پرونده در عربستان انجام خواهد شد. سه مقام ارشد امنیتی سعودی نیز در همین رابطه برکنار شده‌اند.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه و مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه این کشور جمعه بار دیگر خواهان استرداد متهمان به ترکیه شده بودند. اردوغان با لحنی تند از ریاض خواسته بود تا محل جسد روزنامه‌نگار مقتول را فاش کند و گفته بود اگر متهمان در جریان بازجویی‌ها در عربستان سخن نمی‌گویند، آنها را برای محاکمه به ترکیه بفرستند.

همزمان در نشست دیگری از «گفتگوهای منامه»،‌ جیمز متیس به انتقاد از عربستان پرداخت و گفت که قتل خاشقجی ثبات منطقه‌ای را متزلزل کرده است:

«شکست هر ملتی در پیروی از هنجارهای بین‌المللی و حکمرانی قانون ثبات منطقه‌ای را در زمانی به خطر می‌اندازد که بیش از همه به آن نیاز داریم.»

آمریکا ۲۱ مظنون به دست داشتن در این قتل را در فهرست تحریم خود قرار داده و برای آنها ویزا صادر نخواهد کرد. به گفته متیس، ایالات متحده اقدامات اضافه‌ای علیه آنها نیز تدارک دیده.

هرچند دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده گفته که خواهان روشن‌شدن همه جنبه‌های پرونده خاشقجی است، به اتحاد استراتژیک «مهم» ریاض و واشنگتن علیه ایران نیز اشاره کرده است.

عادل الجبیر نیز در نشست منامه رابطه عربستان و ایالات متحده را «سفت و سخت» توصیف کرد و سیاست خارجه دولت دونالد ترامپ را «عقلانی و واقع‌گرایانه». اشاره‌ای به تفاوت رویکرد دولت ترامپ با دولت پیشین باراک اوباما که توافق هسته‌ای با ایران را امضا کرد.

مقابله با ایران و ناتوی عربی

با وجود جنجال‌ها بر سر پرونده خاشقجی، ایران تمرکز اصلی گفتگوهای منامه است. به ویژه اینکه تا آغاز دور دوم تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران تنها کمی بیش از یک هفته باقی مانده.

عادل الجبیر در همین زمینه گفت:

«ما با دو بینش در خاورمیانه طرف هستیم. یکی بینش سعودی، یعنی بینش روشنایی ... یکی بینش ایران، یعنی بینش تاریکی که به دنبال انتشار فرقه‌گرایی در سرتاسر منطقه است. تاریخ به ما می‌گوید که روشنایی همواره بر تاریکی غلبه می‌کند... پرسش حالا این است: چگونه شکست‌شان بدهیم؟»

خالد بن احمد آل خلیفه، وزیر خارجه بحرین نیز در این نشست گفت که شورای همکاری خلیج فارس «ستون» امنیت منطقه‌ای باقی خواهد ماند.

او همچنین اعلام کرد که «اتحاد استراتژیک خاورمیانه» (MESA)، معروف به «ناتوی عربی» از سال آینده آغاز به کار خواهد کرد.

ناتوی عربی یکی از مهم‌ترین بخش‌های استراتژی مشترک آمریکا و متحدانش در خاورمیانه برای مقابله با به گفته آنها «تهدید ایران» است. مایک پومپئو، وزیر خارجه ایالات متحده در اواخر سپتامبر همزمان با تشکیل مجمع عمومی سازمان ملل گفته بود که هدف از تشکیل ناتوی عربی شکست گروه دولت اسلامی (داعش) و دیگر سازمان‌های تروریستی، پایان‌دادن به نزاع در سوریه و یمن، برقراری امنیت در عراق، و «توقف فعالیت خرابکارانه ایران در منطقه» است.

به جز کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، مصر و اردن نیز بخشی از اتحاد استراتژیک خاورمیانه محسوب می‌شوند. اما کارشناسان محاصره قطر به دست عربستان و امارات متحده عربی و بحرین و مصر در ۲۰۱۷ را مانعی در برابر طرح تشکیل ناتوی عربی می‌دانند.

متیس نیز شنبه با اشاره به همین موضوع خواهان پایان‌یافتن این اختلاف شد.

عادل الجبیر در این باره توضح داد که مقام‌های قطری نیز در مذاکرات بر سر چارچوب اتحاد استراتژیک خاورمیانه در عربستان سعودی حضور دارند. وزیر خارجه بحرین هم گفت این اتحاد «رو به هر کسی که اصولش را بپذیرد، گشوده است.»

عمان و اسرائیل

گفتگوهای منامه سال پیش نیز به مقابله با ایران اختصاص داشت اما همزمان به محل انتقاد از واشنگتن بدل شد؛ به خاطر تصمیم ترامپ جهت انتقال سفارت آمریکا در اسرائیل به بیت‌المقدس (اورشلیم) و به رسمیت‌شناختن این شهر به عنوان پایتخت اسرائیل.

پس از آن اختلاف بین فلسطین و اسرائیل تشدید شد و فلسطینی‌ها رابطه با ایالات متحده را قطع کردند.

یوسف بن علوی بن عبدالله، وزیر خارجه عمان در گفتگوهای منامه گفت که این کشور در حال ارائه ایده‌هایی برای حل این بحران است اما نقش میانجی را بر عهده ندارد.

جمعه بنیامین نتانیاهو به نخستین نخست‌وزیر اسرائیل پس از دو دهه بدل شد که به عمان سفر کرده است. ایران و جنبش فلسطینی «حماس» از این سفر و روند «عادی‌سازی روابط کشورهای اسلامی با اسرائیل» انتقاد کردند.

در همین زمینه