آیا بخشودن شفابخش است؟
کسی که میبخشد تلاش میکند به جای خشم و غضب نسبت به فردی که به او آسیبی رسانده، خیر و نیکی ارزانی کند. با مهربانی، احترام، سخاوت و حتی عشق، تلاش میکند پیامی دیگر به آزارگر برساند.
نیلوفر جعفری
بخشودن مفهومی فلسفی است چرا که فلسفه از آن به عنوان یکی از ارزش‌های اخلاقی یاد میکند. با این حال این مفهوم در دهه‌های اخیر در مباحث روان‌شناسی نیز به کار رفته است. در سه دهه اخیر بخشودن به عنوان راهی برای شفا و سلامت ذهن معرفی شده است. به این معنا که فردی که خود یا دیگری را میبخشد کمتر در معرض آسیب‌های روحی و روانی ناشی از خشم، نفرت، انزجار و یاس و درماندگی قرار می‌گیرد. به این ترتیب باید تاکید کنیم بخشودن خود یا دیگری صرفا به عنوان امری مثبت برای فردی که میبخشد در نظر گرفته میشود و نه فردی که مورد بخشایش قرار می‌گیرد.
بخشودن به چه معناست؟
اگرچه این مفهوم می‌تواند در فرهنگ‌های مختلف بر سلوک متفاوتی تاکید داشته باشد اما بخشودن در واقع یک فضیلت اخلاقی است که در برابر یک رفتار ناعادلانه و ناخوشایند بر خیر و خوبی تاکید دارد. کسی که میبخشد تعمدا تلاش میکند به جای خشم و غضب نسبت به فردی که به او آسیبی رسانده، خیر و نیکی ارزانی کند. با مهربانی، احترام، سخاوت و حتی عشق تلاش میکند پیامی دیگر به آزارگر برساند. با این حال این بدان معنا نیست که فردی که دیگری (یا خود) را عفو میکند خواهان بازگشت به رابطه و پذیرش فرد آسیب‌رسان است. شما می‌توانید ببخشید بدون آنکه قصد آشتی، مصاحبت، همنشینی یا ماندن در ارتباطی را داشته باشید. کسی که میبخشد به خوبی متوجه رفتار و عمل ناعادلانه علیه خودش میشود اما او در برابر ناعدالتی، خیر و نیکی ارزانی میکند. همچنین فرد بخشنده می‌تواند علی‌رغم آنکه دیگری را میبخشد خواهان برقراری عدالت باشد. عدالت و بخشودن به عنوان فضیلت‌های اخلاقی می‌توانند در کنار هم قرار بگیرند.
باورهای اشتباه در بخشودن
همه ما نیاز داریم که ببخشیم و بخشوده شویم. با این حال این تفکر رایج وجود دارد که بخشودن ممکن نیست و آدم‌ها نمی‌توانند عمیقا خود یا دیگران را ببخشند. در واقع ما هرگز نمی‌توانیم بفهمیم که آیا واقعا بخشیده‌ایم یا بخشوده شده‌ایم یا خیر. اما می‌توانیم بگوییم این یک فضیلت اخلاقی است و قرار گرفتن در این مسیر و تلاش برای بخشودن یک امر اخلاقی مثبت است که به ما کمک میکند حال بهتری داشته باشیم.
علاوه بر این چند باور اشتباه درباره بخشودن وجود دارد که خوب است هنگامی که تلاش می‌کنید خود یا دیگری را ببخشید نسبت به آنها هشیار باشید:
۱ـ بخشودن به معنای فراموشی است: این باور رایج اشتباه است زیرا یک نکته مهم را درنظر نمی‌گیرد؛ مغز نمی‌تواند به یادآوردن را متوقف کند. شما هرگز چیزی را فراموش نمی‌کنید اما بخشودن به شما کمک میکند به جای اینکه دائما درگیر آن باشید خود را دربرابر آسیب‌های آن محافظت کنید و به جای ماندن در گذشته به جلو حرکت کنید.
۲ـ بخشودن یعنی کم آورده‌اید: هرچند که ارزش اخلاقی بخشودن قرن‌هاست بر انسان روشن شده است اما این باور نادرست هم وجود دارد که اگر ببخشیم یعنی متوجه ظلم و ناعدالتی نشده‌ایم و یا در مقابل آن کوتاه آمده‌ایم. اما بخشودن شما را بیشتر از همیشه در موضع قدرت قرار میدهد هرچند مسیر شما برای نشان دادن قدرت بسیار متفاوت از آن کسی است که با آسیب رساندن به شما قدرت‌نمایی کرده است.
۳ـ بخشودن یعنی شما خشمگین نمی‌شوید: اصلا اینگونه نیست. بدون شک در هر نوع ناعدالتی و ظلمی رنج فراوانی نصیب شما میشود با این حال شما انتخاب کرده‌اید به جای ماندن در خشم و نامهربانی، رنج و درد آنچه گذشته، فقط از آن بگذرید و چیزهای بهتری را تجربه کنید.
۴ـ بخشش به معنای آشتی است: نه لزوما. در مواردی شاید بتوانید با فردی آشتی کنید. رابطه را از نو شروع کنید و فرد موردنظر را در زندگی‌تان بپذیرید. اما می‌توانید این کار را نکنید و صرفا از آنچه پیش آمده گذر کنید بدون آنکه بخواهید از در آشتی وارد شوید.
با درک این مساله میتوان دلایلی را برای بخشودن آگاهانه دیگران برشمرد که نشان‌دهنده اثر خوشایند آن بر فرد بخشاینده است:
زمانی که می‌بخشم:
ـ از نظر احساسی حال بهتری دارم. چون این کار خشم ناسالمی را که وجودم را احاطه کرده است کاهش میدهد.
ـ به من در شکل‌دهی روابطم کمک میکند تا بتوانم ارزش‌های دیگری را مشاهده کنم.
ـ در رشد شخصیت من موثر است زیرا به من کمک میکند آدم بهتری باشم.
ـ با بخشودن دست دوستی را می‌گشایم حتی اگر دیگران آن را رد کنند.
ـ در روابط خانوادگی‌ام موثر است و راهی است به سوی صلح با اعضای خانواده‌ام. بخشودن برای صلح می‌تواند به نسل بعد از من منتقل شود.
ـ این کار به من کمک میکند تا نقشی در ساختن یک جهان بهتر داشته باشم.
ـ این کار به من کمک میکند تا فلسفه و جهان‌بینی خودم را داشته باشم.
ـ تمرینی برای نیکی است صرف‌نظر از اینکه دیگران چه واکنشی به آن نشان می‌دهند.
بنابر ملاحظات فلسفی، بخشودن دیگران خیرخواهانه است و خیر و نیکی را به سوی دیگران به ویژه کسی که در حق شما بدی کرده روانه میکند. این یک عمل قهرمانانه است به ویژه اگر آن را با دیگر فضیلت‌های اخلاقی همچون عدالت یا مهربانی و محبت مقایسه کنید. در عین حال روان‌شناسان نیز بر این باور هستند که بخشودن خود و دیگران در ایجاد احساس خوب ما نقش دارد. اما آنچه مهم است تصمیم گیری درباره بخشودن یا نبخشودن است. دودلی و تردید درباره اینکه «آیا باید ببخشم؟» آسیب‌های بیشتری دارد. اگر نمی‌دانید که باید ببخشید یا نه شاید بهتر باشد دلایل خود را برای بخشیدن و نبخشیدن با هم مقایسه کنید و جایی بایستید که احساس بهتری دارید.
در نهایت اینکه اگر نبخشیم باز هم می‌توانیم آدم خوبی باشیم هرچند که خشم و رنجشی که با خود به آینده می‌بریم به احتمال زیاد مانع آرامش ما میشود. چه بسا این خشم در روابط ما با افراد دیگری که این خشم حاصل عمل آنها نیست نیز تاثیر بگذارد و اساسا ما را به خاطر آنچه احساس میکنیم به راهی دیگر ببرد.
نظرها
مهربان
۱) منظورم از قدرت برابر در واقع بنوعی تسلط در مقابل قد رتست. مثلان مادر/ پدری که نوجوانی را در درگیری خشونت آمیزی فرزندشان را کشته است پای طناب دار می بخشد. (آن جوان که فاقد قدرتست) در چنین شرایطی حکومت است که با قوه قضائیه اش اعمال قدرت مینماید ولی آن پدر و مادر با تسلط (و در اینمورد با قدرت برابر با حکومت در بقتل رساندن آن جوان - جان در برابر جان)در مقابل خواست حکومت که اعدامست، طناب دار را از گردن نوجان برمیدارد و باو جانی دوباره میبخشد. باین میگویند بخشش با انگیزه سخاوت و مردم دوستی. ۲) منظورم عجز و لابه بود، نه جزو لابه که بدینوسیله درست میشود.
مهربان
بخشش در قدرت برابر (یا لااقل داشتن توان و استقلال در مقابل قدرت)معنا میدهد. در غیراینصورت آنچه که بخشش تصور میشود چیزی جز جزو لابه نیست.
آرمان
بخشیدن زمانی معنی میدهد که از شما عذر خواهی شده باشد و شما از حق خود برای مجازات بگذرید، اما زمانی که متجاوز به حقوق شما هم چنان در قدرت است و به تجاوز به حقوق دیگران و شما ادامه میدهد بخشیدن برابر است با تسلیم و تائید عمل متجاوز به حقوق دیگران. میتوان از اقدام به انتقام به شیوه فرد متجاوز صرف نظر نکرد ولی تا زمانی که او نپذیرفته است که عمل او اشتباه بوده است بخشیدن تنها به معنی گریز از دفاع از حقوق خود خواهد بود. آیا لاجوردی و تمامی آنهائی که در شکنجه وقتل نقش داشته اند قابل بخشش است؟ به نظر من نه، ولی انتقام گیری به شیوه آنها ما را در در سیاه چال اخلاقی همان ها پرتاب میکند. پس نه میبخشیم و نه نه فراموش میکنیم ولی دست به انتقام نمی ز نیم.