خنده درمانی و یوگای خنده

مازیار مهدوی‌فر – کاربرد درمانی خنده در درمان بیماری‌ها تاریخچه چندان طولانی ندارد. شاید اولین بار «نورمن کازینز» بود که با انتشار کتابی با عنوان «آناتومی یک بیماری» استفاده موفق خود را از خنده به عنوان دارو در درمان بیماری شدید مفصلی که به آن مبتلا بود شرح داد.

نورمن کازینز با این کتاب توجه ویژه دانشمندان را به اثرات خنده در درمان بیماری‌ها جلب کرد. او توانسته بود خنده را جایگزین حدود ۳۰ عدد قرصی کند که برای التیام دردهای شدیدش مجبور به استفاده هرروزه از آن‌ها بود. از زمان انتشار کتاب «نورمن کازینز» بیش از ۳۰ سال می‌گذرد و امروز خنده درمانی جای خود را به عنوان یک شیوه درمانی در تمام مکاتب پزشکی دنیا باز کرده است.

فواید خنده

خنده با افزایش فعالیت سلول‌های دفاعی بدن ازجمله لنفوسیت‌های B و T و همچنین افزایش ترشح ایمونوگلوبولین‌ها سبب تقویت سیستم ایمنی بدن و جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های مختلف می‌شود. در هنگام خندیدن ریه‌ها به صورت کامل از هوا خالی می‌شوند و این حالت درست مانند نفس کشیدن عمیق است که باعث پاکسازی ریه‌ها از مواد زائد می‌شود و ظرفیت اکسیژن‌رسانی آن‌ها را افزایش می‌دهد. تأثیر خنده روی سیستم قلبی عروقی هم بسیار جالب است. خندیدن باعث انبساط بافت پوششی بخش داخلی رگ‌ها می‌شود و فشار خون را کاهش می‌دهد.

فایده بعدی خنده افزایش ترشح هورمون «اندورفین» یا همان ضد درد داخلی بدن است. این هورمون سبب ایجاد حالت سرخوشی و التیام دردهای مختلف می‌شود. خندیدن همچنین سبب تحریک سیستم اعصاب مرکزی می‌شود و ترشح ماده «دوپامین» را افزایش می‌دهد. دوپامین با تحریک قسمت پیشانی یا همان لوب فرونتال مغز قدرت تفکر را افزایش می‌دهد و باعث افزایش مثبت‌نگری می‌شود. افزایش توانایی تطابق با محیط اطراف، افزایش خلاقیت و قوه ابتکار و گستردگی دایره تفکر هم از فواید دیگر خندیدن روی بدن انسان است. جالب است بدانید بر اساس نتایج مطالعاتی که در دانشگاه اوهایو صورت گرفته، تأثیر خنده در جهت افزایش طول عمر انسان در حد هفت تا هشت سال به اثبات رسیده است.

مکانیسم خنده

بچه‌ها معمولاً تا ۲۰۰ بار در روز می‌خندند، اما تعداد خنده‌های روزانه در بزرگسالان حدود ۱۰ تا ۱۵ بار است. این موضوع به تفاوت مکانیسم تولید خنده در بچه‌ها و بزرگسالان مرتبط است. در حقیقت در بزرگسالان بدن برای خندیدن نیاز به فرمان مغز دارد. یعنی باید ابتدا فرد در یک موقعیت مناسب برای خندیدن قرار بگیرد؛ مثلاً فیلم خنده‌داری ببیند، لطیفه‌ای بشنود و یا با صحنه خنده‌داری روبه‌رو شود. ابتدا آن موقعیت در مغز تحلیل می‌شود و بعد بر اساس کیفیت و نوع آن، پیغام خنده از سوی مغز صادر می‌شود. مکانیسم خندیدن در بچه‌ها عکس این حالت است. در آن‌ها این بدن است که به مغز فرمان خندیدن می‌دهد. اگر دقت کنید بچه‌ها وقتی بازی می‌کنند یعنی فعالیت بدنی مؤثر و مطلوب دارند مدام می‌خندند. پیغام خنده به طور مستقیم از بدن به سمت مغز می‌رود و ارتباطی با استدلال‌های مغزی آن‌ها ندارد. بر اساس این تفاوت بود که «مادان کاتاریا» پزشک هندوستانی یوگای خنده را ابداع کرد.

یوگای خنده

در روز اول سال نوی ۲۰۱۲ میلادی، مأمورین پلیس ایالت پنجاب کشور هند دور هم آمده‌اند تا در جلسه درمانی یوگای خنده، شرکت کنند.
ماه مارس سال ۱۹۹۵ بود و دکتر مادان کاتریا مشغول مطالعه برای نوشتن مقاله‌ای تحت عنوان «خنده، بهترین دارو» برای یک ژورنال پزشکی بود. او متوجه مقالات جدیدی در مورد فواید خنده شد که تأثیرات مختلف خنده روی روح و جسم انسان را با دلایل علمی اثبات کرده بودند. کاتاریا تصمیم گرفت این تأثیر را روی خود و اطرافیانش هم آزمایش کند. فردای آن روز اولین باشگاه خنده دنیا را با حضور همسرش و سه نفر دیگر از دوستان نزدیکش تشکیل داد. آن‌ها هفته‌ای یک بار دور هم جمع می‌شدند و با تعریف جوک و داستان‌های بامزه باعث خندیدن یکدیگر می‌شدند، اما بعد از چند هفته جوک‌ها تمام شد و حرف‌های خنده‌دار جای خود را به لطیفه‌های تکراری و جوک‌های بی‌مزه داد. دو نفر از اعضای گروه به کاتاریا پیشنهاد تعطیلی باشگاه خنده را دادند، اما او از آن‌ها یک روز وقت خواست تا راجع به این موضوع فکر کند. آن شب مادان کاتاریا متوجه یک حقیقت علمی بسیار جالب شد که بر اساس آن بدن انسان تفاوتی میان خنده معمولی واقعی و خنده غیر واقعی که ممکن است بدون دلیل رخ دهد قائل نیست.

او می‌گوید: «اگر شما ادای خندیدن را در بیاورید بدنتان متوجه تفاوت بین خندیدن واقعی و غیر واقعی نمی‌شود. وقتی در یک برنامه تمرینی بدون دلیل شروع به خندیدن می‌کنید و بعد آن را به خنده طبیعی تبدبل می‌کنید تفاوتی بین این دو نوع خنده از نظر بدن شما وجود ندارد. کافی است بخندید تا از فواید آن برخوردار شوید. روحیه شما عوض می‌شود و تغییرات شیمیایی مفید در بدن‌تان رخ می‌دهد.»

در حقیقت خنده‌ای که بدون قرار گرفتن در موقیت خنده‌دار رخ می‌دهد به همان اندازه خنده واقعی مؤثر است. حالا دیگر کاتاریا و گروهش نیاز به جوک‌های جدید و بامزه نداشتند. او با استفاده از تمرین‌های تنفسی یوگا و با علم به تفاوت میان مکانیسم خنده در بچه‌ها و بزرگسالان تمرین‌هایی ابداع کرد که با اجرای آن‌ها در جمع می‌توانست خنده را به گروهش بازگرداند. در این روش دیگر نیازی به داشتن احساس شادی یا خنده نبود.

کاتاریا می‌گوید: «شما حتی زمانی که احساس خوبی ندارید می‌توانید بخندید. این همان چیزی هست که یوگای خنده بر پایه آن بنا شده. یک مثال می‌زنم تا بهتر متوجه منظورم شوید. تا حالا آدم‌های غمگین و افسرده را دیده‌اید؟ کند حرف می‌زنند. کند راه می‌روند و حرکت‌های بدنشان بسیار کند است. این بدین معناست که ارتباط مستقیمی بین روان و بدن انسان وجود دارد. اگر شما از لحاظ روحی غمگین باشید بدن‌تان هم غمگین می‌شود. پس اگر بدن‌تان را به تحرک وادار کنید و شروع کنید به انجام فعالیت فیزیکی، روان‌تان هم شروع به حرکت خواهد کرد.»

از آن زمان تا امروز بر شمار باشگاه‌های خنده و اعضای آن در سرتاسر دنیا افزوده شد. تا جایی که براساس آخرین آمار حدود شش هزار باشگاه خنده در بیش از ۶۰ کشور دنیا وجود دارد. اولین یکشنبه ماه مه هر سال به نام روز جهانی خنده نامگذاری شده است و در این روز مراسم مختلفی در باشگاه‌های خنده سراسر دنیا برگزار می‌شود.

تصاویر:
۱ – مجسمه پسر خندان در مرکز شهر ونکوور، کانادا؛ منبع: اینجا.
۲ – مامورین پلیس در ایالت پنجاب هند در یک جلسه درمانی، باهم تمرین یوگای خنده می‌کنند؛ منبع: خبرگزاری فرانسه.