نفوذ پس‌آب شهری به بنای هزارساله مسجد جامع دزفول

اگر نام دزفول را در اینترنت جستجو کنید، مسجد جامع دزفول را به عنوان یک مقصد گردشگری در بالای صفحه خواهید دید. این میراث باستانی ۱۰۰۰ ساله که در زمره آثار ثبت‌شده در «آثار ملی ایران» قرار دارد اکنون در غیاب توجه مسئولان در وضعیت اسفباری قرار گرفته و با خطرریزش رو به روست. پس‌آب شهری این بنا را احاطه کرده و به بدنه دیوارها و ستون‌های آن رخنه کرده است.

مسجد جامع دزفول قدیمی‌ترین مسجد این شهر به‌شمار می‌رود و پس از پل قدیم ۱۷۰۰ ساله، دومین بنای کهن‌ دزفول است. پیشتر اعلام شده بود مقدمات ثبت این مسجد در فهرست میراث فرهنگی یونسکو انجام شده است، اما گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) حاکی از آن است که مدیریت نادرست پس‌آب شهری این بنای باستانی را کج کرده و آن را در معرض خطر ریزش قرار داده است.

معماری مسجد جامع به شیوه ساسانیان و الگو گرفته از بنای دیگری به نام «کاخ ایوان کرخه» در نزدیکی شوش است. این مسجد در دوره‌های صفوی و قاجار و همچنین پس از جنگ عراق با ایران که جبهه شمالی و سردر آن بر اثر اصابت موشک خراب شد، به صورت متناوب بهسازی و بازسازی شده است اما حالا با نوع دیگری از آسیب مواجه شده که ترمیم آن به سادگی میسر نخواهد بود. مسجد دزفول در بافت تاریخی شهر قرار دارد که به گفته یکی از فعالان میراث فرهنگی، غرق در پس‌آب شهری ست:«تمام خانه‌های دزفول زیرزمین‌هایی به نام «شوادان» دارند. آب پس‌آب از زیر این خانه‌ها و شوادان‌ها عبور می‌کند و پایه‌های خانه را سست می‌کند. لوله کشی‌های خانه‌ها نیز که بیشتر قدیمی بوده و نشتی آب در آنها جدی است».

بی‌توجهی نسبت به این مسئله در سال‌های اخیر پس‌آب شهری را به یک بحران تبدیل کرده و باعث شده تا در ۵ محله شهر زمین رانش کند و در دیوارهای خانه‌ها و مساجد ترک‌های بزرگ ایجاد شود. طبق گزارش ایسنا مسجد دزفول نیز با آن‌که دیوارها و ستون‌های قطوری دارد اما اثر نفوذ پس‌آب در آن به وضوح دیده می‌شود و تکیه بنا بر ستون‌ها نگرانی‌ها را در مورد ریزش احتمالی بنا بالا برده است. در داخل شبستان، ستون‌های سنگی قطور یکی در میان به چپ و راست و در ایوان شرقی و غربی به سمت حیاط داخلی مسجد منحرف شده‌اند. این انحراف از کج شدن و «شکم درآوردن» داربست‌های فلزی جوش شده به این ایوان‌ها به خوبی قابل مشاهده است. انحراف ستون‌های آجری داخل شبستان نیز کاملاً مشهود است. رطوبت در تمام دیوارها نمود دارد که بخش‌هایی از مسجد را با خطر ریزش مواجه کرده است. نفوذ رطوبت پس‌آب به حدی است که حتی یک دیوار تازه مرمت شده مسجد در بخش شمالی را هم مبتلا کرده. دیواری که براساس اعلام شهرداری دزفول ۲۰۰ میلیون تومان هزینه داشته، اما حالا اثر رطوبت و حتی رانش در آن دیده می‌شود. دیوارهای غریبخانه که قدیمی‌ترین بخش مسجد دزفول به شمار می‌آید و به باور محلی‌ها پیش از آن آتشکده بوده، طبله کرده است. درهای فلزی این بخش از مسجد که دو کتیبه از دوران صفوی در دل خود جای داده، تقریباً همیشه به روی مردم بسته است.

این مسجد در وقف اداره اوقاف قرار دارد و تولیت آن را یک خانواده دزفولی برعهده دارد. به گفته یکی از افراد محلی اداره میراث فرهنگی از مقیاس آسیب به این مسجد آگاه است اما بودجه لازم را برای مرمت مسجد در اختیار ندارد و مسجد به حال خود رها شده است.

فاضلاب شهری در مناطق دیگر ایران نیز بناهای منحصربه‌فرد تاریخی را تهدید می‌کند. در زنجان اهمال در ساخت کانال‌های دفع آب باعث ورود فاضلاب شهری به مجموعه «رختشوی‌خانه» شده و به همین شکل حمام باغ‌لله کرمان نیز به خاطر ورود فاضلاب در معرض نابودی قرار دارد.

در تیر سال جاری مسجد جامع ساری یکی دیگر از آثار کهن تمدن ایرانی در آتش سوخت. این اثر با سقف چوبی در سال ۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بیشتر بخوانید: