اخوان المسلمین و نجات انقلاب مصری‌ها

فرهمند علیپور – نتایج مرحله اول انتخابات ریاست جمهوری مصر با پیشتازی اخوان المسلمین به پایان رسید. گرچه نتایج رسمی این دور از انتخابات سه روز دیگر، یعنی ۲۹ ماه می‌اعلام خواهد شد، اما انتظار نمی‌رود تغییری در جایگاه نامزد‌ها پدید آید.

در مرحله اول انتخابات ریاست جمهوری مصر که طی دو روز متوالی در چهارم و پنجم خرداد برگزار شد، محمد مرسی نامزد حزب آزادی و عدالت (اخوان المسلمین) با کسب ۲۵ درصد از آرا نفر اول این رقابت‌ها شد و همراه با احمد شفیق آخرین نخست وزیر حسنی مبارک که ۲۴ درصد از آرا را به خود اختصاص داد به دور دوم انتخابات راه یافتند، انتخاباتی که تا چند هفته آینده برگزار خواهد شد و اولین رئیس جمهور دوران پس از حسنی مبارک مشخص خواهد شد.

انقلاب در خطر

گرچه پیروزی اخوانی‌ها از قبل پیش‌بینی می‌شد اما چنین نتیجه‌ای را کمتر کسی انتظار می‌کشید. تا پیش از آن که مردم مصر در صف‌های انتخابتی حضور یابند و آرای آن‌ها شمرده شود، گمانه‌ها از رقابت میان عبدالمنعم ابوفتوح و عمر موسی خبر می‌داد.

مهم‌ترین مناظره انتخاباتی هم که تلویزیون‌های مصری آن را پخش کردند، مناظره میان ابوفتوح و عمر موسی بود، کسانی که بیشترین شانس را برای پیروزی داشتند. در آن مناظره تاریخی و هم در تمام این روزهای گذشته عمرموسی به نماد رژیم سابق و ابوفتوح، از رهبران پیشین اخوان المسلمین و کاندیدای مستقل در این رقابت‌ها به نماد تحول‌خواهی تبدیل شده بودند.

با اعلام شمارش اکثریت آرای مصری‌ها اما مشخص شد که نامزد اصلی اخوان المسلمین، محمد مرسی و احمد شفیق آخرین نخست وزیر حکومت حسنی مبارک بیشترین آرا را به خود اختصاص داده‌اند. نکته جالب توجه این است که سیاست‌ها و برنامه‌های احمد شفیق هماهنگی بسیار زیادی با مصر دوران مبارک دارد.

به بیانی دیگر پیروزی احمد شفیق به منزله ادامه‌‌ همان راه و روشی است که سال گذشته مصری‌ها علیه آن قیام کرده بودند. از این رو گروه‌های مخالف به خصوص اخوانی‌ها که اکنون بیشترین شانس پیروزی را دارند اما با رقیبی قدر مواجه شده‌اند، اعلام کرده‌اند که انقلاب در خطر است.

دیروز در میدان التحریر تجمعی علیه شفیق برگزار شد و احتمالا اعتراضات انقلابیون تا دور بعدی انتخابات یعنی ۲۷ و ۲۸ خرداد همچنان ادامه خواهد داشت.

اخوان المسلمین مصر گرچه روز گذشته خود را برنده انتخابات اعلام کرد اما به نظر می‌رسد با توجه به رای بالای رقیب تلاش‌های خود را از هم‌اکنون برای بالا بردن شانس پیروزی نهایی آغاز کرده است و از این جهت اعلام کرده که آماده است تا دولتی ائتلافی با کاندیداهای بازمانده از مرحله دوم تشکیل دهد. کاندیداهایی که احتمالا منظور اخوان المسلمین هستند، حمدین صباحی یکی دیگر از شگفتی‌سازهای انتخابات است که توانست بیست درصد آرا را از آن خود کند و دیگری نیز می‌تواند عبدالمنعم ابوفتوح باشد که خود تا همین سال گذشته از رهبران برجسته اخوان المسلمین بوده است. بی‌شک محور این اتحاد انگیزه‌ای جز نجات انقلاب نخواهد بود.

در سراسر شمال آفریقا

پیروزی اخیر اخوان المسلمین در مصر ادامه موفقیت این جنبش در کسب کرسی‌های پارلمان مصر بود. اخوانی‌ها موفق شدند در آن انتخابات نیز ۴۰ درصد کرسی‌های پارلمان را از آن خود کنند. این عدد زمانی چشم‌گیر‌تر می‌شود که بر طبق قانون انتخاباتی مصر، احزاب تنها می‌توانستند برای کسب ۷۰ درصد کرسی‌های پارلمان رقابت کنند.

اکنون بسیاری‌ انتظار پیروزی نامزد اخوان المسلمین در مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری مصر را می‌کشند، گرچه بنا بر خبرهایی که از مصر منتشر می‌شود اخوانی‌هایی که در پارلمان هستند تمایل دارند تا نهاد پارلمان را در برابر رئیس جمهور و شورای نظامی حاکم بر مصر قدرتمند و موثر‌تر کنند. با این شیوه اخوان المسلمین حتی اگر نتواند پست ریاست جمهوری مصر را کسب کند احتملا بتواند بخش عمده‌ای از قدرت اجرایی را نیز به دست پارلمان و در واقع به دست خود – اخوانی‌ها – بگذارد.

پیروزی احمد شفیق به منزله ادامه‌‌ همان راه و روشی است که سال گذشته مصری‌ها علیه آن قیام کرده بودند. از این رو گروه‌های مخالف به خصوص اخوانی‌ها اعلام کرده‌اند انقلاب در خطر است

اخوانی‌ها نه تنها در مصر که پیش از این در تونس و مراکش نیز قدرت را در اختیار خود گرفته بودند. در تونس، زادگاه خیزش عربی، جنبش اسلام‌گرای «نهضت» به رهبری شیخ راشد غنوشی در انتخاباتی سراسری قدرت را در دست گرفت و دولت و پارلمانی اخوانی بر روی کار آمد. در مراکش گرچه انقلاب رخ نداد، اما محمد ششم، شاه جوان این کشور تلاش کرد تا با انجام اصلاحاتی دل مخالفین را نسبت به ادامه سلطنت خود نرم کند. این‌گونه بود که در ازای ثبات تاج و تختش بخشی از قدرت خود را به نخست وزیر تنفیض کرد و نخست وزیر را بر اساس قانون جدید از میان حزبی که بیشترین کرسی‌های پارلمان را از آن خود کرده است انتخاب و مامور تشکیل دولت کرد.

در مراکش حزب «توسعه و عدالت» که یک حزب اخوان المسلمینی است بیشترین کرسی‌ها را از آن خود کرد و بدین ترتیب بنکیران نخست وزیر مراکش شد، اسلام‌گرایی میانه‌رو همچون راشد الغنوشی و نسل تازه اخوانی‌ها در منطقه.

در لیبی که چند ماه پیش انقلابیون با دخالت نظامی خارجی توانستند معمر قذافی را از اریکه قدرت به زیر بکشند نیز همزمان با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری مصر، حزب «عدالت و سازندگی» از سوی نیروهای اخوان المسلمین لیبیایی پایه‌گذاری شد.

انتظار می‌رود که در لیبی نیز همچون تونس، مراکش و مصر برنده انتخابات باز هم اسلامگ‌رایان باشند. در این میان تنها کشور الجزایر می‌ماند، کشوری که گرچه با آغاز بهار عربی شاهد تجمعات اعتراضی بود اما توانست خود را از تاثیرات این بهار محفوظ بدارد و در انتخابات پارلمانی که چندی پیش در این کشور انجام شد حزب حاکم بازهم قدرت خود را تثبیت کرد تا الجزایر جزیره‌ای جدا افتاده از بهار عربی باشد.

خاورمیانه تازه

اکنون در بخش عمده از جهان اسلام به جای رهبران سکولار و غرب‌گرا، نیروهای اسلام‌گرایی آمده‌اند که جملگی محصول فضای نیم‌بند دمکراسی بهارعربی هستند. دولت‌هایی که همچون اسلاف خود غرب‌گرا نیستند اما برخلاف آن‌ها از طریق ارزش‌های غربی یعنی صندوق رای به قدرت رسیده‌اند.

برای بسیاری این نگرانی به وجود امده بود که آن‌چه سال ۱۳۵۷ در ایران رخ داده بود اینک در حال تکرار شدن در شمال آفریقا و جهان عرب است، در حالی که شواهد نشان از تفاوت‌های عمده‌ای می‌دهد. رهبران اسلام‌گرایی که اکنون قدرت را به دست گرفته‌اند، اغلب میانه‌رو هستند و شاید اگر الگویی نزدیک‌تر بخواهیم از آن‌ها مثال بیاوریم ترکیه است و نه ایران، جایی که گروهی دیگر از اخوان المسلمینی‌ها حزب «عدالت و توسعه» را تشکیل داده‌اند و اکنون ۹ سالی است که دولت و پارلمان را در دست خود دارند.

چهره خاورمیانه می‌رود تا شکل و فرم تازه‌ای به خود بگیرد و مناسبات تازه‌ای رقم بخورد. بسیاری از روابط و پایه‌های تحلیل در منطقه دگرگون شده است و تنها کسانی در خاورمیانه برنده خواهند بود که بتوانند واقعیت‌های تازه خاورمیانه را درک کنند.