سایه سنگین عنوان «جهانی» بر جشنواره بین‌المللی فیلم فجر

سی و هفتمین «جشنواره جهانی فیلم فجر» پنج‌شنبه پنجم اردیبهشت پایان یافت. عنوان «جهانی» اما بر این جشنواره سنگینی می‌کند. قوانین حاکم بر سینما و آنچه «نمایش‌پذیر» خوانده می‌شود و تنگ‌نظری مسئولان فرهنگی، مانند گذشته مانع حضور آزادانه فیلمسازان برجسته و رونق جشنواره بود. یکی از داوارن بین‌المللی می‌گوید انتخاب فیلم‌های جشنواره سی و هفتم به صورتی‌ بوده که گویا از صافی «اخلاق و وجدان» عبور کرده‌اند. امسال تحریم‌های آمریکا نیز بر این وضعیت افزودند و فهرست فیلم‌ها را محدوتر از پیش کردند. در این میان امکان ادغام این جشنواره با «جشنواره ملی فجر» نیز بیش از پیش مطرح شده است.

خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) می‌گوید مشتریان «جشنواره جهانی فیلم فجر» نه برای تماشای فیلم، بلکه برای دیدن چهره‌های معروف سینما و عکس یادگاری با آن‌ها بلیط ۱۵ هزارتومانی را خریداری می‌کردند. یکی از این چهره‌های معروف جمشید گرگین، بازیگر شناخته‌شده ایران است. او در مورد نحوه استقبال تماشاگران به خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی (آنا) گفته حتی آن دسته از فیلم‌های خارجی که در شرایط فعلی اجازه نمایش پیدا کرده‌ بودند نیز به خوبی معرفی نشدند و تماشاگرانی که قصد تماشای فیلم‌ها را داشتند، کورکورانه و بدون هیچ اطلاعی از سابقه فیلمسازان و موضوع فیلم‌ها وارد سالن‌های نمایش می‌شده‌اند.

معضل اصلی اما همان سیاست فرهنگی حاکم بر سینمای ایران است. سیاستی که سال‌هاست بر سینماگران داخلی تحمیل شده و بر بیان سینمایی آن‌ها نظارت می‌کند. همان سیاست بر حضور سینماگران خارجی نیز تاثیر مشابهی می‌گذارد. جمشید گرگین، بازيگر نیز به این مسئله اذعان کرده. به گفته او برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی در ایران محدودیت‌های زیادی دارد و دست دبیر جشنواره، هیئت انتخاب و عوامل جشنواره بسیار بسته است. به‌علاوه، به خاطر تحریم‌ها «خیلی از فیلمسازان غربی هم که شاید اهل سیاست نباشند، تحت تأثیر دولتمردان خودشان حاضر نمی‌شوند فیلمشان را به جشنواره بفرستند».

با این تفاسیر گفته می‌شود شاید از سال بعد دیگر این جشنواره به صورت جداگانه برگزار نشود. «سازمان سینمایی» امکان ادغام این جشنواره در «جشنواره ملی فیلم فجر» را رد نکرده است. گرگین در این رابطه گفته:

«اگر چه من با ادغام دو جشنواره جهانی و ملی و برگزاری آن به شیوه قبلی مخالفم، اما اگر جشنواره جهانی است، پس باید واقعاً کشورها و فیلمسازان صاحب‌نام در آن مشارکت داشته باشند. اگر قرار است سطح جشنواره جهانی متوسط باشد ضرورت برگزاری آن هم به صورت مستقل از بین خواهد رفت».

علاوه بر سیاست جاری در مورد سانسور فراگیر و غیرقابل‌نمایش بودن بسیاری از فیلم‌هایی که توسط فیلمسازان ایرانی و خارجی ساخته می‌شوند، مسئله دیگر قابل توجه، نگاه موضوعی به فیلم‌های جشنواره است. مظفر اوزدمیر بازیگر، کارگردان و فیلمنامه‌نویس اهل ترکیه که یکی از داوارن جشنواره سی و هفتم بوده در مصاحبه‌ای با خبرگزاری آنا به این موضوع اشاره کرده و گفته فیلم‌های این جشنواره از صافی اخلاق و وجدان عبور کرده‌اند. این شکل از تمرکز، به صورت نامحسوس و ضمنی بقیه فیلم‌ها و موضوعات را حذف کرده و امکان نمایش در چنین جشنواره‌ای را از آن‌ها می‌گیرد.

«صافی موضوعی» مورد اشاره اوزدمیر در عناوین جوایز نیز خود را نشان می‌دهد. یکی از مهمترین جوایز این جشنواره جایزه بهترین فیلم بین‌الادیان است (امسال به «شکستن همزمان بیست استخوان» به کارگردانی جمشید محمودی از افغانستان رسید) که مشخصا فیلم‌های ادیانی چون بهائیت را شامل نمی‌شود. جایزه موضوعی دیگر جایزه «محمد امین» است که به سینماگری می‌رسد که بیش از همه به مفاهیم اخلاقی و انسانی در اثر خود پرداخته باشد. فیلم «حمید» به کارگردانی اعجاز خان از هند این جایزه را به خود اختصاص داد.

در این میان شاید اهدای «دیپلم افتخار صلح» به سینماگری از سوریه (فیلم «امینه» به کارگردانی ایمن زیدان) در کشوری که حضور پررنگ نظامی در سوریه دارد، طعنه تلخ این جشنواره باشد.