چرا کاری را انجام می‌دهیم که می‌دانیم اشتباه است؟

همه ما می‌دانیم عادت‌های اشتباه و بد چه هستند. ما با وجود علم و آگاهی نسبت به مضرات آن سیگار می‌کشیم، غذاهای ناسالم می‌خوریم، در نوشیدن الکل افراط می‌کنیم، قند اضافه مصرف می‌کنیم و بی‌تحرکی پیشه می‌کنیم. اینها فقط بخشی از عادت‌های ناسالمی هستند که سبک زندگی ما را شکل می‌دهند. کم‌خوابی، ناتوانی در کنترل استرس، اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی و ده‌ها عادت اشتباه دیگر وجود دارند که رفتار ما را تعیین می‌کنند و کیفیت زندگی را کاهش می‌دهند.

یک مطالعه از سوی مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ایالات متحده  آمریکا نشان می‌دهد که رفتارهای اجتناب‌پذیری مانند رژیم غذایی بی‌کیفیت، بی‌تحرکی، سیگار کشیدن و نوشیدن الکل در سال‌های اخیر عامل بیش از نیمی از مرگ‌ومیرها در ایالات متحده آمریکا بوده است. آمار مرگ و میرها نشان می‌دهد در طی یک سال از کل مرگ و میرها ۴۳۵ هزار نفر بر اثر مصرف سیگار، ۴۰۰ هزار نفر در اثر کیفیت پایین تغذیه و بی‌تحرکی و ۸۵ هزار نفر بر اثر مصرف الکل جان خود را از دست داده‌اند. در واقع هیچ کس نیست که نداند سیگار کشیدن مضر است و کمتر کسی این حقیقت را نمی‌داند که نوشیدن هر روزه نوشابه چه تاثیری بر سلامتی دارد. با این حال این عادت‌ها ترک نمی‌شوند. در نهایت هم اگر با کسی بحث کنید که مصرف غذاهای پرچرب، فرآوری شده و یا سیگار کشیدن سلامتی‌اش را به خطر می‌اندازد، او احتمالا به شما خواهد گفت که پدربزگش ۸۰ سال سیگار کشیده و در آخر هم در تصادف رانندگی کشته شده است.

عادت‌های بد احساس راحتی و خوشی را تقویت می‌کنند

یکی از دلایلی که باعث می‌شود یک عادت اشتباه را بارها و بارها ادامه بدهیم نیاز ما به احساس راحتی و خوشی است. در واقع ما هر عملی که انجام می‌دهیم، با هدف و نیت است هرچند که نسبت به هدف خود آگاه نباشیم. احساس راحتی و خوشی یکی از اهدافی است که در پشت اغلب اعمال و رفتار‌های ما پنهان شده است. ما در پی پاداش هستیم و احساس خوب و خوشی، پاداش هستند. مغز با ترشح دوپامین احساس خوشی می‌آفریند و این باعث می‌شود ما برای دریافت این پاداش بیشتر و بیشتر به سمت انجام برخی از کارها که می‌توانند خوب نباشند تمایل پیدا کنیم.

اکنون شاید روشن باشد که چرا ترک برخی از عادت‌های اشتباه، سخت و غیرممکن به نظر می‌رسد؛ ما نیاز به احساس خوشی و راحتی داریم و این همان منطقه امنی است که نمی‌خواهیم از دستش بدهیم. به عبارت دیگر ما به دریافت پاداش جذب می‌شویم هرچند که بدانیم این پاداش خوبی نیست.

کشیدن یک نخ سیگار در زمان استراحت از کار به معنای پاداش رهایی از کار و رسیدن به آرامش است و نوشیدن الکل می‌تواند پاداش رهایی از خود و داشتن اوقات خوب و خوش و نجات از یک هفته کاری سخت باشد. همچنین فکر کردن به دراز کشیدن روی مبل و تماشای تلویزیون آسان‌تر از فکر کردن به انجام تمرین ورزشی است. همینطور که می‌بینید، عادت‌ها همواره به یک پاداش مربوط هستند.

همه عادت بد دارند

ما همچنین تمایل داریم رفتارهای بد و اشتباه خود را منطقی جلوه بدهیم به ویژه اگر جامعه به طور کلی آن را قابل پذیرش بداند. اگر گروه زیادی از مردم یک کار خاص را انجام بدهند ما گمان می‌کنیم که انجام آن برای ما هم پذیرفتنی است. همه فست‌فود می‌خورند، آدم‌های زیادی سیگار می‌کشند و بیشتر آدم‌ها برای رفتن به باشگاه ورزشی یا پیاده‌روی تنبل هستند. به همین سادگی ما یک عادت ناسالم را منطقی جلوه می‌دهیم و در اغلب اوقات به خودمان می‌گوییم: «حالا یکی بیشتر کسی را نکشته» یا خود را اینطور توجیه می‌کنیم که «از هفته بعد همه چیز رو عوض می‌کنم» یا «خیلی روز پراسترسی داشتم و حق دارم از آن خلاص شوم». این نوع توجیهات برای عادت‌های اشتباه در واقع با نوعی احساس گناه همراه هستند، چون می‌دانیم که در لحظه، بهترین و درست‌ترین تصمیم را نگرفته‌ایم و در پی توجیه رفتار خود هستیم. 

علاوه‌براین ما برای منطقی جلوه دادن رفتار خود دست به دامان تائید از دیگران می‌شویم؛ مثلا هر بار یاد مادربزگ ۹۰ ساله خود می‌افتیم که همه عمرش سیگار کشید و دنبه گوسفندی مصرف کرد و در آخر هم بر اثر کهولت مرد. مغز ما عاشق پیدا کردن شواهدی است که تصمیم‌های ما را تائید کنند خواه این تصمیم‌ها خوب باشند و خواه بد.

پیامدهای ایستادن بر سر عادت‌های بد

بیشتر مردم دنیا تبعات و پیامدهای برخی از عادت‌های اشتباه خود را می‌دانند. هیچ فرد سیگاری‌ای نیست که تصاویر هشداردهنده روی جلد پاکت سیگار یا تبلیغات تلویزیونی را و توصیه پزشکان را ندیده و نشنیده باشد. همواره درباره تغییر رژیم غذایی اشتباه به یک رژیم غذایی سالم صحبت می‌شود و همه می‌دانند مصرف روزانه میوه و سبزی چقدر مهم  صروری است .با این حال بد نیست که یک بار دیگر یادآوری کنیم که بسیاری از عادت‌های اشتباه عامل اصلی سرطان‌ها، بیماری‌های جدی، افسردگی و افزایش مشکلات روانی و جسمی با افزایش سن هستند. اثرات منفی سبک زندگی اشتباه خود را به شکلی تدریجی نشان می‌دهند اما در هر صورت این مشکلات وجود دارند؛ این یعنی هر زمان که تصمیم بگیریم تا انتخاب‌های بهتری داشته باشیم این روند را متوقف کرده‌ایم و امید به زندگی خود را بهبود داده‌ایم.

چگونه عادت‌های بد را ترک کنیم

ترک عادت‌هایی که در زندگی روزمره نهادینه شده‌اند کار بسیار سختی است. استرس‌های روزمره اغلب باعث می‌شوند هر روز به این عادت‌ها وابسته‌تر شویم. اما هنوز این امکان وجود دارد که با تغییر ذهنیت خود قدم‌ به قدم عادت‌های اشتباه را با عادت‌های بهتری جایگزین کنیم. 

اولین کار این است که از خود بپرسید چه عادت‌هایی در زندگی اشتباه هستند؟ چقدر آنها را انجام می‌دهید؟ چه چیزی شما را به سوی آنها می‌کشاند؟ و آیا این عادت‌ها ناشی از تصمیمات ناآگاهانه هستند؟

این پرسش‌ها شما را در یافتن عادت حا یاری می‌کنند. قدم بعدی یافتن جایگزین‌های مناسب است. سیگار می‌کشید چون این کار برای رهایی از استرس و فشار رومزه موثر است؟ عادت جایگزین می‌تواند آماده‌سازی دم‌نوش گیاهی ضداسترس باشد که اگر با آداب خاصی هم انجام شود قطعا از سیگار موثرتر خواهد بود. خوردن شکلات پاداش رفع خستگی است؟ آن را با یک اسنک سالم جایگزین کنید. برای هر یک از عادت‌های بد جایگزین‌های سالم و بهتری وجود دارند که می‌توانند به همان اندازه احساس راحتی و خوشی ایجاد کنند و عامل ترشح دوپامین باشند. این جایگزین‌ها برای هر کسی متفاوت است اما قطعا وجود دارد. پس کافی است به دنبال یافتن پاداش‌های خوب باشید.

قدم سوم این است که ثابت قدم بمانید. پافشاری و اصرار شما برای تغییر عادت‌ها کلید موفقیت است. ترک سیگار برای کسی که سال‌های متمادی سیگار کشده بسیار دشوار است اما مساله این است که مغز شما بسیار راحت با شرایط جدید سازگار می‌شود. همین که شروع به جایگزینی عادت‌ها کنید و ثابت قدم باشید مغز خود را با شرایط جدید منطبق می‌کند.

 تغییر عادت چالش‌برانگیز است اما یک زندگی شاد و مثبت با انتخاب‌های ما آغاز می‌شود. اما این که تصمیم بگیریم تا عادت‌های مناسب را انتخاب کنیم به اندازه کافی مثبت و شاد است.