مدرسه‌های افغانستان: محل اخذ رأی و هدف حملات طالبان

انتخابات افغانستان ۲۸ سپتامبر / ۶ مهر برگزار خواهد شد. سال گذشته در این روز بیش از هر روز دیگری غیرنظامیان قربانی خشونت‌ها شدند. یان گربرگ و شریف حسن در گزارش زیر در روزنامه آمریکایی «واشنگتن‌پست» به تأثیر خشونت‌های انتخاباتی بر مدرسه‌ها و دانش‌آموزان‌شان پرداخته اند.

مدیر مدرسه می‌دانست که هر لحظه احتمال حمله‌ای خشونت‌بار به دبیرستان پسرانه‌اش وجود دارد. به همین خاطر پیش از انتخابات پارلمانی پاییز گذشته سه‌شب را در یک کلاس درس در طبقه اول سپری کرد. اما آینده‌نگری‌اش از غافلگیری حاصل از انفجار بمب طالبان در ساعت شام نکاست. نورمحمد حادثه را چنین به خاطر داشت: «آن قدر شدید بود که گفتیم ساختمان فرومی‌ریزد. گیج شده بودم. شبیه افتادن از سقف بود.»

بر اثر انفجار شیشه‌های مدرسه نیز شکستند و دود فضا را گرفت. کسی آسیب ندید اما نخستین بار هم نبود که مدرسه علی نیکا هدف حمله قرار می‌گرفت. آخرین بار هم نبود.

مدرسه‌ها در افغانستان در گرهگاه آموزش، سیاست و خشونت قرار دارند. بازگشایی آنها را همه نشانه پیشرفت در کشوری جنگ‌زده می‌دانند. دانش‌آموزانی که در این مدارس تحصیل می‌کنند مسئولان آینده افغانستان هستند که شاید روزی این کشور را از فقر رهایی بخشند. اما مدرسه‌ها اینجا همچون در بسیاری از کشورهای دیگر محل سنتی اخذ رأی هم هستند. و بنابراین، به ویژه در سال‌های انتخابات، هدف خشونت طالبان قرار می‌گیرند.

به گزارش سازمان ملل، در سه ماهه نخست سال جاری میلادی شمار حملات به مدرسه‌های افغانستان نسبت به مدت مشابه سال قبل تقریباً دو برابر شده است. سال گذشته میلادی ۱۹۲ مورد از چنین حمله‌هایی رخ داد که سه برابر شمار آنها در ۲۰۱۷ بود. تقریباً نیمی از حوادث در ۲۰۱۸ در مدرسه‌هایی به وقوع پیوست که مکان اخذ رأی برای انتخابات اکتبر بودند.

اکنون بسیاری نگرانند که انتخابات ریاست‌جمهوری سپتامبر موج دیگری از خشونت را به بار آورد. طالبان اعلام کرد انتخابات ریاست جمهوری را مختل می‌کند و به شهروندان اخطار داد که از تجمع‌های انتخاباتی خودداری کنند و حمله‌هایش را علیه هدف‌های دولتی افزایش داده است تا در مذاکرات صلح با ایالات متحده از اهرم قدرت برخوردار باشد.

میرویس بلخی، وزیر آموزش و پرورش افغانستان ماه گذشته در گفت‌و‌گویی این حمله‌ها را «بی‌انصافی» خواند:

«بی‌انصافی است، چون کودکان حق آموزش دارند و در حال از دست دادن این فرصت هستند. مدرسه‌ها برای خیر عمومی هستند و هیچ کس نباید به آنها آسیبی بزند ــ نه حکومت، نه طالبان».

گاه مدرسه‌ها مستقیم هدف قرار می‌گیرند. دیگر مواقع، هدف غیرعمدی جانبی در حمله به ساختمان‌های دولتی نزدیک آنها هستند.

پس از آنکه به مدرسه علی نیکا در اکتبر حمله شد، کمک‌های مالی کوچک از سوی معلمان و دانشجویان باعث شد پنجره‌های شکسته درست شوند و سرما به کلاس‌های درس نفوذ نکند. محمد، مدیر مدرسه، گفت که حتی یک روز هم کلاس‌ها به تأخیر نیفتاد:

«ما اهالی افغانستان به چنین حادثه‌هایی عادت کرده‌ایم.»

این مدرسه‌ برای سال‌ها با تهدید مواجه بوده‌ است. فاصله‌اش از مرکز پاکستان اندک است و مرزبان‌ها در درگیری‌های گاه و بیگاهشان گلوله‌هایی هم به سوی این مدرسه به اشتباه شلیک می‌کنند. نزدیکی‌اش به ایستگاه پلیس در همسایگی‌اش آن را در معرض خطر بمب‌گذاری شورشی‌ها قرار داده. به قول محمد، «اگر دورتر بودیم، امنیت بیشتری داشتیم.»

الان شیشه‌های مدرسه هنوز به خاطر یک بمب‌گذاری که ماه گذشته در خیابان رخ داد، شکسته‌اند. هیچ کس مسئولیت حمله ماه گذشته را نپذیرفت.

«گزینه دیگری نیست»

بلخی، وزیر آموزش و پرورش در ماه ژوئن (خرداد) نامه‌ای به اشرف غنی، رئیس‌جمهوری افغانستان و عبدالله عبدالله، مدیر ارشد اجرایی کشور و کمیسیون انتخابات فرستاد و درخواست کرد که از هیچ مدرسه‌ای در انتخابات آینده به عنوان محل اخذ رأی استفاده نشود. او اخیراْ در مصاحبه‌ای گفته است که گزینه‌های بسیار زیادی همچون مسجدها و مرکزهای محلی برای جایگزینی وجود دارند:

«ما می‌توانیم بدون انتخابات به زندگی ادامه دهیم اما بدون آموزش نمی‌توانیم. اگر جوانان افغانستان را آموزش ندهید، نه دموکراسی در کار خواهد بود، نه توسعه، نه دولتی شایسته، و نه حکومتی شایسته.»

وزیر آموزش و پرورش گفت کسی به نامه‌اش پاسخ نداده است.

کمیسیون انتخابات می‌گوید که چاره دیگری ندارد. مدرسه‌ها اغلب تنها مکان عمومی در دسترس با یک نشانی ثابت و امکانات، امنیت و ساختار قابل اتکا هستند. به گفته مسئولان برگزاری انتخابات استفاده از مسجدها و خانه‌های خصوصی در انتخابات گذشته به فساد و سوء مدیریت انجامیده است. در روز انتخابات، مدرسه‌ها تعطیل‌اند.

کمیسیون در صدد است تا پنج هزار و ۳۸۸ محل اخذ رأی را برای انتخابات امسال تدارک ببیند. یک سخنگوی کمیسیون انتخابات گفت:

«۷۰ تا ۸۰ درصد این مکان‌ها را مدرسه‌ها تشکیل خواهند داد. زندگی دانش‌آموزان برای ما ارزشمند است اما انتخابات یک فرآیند ملی است. گزینه دیگری نداریم.»

برخی منتقدان خواهان تعویق انتخابات ۲۸ سپتامبر شده اند: به خاطر تهدید خشونت، گزارش‌ها از آمادگی اندک برای برگزاری و نیز به خاطر اختلال ایجاد کردن در مذاکرات صلح. غنی اما تأکید کرده که انتخابات طبق برنامه قبلی برگزار خواهد شد.

«میدان جنگ که نیست»

در روز انتخابات ۲۰۱۸، شمار کشته‌شدگان یا مجروحان غیرنظامی افغان از هر روز دیگری در آن سال بیشتر بود. یکی از مکان‌هایی که هدف حمله طالبان قرار گرفت، مدرسه‌ای ابتدایی در شاه محمود، روستایی خارج سپین بولدک در قندهار بود.

این مدرسه ۳۱۱ دانش‌آموز ۷ تا ۱۶ ساله دارد. معلمان و ریش‌سفیدان محلی گفتند که طالبان چند روز پیش از حمله هشدار داده بود که اگر از مدرسه برای رأی‌گیری استفاده شود، به آن حمله خواهند کرد.

۲۶ اکتبر، یک روز قبل از انتخابات در قندهار، صندوق‌های رأی را به مدرسه آوردند. همان شب، دو انفجار سقف مدرسه را از هم شکافت و میزها را به این سو و آن سو پرت کرد و کتاب‌ها را خاکستر. به هیچ کدام از وسیله‌های مربوط به انتخابات اما آسیبی نرسیده بود.

عصمت‌الله ۱۶ ساله، یکی از دانش‌آموزان مدرسه، پیش‌تر با خشونت آشنا بود. خانواده او از ولسوالی نزدیکی به آنجا مهاجرت کرده بودند زیرا طالبان از مدرسه‌اش در آنجا به عنوان مخفیگاه نظامی استفاده می‌کرد و مدرسه نابود شد.

به قول عصمت‌الله، «مدرسه باید جایی برای آموزش باشد. مدرسه میدان جنگ که نیست».

امسال، معملان و ریش‌سفیدان دهکده می‌گویند که آنها طبق برنامه قبلی انتخابات را و کلاس‌ها را برگزار خواهند کرد.

به قول شاه محمود، یک ریش‌سفید روستا: «چاره دیگری نداریم. آموزش تنها راه ما برای فرار است».

در همین زمینه: