تکرار الگوی لبنان و حزب‌الله، این بار در یمن؟

هفته پیش وزارت دفاع یمن مدعی متلاشی کردن گروهی از جاسوسان مرتبط با سپاه پاسداران ایران شد. این خبر به سرعت واکنش شورای همکاری خلیج فارس را برانگیخت. کشورهای عضو این شورا هرگونه مداخله خارجی در یمن را محکوم کردند و حمایت خود را از دولت یمن اعلام داشتند.

رامین مهمانپرست سخنگوی وزارت امورخارجه ایران اتهام جاسوس‌پروری در یمن را بی‌پایه و اساس خواند و از دولت صنعا خواست تا به جای فرافکنی به مطالبات مردم خود پاسخ دهد.

اما چرا حکومت ایران باید در یمن فعال باشد؟ جمهوری اسلامی از یمن تازه چه می‌خواهد و در این کشور به دنبال چیست؟

یمن کشوری بسیار فقیر در جنوب مرزهای عربستان سعودی است که۵۰ درصد جمعیت آن بی‌سواد است و ۴۶ درصد از جمعیت این کشور را کودکان زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دهند. درصد چشمگیری از جمعیت یمن، یعنی تا ۴۵ درصد از جمعیت ۲۵ میلیون نفری کشور را شیعیان تشکیل می‌دهند، اقلیتی که درست در بخش گسترده‌ای از مرزهای عربستان ساکن هستند و مذهبشان از آن‌ها متحدین طبیعی برای ایران ساخته است.

حضور این اقلیت پرتراکم شیعه در کنار مرزهای جنوبی عربستان موضوعی است که نگرانی مقامات سعودی را فراهم آورده وهمزمان ایران از آن عنوان فرصتی برای افزایش نفوذش در منطقه می‌نگرد.

شیعیان یمن

شیعیان یمن اغلب شامل زیدی‌ها یکی از فرقه‌های اصلی تشیع می‌شوند. سازمان امور پناهنگان سازمان ملل شمار شیعیان زیدی در یمن را ۴۵ درصد تخمین زده است. بخش کوچکی از شیعیان یمن را اسماعیلیان و دوازده امامی‌ها تشکیل می‌دهند. شیعیان زیدی در چهار امام اول و بخش عمده‌ای از فقه، با شیعیان دوازده امامی یکسان هستند. آنان برای قرن‌های متولی حکومت‌هایی با سرکردگی رهبران خود، که آنان را نیز "امام" می‌خوانند، در یمن برپا کرده بودند. سرانجام در زمان بالا گرفتن احساسات پان‌عربی در جهان عرب، کودتایی توسط افسران ارتش یمن صورت گرفت و سلسله حکومت مذهبی امامام شیعه در سال ۱۹۶۲ در این کشور برچیده و حکومت جمهوری اعلام شد. از‌‌ همان زمان زیدیان به یکی از مخالفان حکومت تازه مستقر شده در یمن تبدیل شدند

شیعیان یمنی پس از اتحاد و راه اندازی یک جنبش واحد در سال ۲۰۰۴، نام یکی از رهبران ارشد کشته شده زیدی را بر روی جنبش خود قرار دادند. امروز نیز حرکت آنان را به نام «جنبش حوثی‌ها» می‌شناسند. این جنبش سالهای طولانی با رژیم سابق به سرکردگی علی عبدلله صالح در حال جنگ بود. حوثی‌ها از سال ۲۰۰۴ شورش‌های مسلحانه خود را علیه دولت مرکزی آغاز کردند و تا سال ۲۰۰۸ چهار برخورد نظامی عمده را با ارتش این کشور پیش بردند.

حوثی‌ها در سال ۲۰۰۹ درگیری نظامی کوتاه مدتی را نیز با عربستان سعودی تجربه کردند. عربستان بار‌ها یمن را به علت عدم توانایی در کنترل شورشیان شیعه که وارد خاک عربستان می‌شدند ملامت کرد. حوثی‌ها اما دخالت عربستان را نقشه‌ای از پیش طراحی شده برای کمک به ارتش یمن عنوان کردند و اعلام کردند که وارد خاک عربستان نشده بودند.

از زمان سقوط حکومت علی عبدالله صالح، بسیاری از مناطق این کشور از کنترل دولت خارج شده است. از حاکمیت دولت یمن بر بخش‌های بزرگی از این کشور تنها در حد نامی به جا مانده است.

در جنوب یمن شورشیان القاعده با نیروهای دولتی در مبارزه‌ای مسلحانه و طولانی مدت به سر می‌برند و بخش بزرگی از شمال کشور، شامل مناطقی که مرزهای عربستان سعودی واقع است، نیز تحت نوعی از کنترل شورشیان شیعی مذهب حوثی است. از هم گسیختگی وضعیت یمن موجب شده است تا برخی قدرتهای منطقه‌ای از این وضعیت به سود افزایش نفوذ خود تلاش کنند.

جمهوری اسلامی با ادعای رهبری شیعیان، تلاش دارد تا رابطه‌ای تنگاتنگ با شیعیان یمن برقرار کرده و از این اقلیت چشمگیر متحدی استراتژیک در کنار مرزهای رقیب منطقه‌ایش عربستان ایجاد کند، یعنی‌‌ همان نقشی که حزب الله لبنان، دیگر گروه شیعی در همسایگی مرزهای اسرائیل و در درون جامعه لبنان ایفا می‌کند.

الگوی حزب‌الله و لبنان

به نظر می‌رسد که دستگاه سیاست خارجی ایران همزمان دو سیاست را در خصوص شیعیان یمن دنبال می‌کند: اولی سهیم کردن شیعیان در قدرت و هیئت حاکمه یمن است و دیگری متحد‌تر کردن جامعه شیعی یمن و نزدیک‌تر کردن رهبران و نخبگان این جامعه به ایدئولوژی و به مقامات جمهوری اسلامی.

با توجه به درصد جمعیت شیعیان یمن، افزایش سهم آن‌ها در هیئت حاکمه این کشور موجب می‌شود تا ایران جایگاه و نفوذی گسترده در معادلات داخلی یمن پیدا کند و از همین اهرم تلاش خواهد کرد تا سیاست خارجی یمن را نیز تحت تاثیر خود قرار داده، این کشور را از متحدان غربی و عربستان دور‌تر و به تهران نزدیک‌تر کند.

چنین تجربه‌ای پیش از این نیز در لبنان تجربه شده است. یکسال پیش فراکسیون نزدیک به حزب‌الله لبنان دولت سعد حریری، متحد کشورهای غربی و عربستان را ساقط کرد و به جای آن دولتی بر روی کار آمد که بسیاری‌ها در لبنان از آن به عنوان دولت حزب‌الله یاد می‌کنند.

در گامی دیگر متحد و مسلح کردن شیعیان یمن به ایران این امکان را می‌دهد تا بتواند از شیعیان یمن همچون سلاح و کارتی در برابر عربستان سعودی بهره ببرد. مقامات عربستان سعودی از اینکه شعیان در عراق – همسایه شمالی این کشور – قدرت را در دست گرفته‌اند و رابطه نزدیکی با تهران برقرار کرده‌اند بسیار ناخشنود هستند و تمایلی ندارند که تجربه عراق در بحرین وقع در شرق عربستان، و یمن، واقع در جنوب این کشور نیز رخ دهد و عربستان در محاصره کشورهای شیعه قرار گیرد. تشکیل گروهی از شورشیان مسلح شیعه وابسته به جمهوری سلامی در یمن به حاکمان ایران چنین امکانی را می‌دهد تا در هنگامه ضرورت از این گروه برای ضربه زدن به منافع عربستان و یا راه اندازی جنگ نیابتی استفاده کنند.

علاوه بر این یمن با توجه به تسلطی که بر گذرگاه دریایی پراهمیت «باب المندب» دارد، از لحاظ استراتژی برای ایران که چند سالی است تلاش دارد تا حضور دریایی خود را در آبهای دریای سرخ یعنی در همسایگی اسرائیل افزایش دهد، بسیار مهم است.

مقامات ایالات متحده چندین بار به صراحت از گسترش نفوذ ایران در یمن ابراز نگرانی کرده‌اند و حتی سپاه قدس را متهم کرده‌اند که توسط قایق‌های کوچک، موشکهایی را برای متحدانش در یمن قاچاق می‌کند.

چند ماه پیش روزنامه نیویورک تایمز در بخشی از یک گزارش، از علاقه برخی از شیعیان برای باز‌تر شدن پای جمهوی اسلامی در مسائل خود خبر داده بود از جمله عاد قائد یک فعال ۲۸ ساله به این روزنامه گفته بود: ما امروز به یک نیروی تازه برای برقراری تعادل و بالانس در یمن احتیاج داریم، فکر می‌کنم که این نیروی تازه ایران باشد.

اینکه ایران تا چه اندازه در یمن نفوذ دارد چندان روشن نیست گرچه عربستان همواره در خصوص ابعاد حضور و نفوذ ایران در یمن اغراق گونه سخن می‌گوید. اما مقامات امریکا هنوز این میزان را محدود ارزیابی می‌کنند. روزنامه نیویورک تایمز در گزارش خود به نقل از یک مقام رسمی دولت یمن می‌نویسد که ایران اکنون تلاش می‌کند تا نقشی بزرگ در یمن بازی کند.