کرونا به آسیبپذیرترین مردم جهان بیش از همه آسیب میزند
غزه، شمال غربی سوریه، یمن، اردوگاههای پناهندگان در یونان و بنگلادش و لیبی و ایران و افغانستان: اگر کرونا در آنها شیوع یابد، فاجعه رخ خواهد داد.
ویروس جدید کرونا اکنون به ۱۹۶ کشور و قلمروی دنیا رسیده است. تا کنون ۳۹۲ هزار و ۷۱۳ تن به بیماری کووید۱۹ مبتلا شده اند و ۱۷ هزار و ۱۵۰ تن جان باختهاند. اما یک چیز مشخص است: کسانی که در قلمروهای جنگزده اند، یا پناهجویانی که بیدولتاند، بیش از دیگران در معرض خطر قرار دارند. یادداشت زیر از روزنامه «واشنگتنپست» به همین مسأله میپردازد.
برای برخی از تحلیلگران و سیاستمداران راستگرا، پندمی ویروس جدید کرونا خبر از بازگشت دولتـملت میدهد. پوپولیستهای راستگرا کیف میکنند که دروازهها بسته شده اند. مرزهای ملی بار دیگر موانعی سنگربندیشده هستند که تهدیدهای بیگانه را خارج مرزها نگه میدارند و شهروندان داخل را حفاظبندی میکنند. حکومتهای ملی در مراقبت از جمعیتهای خودشان رهبری را در دست گرفته اند و ممنوعیتهای سفر نه تنها جهانشهروندهای پروازی را زمینگیر کرده، بلکه سیلانهای مهاجرت را نیز تا زمانی نامعلوم متوقف کرده است.
اورا هوهتاساری، یک عضو راست افراطی دانمارکی در پارلمان اروپا، به لوسآنجلس تایمز گفته است: «پندمی کنونی از نیاز به مرز رفع شبهه کرده است. گلوبالیسم رو به فروپاشی است.»
متئو سالوینی، سیاستمدار ایتالیایی اولتراناسیونالیست بدون هیچ مدرکی شیوع ویروس کرونا در آن کشور را به مهاجران آفریقایی ربط داده است که از مدیترانه برای رسیدن به ایتالیا میگذرند. و دونالد ترامپ، رئیسجمهوری ایالات متحده که به خاطر اقتصاد رو به ویرانی ضربه خورده و به دلیل مدیریتاش در بحران کرونا تحت انتقادهای شدید است، دوشنبه بار دیگر ادبیات ضدمهاجرتاش را احیای کرد و گفت که کنترل مرزها برای تخفیف بحران ضرورت دارد.
— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) March 23, 2020
اما دور از کاخ سفید و پایتختهای اروپایی، کسانی هستند که نمیتوانند روی حفاظت دولتهای ملیشان حساب باز کنند. پندمی برای ۷۰ میلیون مردم آواره در سرتاسر جهان تهدیدی مضاعف است: اردوگاههای شلوغ پناهجویی در برابر شیوع ویروس بهشدت آسیبپذیرند؛ و حکومتهای ملی ــ که در بهترین حالت منابع محدودی برای اختصاصدادن به پناهندگان و مهاجران دارند ــ تمایل اندکی به هزینهکردن برای مراقبت از ناـشهروندان خواهند داشت.
سازمانهای امدادرسان نگران یک فاجعهی قریبالوقوع هستند. یان اگلند، دبیرکل شورای پناهندگی نروژ هفته پیش گفت:
«وقتی ویروس به کمپهای پناهندگی پرجمعیتی همچون در ایران، بنگلادش، افغانستان و یونان برسد، عواقب ویرانگری خواهد داشت. و البته ویروس با رسیدن به جاهایی همچون سوریه، یمن و ونزوئلا که بیمارستانها تخریب شده اند و سیستمهای بهداشتی فروپاشیده اند، قتل عام خواهد کرد.»
تا کنون موارد مثبت اندکی از بیماری کرونا در کمپهای آوارگان روهینگیا در مرز بنگلادش و میانمار، یا اردوگاههای پرجمعیت مهاجران رهاشده در یونان ثبت شده است. اما این واقعیت ابداً جای خوشحالی ندارد. شمار کمی از این سکونتگاهها امکانات تست کرونا دارند.
محمد حمید زمان، استاد مهندسی بیوپزشکی و سلامت بینالملل در دانشگاه بوستون فقدان امکانات تست را عامل خلق «حس کاذب و خطرناک راحتی» خوانده و به فارنپالیسی گفته است: «چون داده نداریم، معنایش این است که مشکل هنوز وجود ندارد.»
مشکل میتواند در مکانهای تحت محاصره زیادی وجود داشته باشد: از یمن گرفته که میلیونها تن از سوء تغذیه رنج میبرند و چهار میلیون تن در اردوگاههای موقت زندگی میکنند، تا لیبی که محلیها و مهاجران با آشوب ناشی از یک دولت فروپاشیده و درگیر در جنگ داخلی مواجهند، تا عراق که ۱,۵ میلیون تن هنوز پس از جنگ با «دولت اسلامی» (داعش) آوارهاند.
خبرنگاران واشنگتنپست درباره سوریه چنین گزارش میدهند:
«سوریه جنگزده شاید بزرگترین مایه نگرانی است، بهویژه شمال غربی کشور که نبرد بین نیروهای دولتی و شورشیان علیرغم یک آتشبس شکننده ادامه دارد. نزدیک به چهار میلیون تن که اغلبشان را آوارگان دیگر نقاط کشور تشکیل میدهند، در قلمروی باریکی در امتداد مرز ترکیه در ازدحام کنار یکدیگرند. آنجا حتی غزه را هم در فهرست پرتراکمترین منطقه به لحاظ جمعیت در خاورمیانه پشت سر گذاشته است.»
و در غزهی تحت محاصرهی اسرائیل هم خطرها جدی است. محمود شکشک، ۶۵ ساله و یک ساکن بیکار اردوگاه نیمهدائمی پناهجویان در غزه به واشنگتنپست گفته است:
«اگر ویروس به ما برسد، مردم زیادی خواهند مرد. نه فقط به خاطر ویروس، بلکه به این خاطر که جهان رو به ما بسته خواهد شد و آنها ما را رها خواهند کرد تا بمیریم.»
پناهجویان و پناهندگان در داخل مرزهای اروپا زیر سایه پندمی با حیاتی بسیار متزلزلتر از پیش روبرو هستند. ۲۴ سازمان امدادرسان فرانسوی در نامهای خطاب به دولتشان هفته پیش نسبت به وضعیت فاجعهبار بسیاری از مهاجران در شمال فرانسه هشدار دادند و نوشتند:
«موقعیت مردم در تبعید غیرقابلبازگویی است: فقدان مسکن، سرما، رطوبت، استرس، خستگی، ازدحام در چادرهای نازک، اخراج روزانه از مکانهای ضروری برای زندگی، و شرایط فاجعهبار به لحاظ بهداشتی.»
اما اکنون با آنها همدلی ناچیزی صورت میگیرد. شورای پناهندگان نروژ مینویسد:
«پناهندگان و مهاجران نخستین کسانی هستند که بلاگردان میشوند و به شکلی غیرقابل توجیه، مقصر شیوع ویروسها. دیدهایم که سیاستمداران پوپولیست در سرتاسر اروپا که ضدمهاجرت هستند، میخواهند خط مستقیمی بین مهاجران و پناهجویان با شیوع بیماری رسم کنند، با اینکه هیچ مدرکی در این زمینه وجود ندارد.»
دولت ترامپ هم مسیر مشابهی را دنبال کرد و به بهانه شیوع بیماری، تمهیدات سختگیرانه جدیدی را به اجرا گذاشت که به دولت حق برگرداندن پناهجویان از مرز ایالات متحده را میدهد.
سازمانهای امدادرسان از بیتفاوتی حکومتهای ملی به دشواریهای پناهجویان خشمگیناند. جاناتان ویتتال، عضو پزشکان بدون مرز این خشم را در قالب این پرسش مطرح کرده است: «چهطور میتوانید دستانتان را به شکل منظم بشویید اگر به آب یا صابون دسترسی ندارید؟ چهطور میتوانید "فاصلهگیری اجتماعی" را اجرا کنید، اگر در زاغه یا اردوگاه پناهجویان زندگی میکنید؟ چهطور میتوانید از مرزها عبور نکنید اگر در حال گریختن از جنگ هستید؟»
نظرها
نگوئید طبیعی است...
به التماس از شما میخواهیم، در برابر حوادث هر روزه نگوئید؛ طبیعی است... در عصری که آشفتگی، فرمانروا و خون روان است در عصری که امر به آشوب میکنند در عصری که خودکامگی، قدرتِ قانون به خود میگیرد در عصری که انسانیت ترک مردمی میگوید... هرگز نگویید: "طبیعی است... تا هیچ چیز تغییر ناپذیر شمرده نشود... برتولت برشت استثنا و قاعده