هنر غارت‌شده قندهار

<p>بیژن روحانی - اواسط تابستان امسال بود که یک محموله بسیار بزرگ از اشیاء تاریخی قندهارِ افغانستان در شهر کراچی پاکستان کشف و توقیف شد. این آثار هنری متعلق به سده اول پیش از میلاد مسیح تا سده پنجم میلادی بودند.</p> <!--break--> <p>پیدا شدن این محموله بزرگ و چند محموله قاچاق دیگر اکنون زنگ خطر را برای آثار تاریخی این منطقه به&zwnj;صدا درآورده است. پلیس بین&zwnj;الملل (اینترپل) و کارشناسان آثار فرهنگی می&zwnj;گویند احتمال فراوان دارد که اکنون افغانستان و شمال غربی پاکستان جایگزین منطقه میان&zwnj;رودان برای قاچاق اشیاء تاریخی شده باشند.</p> <p>&nbsp;</p> <p><a href="http://www.zamahang.com/podcast/2010/20121014_Heritage_GandharArt_Rouhani.mp3"><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/musicicon_14.jpg" style="width: 273px; height: 31px;" /></a></p> <p>&nbsp;</p> <p><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/afghbr02.jpg" style="width: 250px; height: 181px; float: left;" />به گفته مرکز تحقیقات باستان&zwnj;شناسی کاربردی در دانشگاه لندن، بر خلاف مورد عراق که مردم و افکار عمومی به&zwnj;شدت نسبت به قاچاق آثار هنری و فرهنگی از این سرزمین حساس بودند و کارزارهای گسترده&zwnj;ای برای مقابله با آن راه افتاد، در افغانستان اکنون چنین حرکتی وجود ندارد و خرید و فروش آثار هنری قندهار به&zwnj;طور عمومی امر چندان زشت و ناپسندی تلقی نمی&zwnj;شود. اکنون حجم گسترده&zwnj;ای از آثار هنری قندهار در بازارهای جهانی ظاهر شده است. این حجم زیاد نمی&zwnj;تواند مربوط به گذشته باشد، بلکه نشان&zwnj;دهنده آن است که در حال حاضر یک موج بزرگ قاچاق عتیقه از افغانستان به راه افتاده است.</p> <p>&nbsp;</p> <p>گرچه بسیاری از کارشناسان آثار هنری این احتمال را مطرح کرده&zwnj;ا&zwnj;ند که بخش زیادی از محموله&zwnj;ای که در کراچی کشف شد، تقلبی باشد، اما نمی&zwnj;توان تردید داشت که مشتریان هنر قندهار روز به روز در میان مجموعه&zwnj;داران بیشتر می&zwnj;شوند، و قاچاقچیان محلی نیز فرصت&zwnj;های بیشتری برای عرضه اشیاء عتیقه پیدا می&zwnj;کنند.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>هنر اعجاب&zwnj;انگیز قندهار</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/afghbr03.jpg" style="width: 250px; height: 414px; float: left;" />سبک هنری قندهار اصطلاحاً به آثار بودایی گفته می&zwnj;شود که از حدود یک&zwnj;صد سال پیش از میلاد مسیح تا سده هفتم میلادی در منطقه قندهار، یعنی شرق افغانستان و شمال غربی پاکستان تولید می&zwnj;شد. این سبک هنری از هنرهای یونانی که پیش&zwnj;تر در این منطقه و در دوره جانشینان اسکندر مقدونی بوده تأثیر فراوان گرفته&zwnj; و بعد به طور عمده در دوران پادشاهی کوشانیان به شکوفایی رسیده است. پادشاهی کوشانیان همسایه شرقی اشکانی&zwnj;ها بود و از میانه سده نخستین میلادی تا سده چهارم بر مناطق وسیعی در آسیای میانه و شمال هند فرمانروایی می&zwnj;کرد. آیین بودا به طور گسترده در این پادشاهی پرستش می&zwnj;شد و از این&zwnj;رو آثار بودایی فراوانی از آن زمان بر جای مانده است. مجسمه&zwnj;های بودای بامیان نیز مربوط به دوران کوشان&zwnj;هاست. در حقیقت تلفیق هنر کلاسیک یونانی با فرهنگ و هنر بودایی و هندی به آثاری شکل داد که به عنوان آثار یونانی &zwnj;&zwnj;ـ&zwnj; بودایی نیز شناخته می&zwnj;شود.</p> <p>&nbsp;</p> <p>نخستین تجلیات بودا در هیأت انسان نیز در این آثار هنری دیده می&zwnj;شود. هنر قندهار در این دوران به ترسیم چهره و زندگی بودا می&zwnj;پردازد، اما به احتمال بسیار زیاد، هنرمندان قندهاری مدل&zwnj;ها یا الگوهای واقعی را برای ترسیم کردن چهره انسانی بودا مورد استفاده قرار می&zwnj;دادند. ترسیم چهره انسانی بودا در حقیقت از حدود سده دوم یا سده اول پیش از میلاد وارد هنر بودایی شد و تا پیش از آن سابقه&zwnj;ای نداشت. تا قبل از آن، به جای نشان دادن چهره بودا یا ساختن مجسمه&zwnj;های او، بیشتر از نمادها و نشانه&zwnj;هایی مانند درخت، جای پا، چرخ و غیره استفاده می&zwnj;شد و یا آن&zwnj;که فضایی خالی به حضور بودا اشاره داشت. در هنر قندهار اما چهره بودا تا حد ممکن واقع&zwnj;گرایانه و متین و آرام تصویر می&zwnj;شود. ردایی که معمولاً بر تن اوست یادآور ردای مردان یونانی و رومی است، و دقیقاً به همان شیوه چین&zwnj;خوردگی دارد و دور تن او پیچیده است. هنر شگفت&zwnj;انگیز قندهار همچنین شامل نخستین نمونه&zwnj;های نقاشی رنگ و روغن در تاریخ شناخته شده هنر است.</p> <p>&nbsp;</p> <p>برخی مورخان هنر، از جمله فوشر، تانابه و فوسمن، به تأثیر هنر ایرانی بر هنر قندهار نیز اشاره کرده&zwnj;&zwnj;&zwnj;اند. اگر ترسیم چهره انسانی بودا به نحوی تحت تأثیر هنر یونانی بوده است، اما حضور برخی عناصر از جمله آتشدان&zwnj;ها و حلقه آتش را به تأثیر هنر ایرانی نسبت می&zwnj;دهند. یافته&zwnj;های باستان&zwnj;شناسی همچنین از تأثیر معماری ایرانی بر معماری معابد بودایی در این دوره سخن می&zwnj;گوید. وجود حیاط&zwnj;&zwnj;های مرکزی و رواق&zwnj;های اطراف آن از جمله این تأثیرات است.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>مشتریان جدید هنرهای بودایی</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/afghbr04.jpg" style="width: 250px; height: 166px; float: left;" />دو هزار سال پس از خلق آثاری چنین ارزشمند، اکنون مشتریان جدیدی از راه رسیده&zwnj;ا&zwnj;ند که حاضرند برای تصاحب تکه&zwnj;ای&nbsp; از هنر قندهار پول زیادی به قاچاقچیان بپردازند. آثاری که از این منطقه به&zwnj;طور غیرقانونی خارج می&zwnj;شوند در نهایت به اروپا یا آمریکا می&zwnj;رسند. اما توقفگاه ابتدایی این محموله&zwnj;ها معمولاً شهر دوبی است. البته پس از &zwnj;آن&zwnj;که در سال ۲۰۰۷ یک محموله بزرگ از آثار هنری قندهار که از پاکستان قاچاق شده بود در دوبی کشف شد، تدابیر امنیتی بیشتری در فرودگاه و گمرک دوبی به کار می&zwnj;رود. اما با وجود این مراقبت&zwnj;&zwnj;ها، باز هم سیل آثار به دوبی سرازیر می&zwnj;شود.</p> <p>&nbsp;</p> <p>اکنون به جز مشتریان اصلی که در اروپا و آمریکا هستند، ثروتمندان خاورمیانه و مجموعه&zwnj;داران ساکن دوبی یا شهرهای دیگر حاشیه خلیج&zwnj; فارس نیز به جمع مشتریانی پیوسته&zwnj;اند که برای آثار قندهار ممکن است سر و دست بشکنند و پول&zwnj;های خوبی بپردازند. اخیراً یک منبع مطلع در امارات متحده عربی که نخواسته نام خود را اعلام کند در گفت&zwnj;وگو با &laquo;روزنامه هنر&raquo; در بریتانیا فاش کرده است که کاخ&zwnj; شیخ&zwnj;های ثروتمند در دوبی، در بعضی&zwnj; روزهای هفته میزبان جلساتی است که در آن اشیاء عتیقه به برخی مشتریان خاص ارائه می&zwnj;شود. البته به گفته&zwnj; این فرد، بسیاری از این مشتریان پولدار تخصص خاصی هم در این زمینه ندارند و به&zwnj;سادگی ممکن است یک شی&zwnj;ء تقلبی را بخرند.</p> <p>&nbsp;</p> <p>طبق تمام شواهد موجود، غارت هنر بودایی قندهار به&zwnj;طور چشم&zwnj;گیری افزایش یافته است، اما در حقیقت قاچاقچیان و حفاران غیر قانونی محلی به شبکه بزرگ&zwnj;تری از تبهکاران در سطح بین&zwnj;المللی متصل هستند؛ تبهکارانی که ممکن است پول حاصل از فروش عتیقه را صرف خرید سلاح کنند.</p> <p>&nbsp;</p> <p>میراث فرهنگی افغانستان در زمانه:</p> <p><a href="#http://radiozamaneh.com/culture/cultural-heritages/2011/05/22/4017">نجات آثار بودایی افغانستان</a></p> <p><a href="#http://radiozamaneh.com/culture/cultural-heritages/2011/03/14/2507?page=1">شهر یونانی&zwnj;ـ بلخی آی خانم</a><br /> <a href="http://zamaaneh.com/rohani/2007/08/post_117.html">گنج بازیافته افغانستان</a><br /> <a href="http://zamaaneh.com/rohani/2009/05/post_261.html">از آب تا آتش: سرنوشت کتاب در افغانستان</a><br /> <a href="http://radiozamaaneh.com/rohani/2008/09/post_250.html">هرات در گذر تاریخ</a></p> <p><a href="#http://radiozamaneh.com/culture/cultural-heritages/2011/03/07/2331?page=1">نمایش آثار تاریخی افغانستان در لندن</a><br /> &nbsp;</p>