کودکان کار، آسیب‌پذیرترین قربانیان کرونا

سازمان جهانی کار به‌ مناسبت فرا رسیدن ۱۲ ژوئن/ ۲۳ خرداد، روز جهانی «مبارزه با کار کودکان»، با انتشار گزارشی از وجود ۲۱۸ میلیون کودک شاغل بین پنج تا ۱۷ سال در سراسر جهان خبر داد و ۱۵۲ میلیون نفر از این کودکان را قربانی کار در کودکی خواند. در حال حاضر نیمی از این ۱۵۲ میلیون نفر، یعنی حدود ۷۳ میلیون کودک به «کارهای خطرناک» مشغولند.

در این گزارش با اشاره به شیوع بیماری کووید-۱۹ در سراسر جهان و شوک اقتصادی ناشی از آن، کودکان کار به ‌مثابه «آسیب‌پذیرترین افراد» در برابر بیماری کرونا و بحران‌های اقتصادی معرفی شده‌اند.

سازمان جهانی کار در ادامه گزارش خود اعلام کرده امسال بر «تأثیر بحران بر کودکان کار» تمرکز خواهد کرد.

گزارش سازمان بین‌المللی کار همچنین نشان می‌دهد به ‌دلیل همه‌گیری ویروس کرونا در ماه‌های گذشته، کودکان اکنون در معرض خطر بیشتری هستند و با شرایطی دشوارتر از قبل و با ساعات بیشتری در روز کار می‌کنند.

بر اساس اعلام این سازمان، امسال به ‌مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودکان، ‌همراه راهپیمایی، یک کارزار اینترنتی مشترک نیز با همکاری «سازمان بین‌المللی همیاری برای حمایت از کودکانی که در بخش کشاورزی مشغول به ‌کار هستند (IPCCLA)» راه‌اندازی شده است.

در آمار و ارقام منتشر شده در سایت سازمان جهانی کار اما آمده است:

«به طور قطع تقریبا نیمی از کودکان قربانی کار در کودکی، یعنی ۷۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر در آفریقا هستند. همچنین ۶۲ میلیون و ۱۰۰ هزار کودک کار در آسیا و اقیانوسیه، ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در قاره آمریکا، یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در کشورهای عربی و پنج میلیون و ۵۰۰ هزار کودک کار در اروپا و آسیای میانه به ‌سر می‌برند.»

بنابر این آمار، تقریبا نیمی از ۱۵۲ میلیون قربانی کار در کودکی در سراسر جهان در سن پنج تا ۱۱ سالگی قرار دارند.

هر چند اغلب کودکان ۱۵ تا ۱۷ ساله، برای انجام کارهای سخت انتخاب می‌شوند اما با وجود این، ۱۹ میلیون کودک کار زیر ۱۲ سال نیز به ‌کارهای سخت گماشته شده‌اند.

رجوع به آمارهای سازمان جهانی کار همچنین بیانگر این است که از بین ۱۵۲ میلیون کودک قربانی کار در کودکی در سراسر جهان، ۸۸ میلیون پسر و ۶۴ میلیون دختر هستند.

عمده کودکان کار (معادل ۷۱ درصد از کل جمعیت آنها) در بخش کشاورزی فعالیت دارند که شامل ماهیگیری، جنگلداری، دامداری و آبزی‌پروری است.

این کودکان به ‌عنوان نیروی کار ارزان (و در مواردی رایگان) در این بخش به کار گرفته می‌شوند.

همچنین از تعداد باقیمانده، ۱۷ درصد در بخش‌های خدماتی و ۱۲ درصد در بخش صنعت از جمله در «معدن» کار می‌کنند.

پیش از سازمان جهانی کار، صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف) و صندوق نجات کودکان هم در گزارش مشترکی روز ۲۸ مه/ هشتم خرداد، اعلام کردند که بحران اقتصادی ناشی از شیوع ویروس جدید کرونا می‌تواند تا پایان سال جاری میلادی، ۱۵ درصد به جمعیت کودکان خانواده‌های فقیر بیفزاید.

بدین‌ترتیب شمار کل کودکانی که زیر خط فقر تعیین‌ شده در سطح ملی در کشورهای با درآمد پایین و متوسط هستند، بدون کمک فوری به خانواده‌ها، به ۶۷۲ میلیون تن خواهد رسید.

مقامات دولتی ایران و توهم سازماندهی کودکان کار توسط «مافیا»

محمد شریعتمداری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در آخرین نشست دولتی که تحت عنوان «حل معضلات کودکان کار و ساماندهی آنها» در روز چهارشنبه ۲۱ خرداد برگزار شد، با «خارجی» قلمداد کردن بیش از ۸۰ درصد از کودکان کار و خیابان در ایران، اعلام کرد که این کودکان به صورت «سازماندهی شده» و «تحت هدایت گروه‌های مافیایی» در خیابان حضور دارند.

شریعتمداری گفت:

«گاهی در پس حضور کودکان کار در خیابان به یک خانواده فقیر می‌رسیم که باید به صورت مشخص به حل مسائل آنها پرداخته شود.»

او همچنین در این نشست در راستای اجرای طرح‌های ساماندهی کودکان کار، حرکت و حضور فعال انجمن‌های مردم نهاد و گروه‌های داوطلب در حوزه‌های مربوط به افزایش توانمندی را «بسیار ضروری» توصیف کرد.

این گفته‌های وزیر کار در حالی‌ست که در سال‌های گذشته، فعالان حقوق کودکان کار در تهران و سایر شهرستان‌ها به ‌دلیل فعالیت‌های خود پیوسته از سوی نهادهای امنیتی تحت فشار گذاشته شده یا فعالیتشان به ‌کل تعطیل شده است.

«جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان» در تهران از جمله سازمان‌های مردم‌نهادی بود که در اوایل اردیبهشت ‌ماه ۱۳۹۶ از سوی «پلیس اطلاعات و امنیت ناجا» تعطیل شد.

بنا بر اعلام فعالان این سازمان مردم‌نهاد، این تعطیلی متعاقب اخطاریه‌ای صورت گرفته بود که مأموران پلیس امنیت در روزهای پس از تعطیل شدن جمعیت دفاع، به «نظافتچی» این سازمان ارائه کرده بودند.

در پیگیری‌های انجام شده اما مشخص شد که پلیس امنیت تهران، مسأله «نداشتن مجوز» را بهانه برای به تعطیلی کشاندن جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان، قرار داده است. این در حالی بود که طبق اعلام فعالان این سازمان مردم‌نهاد، مجوز رسمی و بدون تاریخ انقضاء در سال ۱۳۸۱ از سوی وزارت کشور برای فعالیت آنها صادر شده بود.

خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران اما در گزارشی که در اردیبهشت همان سال در مورد دلایل پلمب دفتر مرکزی جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان منتشر کرد، «آموزش‌های ضد دینی» و «سوء استفاده جنسی» را دلیل تعطیل شدن این سازمان مردم‌نهاد، عنوان کرده بود.

محمد لطفی آذر، مسئول روابط عمومی این مرکز اما در واکنش، تمامی اتهامات مطرح شده از سوی خبرگزاری فارس را رد کرد.

از سوی دیگر وحید قبادی دانا، رئیس سازمان بهزیستی کشور روز چهارشنبه ۲۱ خرداد ماه که در نشست «حل معضلات کودکان کار و ساماندهی آنها» شرکت داشت، هم‌صدا با وزیر کار اعلام کرد:

«کودکان کار خیابانی از گروه‌های مختلفی تشکیل می‌شوند که برخی از این گروه‌ها باندهای قاچاق انسان هستند.»

قبادی دانا همچنین به جای ارائه راهکار برای توانمند‌سازی و حل مشکلات کودکان کار و خیابان، با تأکید بر ادامه فعالیت‌های «خیریه‌ای» اعلام کرد:

«باید این فرهنگ‌سازی در جامعه ایجاد شود که اگر قرار است کمکی به کودکان کار خیابانی شود بهتر است که این کمک‌ها به مجموعه‌های خیریه داده شود.»

او در این نشست همچنین به ضرورت همکاری دستگاه‌های «امنیتی و انتظامی» در حل مشکلات کودکان کار و خیابان اشاره کرد.

مقامات دولتی اما در نشست روز چهارشنبه، نظیر سال‌های گذشته، آمار دقیقی از تعداد کودکان کار در ایران ارائه ندادند.

همچنین با وجود اینکه کودکان کار در ایران در ماه‌های پس از شیوع ویروس کرونا به ‌شدت در معرض آسیب‌های مختلف قرار گرفته‌اند، اما کمترین موضوعیت را در نشست مقام‌های دولتی به خود اختصاص داده‌اند.

اما در نشست اخیر رئیس سازمان بهزیستی هم از «به تعویق افتادن» طرح ساماندهی کودکان کار به ‌دلیل شیوع کرونا خبر داد و گفت:

«انتظار داریم این طرح در روزهای آینده به صورت آزمایشی عملیاتی شود.»

این تعلل رئیس سازمان بهزیستی کشور برای شروع طرح ساماندهی کودکان کار در حالی‌ست که با فراگیر شدن کرونا در ایران و در غیاب تأمین اجتماعی و حمایت مناسب از سوی دولت، کودکان کار ناگزیرند برای سیر کردن شکم خود از جانشان مایه بگذارند.

جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان، اوایل فروردین ‌ماه امسال، فیلمی حاوی گفت‌و‌گو با کودکان کار که در روزهای پایان سال ۹۸ در مکان‌های پرجمعیت بدون کمترین حفاظی باربری می‌کنند، منتشر کرده است.

در این فیلم، کودکان در پاسخ به این سوال که آیا می‌دانند قرنطینه چیست، پاسخ می‌دهند:

«قرنطینه یعنی در خانه بمانی ولی ما چطور در خانه بمانیم؟ بدون غذا که نمی‌شود. باید کار کنیم.»

آمار کودکان کار در ایران همچنان پنهان می‌شود

علی‌رغم ارائه آمارهای مستند توسط سازمان جهانی کار، نهادهای دولتی در ایران آمار دقیقی از تعداد کودکان کار در شهرها و استان‌های مختلف کشور ارائه نمی‌‌کنند.

در حالی که آمارهای غیر رسمی حکایت از وجود دست‌کم هفت میلیون کودک کار در ایران دارد، مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در اواخر خرداد ماه ۱۳۹۸ تعداد کودکان کار در ایران را در حدود ۵۰۰ هزار نفر اعلام کرده است.

بر اساس برخی گزارش و آمارهای موجود از منابع رسمی و غیررسمی، کودکان کار در ایران اغلب دارای خانواده هستند و به ‌دلیل فقر و برای تأمین معاش خانواده خود، مجبور به کار شده‌اند.

مقامات دولتی ایران اما همواره با «اتباع خارجی» توصیف کردن این کودکان از یک‌ سو و گره زدن کار این کودکان با گروه‌های بزرگ مافیایی از سوی دیگر، سعی در شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت خود در قبال کودکان کار دارند.