همایش ایران‌شناسی در لندن

از سقوط سلجوقیان تا پیروزی مغولان

<p>بیژن روحانی - دهمین همایش سالانه مفهوم یا &laquo;ایده ایران&raquo; امسال به بررسی تحولات مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی &laquo;از سقوط سلجوقیان تا پیروزی مغولان&raquo; اختصاص یافت.</p> <!--break--> <p>این همایش یک روزه در نهم فوریه ۲۰۱۳ برابر با ۲۱ بهمن ماه در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن، سوآس، برگزار شد و مورد استقبال گسترده دانشگاهیان و علاقه&zwnj;مندان مطالعات ایرانی قرار گرفت.</p> <p>&nbsp;</p> <p>نشست&zwnj;های سالانه &laquo;ایده&zwnj; ایران&raquo; که اینک پا به دهمین سال برگزاری خود گذاشته است با حمایت&zwnj;های بنیاد سودآور برگزار می&zwnj;شود و همه ساله به بررسی ابعاد مختلف یک دوره تاریخی در ایران&zwnj;زمین اختصاص دارد. این همایش&zwnj;ها در پی پاسخ دادن به این سئوال بنیادین است که عناصر اصلی تشکیل&zwnj;دهنده فرهنگ ایرانی در هر دوره تاریخی چه بوده&zwnj;اند و مفهوم ایران در هر زمانی چگونه درک و دریافت می&zwnj;شده است. در هر همایش، ایران&zwnj;شناسانی از دانشگاه&zwnj;ها و مراکز مختلف تحقیقاتی در دنیا، مقالات خود در ارتباط با این نشست سالانه را ارائه می&zwnj;دهند. حاصل این نشست&zwnj;های علمی تاکنون در چندین جلد کتاب با همکاری موزه بریتانیا و موسسه خاورمیانه لندن در دانشکده سوآس LMEI و با حمایت بنیاد سودآور به چاپ رسیده است. همایش&zwnj;های سالانه &laquo;ایده ایران&raquo; اکنون در تقویم دانشگاهی بریتانیا برای ایران&zwnj;شناسان جایگاه ویژه&zwnj;ای دارد، به&zwnj;خصوص در این زمان که بحران&zwnj;های مختلف اقتصادی و سیاسی، مطالعات ایرانی در دنیا را تضعیف کرده است.</p> <p>&nbsp;</p> <table align="left" border="0" cellpadding="1" cellspacing="1" style="width: 250px;"> <tbody> <tr> <td> <p><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/soasbr05.jpg" style="width: 250px; height: 80px;" /></p> <p class="rtecenter">●همایش&zwnj;های &laquo;ایده&zwnj; ایران&raquo;</p> <p class="rtecenter">در پی پاسخ دادن به این سئوال بنیادین</p> <p class="rtecenter">است که عناصر اصلی</p> <p class="rtecenter">تشکیل&zwnj;دهنده فرهنگ ایرانی در هر دوره تاریخی چه بوده&zwnj;اند</p> <p class="rtecenter">و مفهوم ایران</p> <p class="rtecenter">در هر زمانی چگونه درک و دریافت می&zwnj;شده است.</p> <p class="rtecenter">&nbsp;</p> <p class="rtecenter">&nbsp;●گزارش بیژن روحانی درباره همایش ایران&zwnj;شناسی در لندن را بشنوید:</p> <p class="rtecenter"><a href="http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130210_Heritage_MongolConquest_Rouhani.mp3"><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/musicicon_14.jpg" style="width: 250px; height: 28px;" /></a></p> <p class="rtecenter">&nbsp;</p> </td> </tr> </tbody> </table> <p>سال گذشته موضوع این همایش به بررسی دوران سلجوقی اختصاص داشت. اما امسال، تحولات تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی در ایران از زمان فروپاشی سلجوقیان تا حمله مغولان مورد بررسی پژوهشگران قرار گرفت. با از میان رفتن حکومت سلجوقیان و پس از آن با لشکرکشی مغولان، ایران دستخوش تحولات جدیدی شد که سرنوشت مردمان این سرزمین را برای سده&zwnj;ها تحت تأثیر خود قرار داد. با مرگ سلطان سنجر سلجوقی در میانه سده دوازدهم میلادی، امپراتوری سلجوقیان به سرعت رو به اضمحلال رفت. این زمانی بود که اتابکان، که در اصل خدمت&zwnj;گزاران سجلوقیان بودند، در نقاط مختلف ایران حکومت&zwnj;ها و پادشاهی&zwnj;های کوچک محلی تشکیل دادند. اما این سلسله&zwnj;های کوچک با حمله مغولان از یکدیگر گسست. با این&zwnj;حال عدم وجود یک حکومت بزرگ و یک&zwnj;پارچه در سرتاسر ایران و همچنین تلاطم&zwnj;های سیاسی باعث نشد تا حرکت فرهنگ و هنر در ایران متوقف شد. در همایش امسال هشت سخنران از دانشگاه&zwnj;های مختلف در خصوص ابعاد مختل این دوران به سخنرانی پرداختند.</p> <p>&nbsp;</p> <p>نخستین سخنران این همایش پرفسور ادموند بوزورث بود که در خصوص سلسله&zwnj;ای از شاهان آنوشتگین خوارزم سخنرانی کرد. ادموند بوزورث، مورخ انگلیسی است که سابقه&zwnj;ای طولانی و پربار در زمینه مطالعات ایرانی دارد و تاکنون کتاب&zwnj;های فراوانی در مورد غزنویان، سلسله&zwnj;های مختلف حکومت در دوران</p> <table align="right" border="0" cellpadding="1" cellspacing="1" style="width: 250px;"> <tbody> <tr> <td> <p><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/soasbr02.jpg" style="width: 250px; height: 188px;" /></p> </td> </tr> </tbody> </table> <p>پس از اسلام، تاریخ سیستان پس از ورود اعراب، و همچنین تاریخ سده&zwnj;های میانه در ایران و افغانستان منتشر کرده است. او در سخنرانی خود به این مسأله پرداخت که چگونه این سلسه محلی که در ابتدا به عنوان خادمان سجلوقیان در خوارزم حکومت می&zwnj;کردند، توانستند یک امپراتوری کوچک اما قدرتمند نظامی را در خوارزم و فرارود (سرزمین&zwnj;های میان آمودریا و سیر دریا در آسیای میانه) تکشیل دهند و چگونه با حمله مغولان این سلسه پادشاهی از میان رفت.</p> <p>&nbsp;</p> <p>دکتر آلکا پاتل از دانشگاه کالفرنیا، اروین، سخنران دیگری بود که در خصوص اهمیت تاریخی سلسه غوریان سخنرانی کرد. سخنان او که بیشتر بر تاریخ و آثار معماری این دوره متمرکز بود توانست نشان دهد مطالعه در خصوص غوریان می&zwnj;&zwnj;تواند پلی میان تاریخ و فرهنگ ایرانی و هندی باشد. غوریان که در سده&zwnj;های دهم و یازدهم میلادی به حکومت رسیدند دودمانی تاجیک ـ&zwnj; ایرانی بودند که بر مناطقی در خراسان، افغانستان و هند و پاکستان امروزی حکومت کردند و نخستین پایتخت آن&zwnj;&zwnj;ها فیروزکوه در غور افغانستان بود. با این&zwnj;حال این سلسله کوچک که مدت کوتاهی در سده&zwnj;های میانی حکومت کرد تاکنون توجه لازم را در مطالعات ایرانی به خود کسب نکرده است و بیشتر به آن به چشم یک سلسه حاشیه&zwnj;ای نگاه شده است. اما تأکید خانم پاتل با نشان دادن آثار بسیار چشمگیر معماری و هنری غوریان براین بود که مطالعات بیشتر روی این دوره تاریخی می&zwnj;تواند تاثیر فرهنگ و هنر ایرانی بر هند و بالعکس را به&zwnj;خوبی تصویر کند. آثار بی&zwnj;همتایی مانند منار جام، بخش&zwnj;هایی از مسجد جامع هرات، آرامگاه&zwnj;ها و آثار شهر چشت در افغانستان و همچنین در گناباد، رباط شرف در خراسان و آرامگاه&zwnj;ها و مساجدی در پنجاب پاکستان از جمله آثاری بود که آلکا پاتل به تجزیه و تحلیل آن&zwnj;ها از نظر معماری و تزیینات وابسته به آن پرداخت.</p> <p>&nbsp;</p> <table align="left" border="0" cellpadding="1" cellspacing="1" style="width: 250px;"> <tbody> <tr> <td> <p><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/soasbr03.jpg" style="width: 250px; height: 188px;" /></p> <p>&nbsp;</p> </td> </tr> </tbody> </table> <p>دیوید مورگن، تاریخ&zwnj;نگار برجسته دوران مغولی، در سخنان خود به حضور مغولان در ایران در میانه سده دوازدهم میلادی اشاره کرد. ایران گرچه از زمان چنگیزخان و حمله او به خوارزمشاهیان&nbsp; تحت تأثیر حضور مغولان قرار گرفته بود، اما هرگز به طور کامل تا زمان هلاکو در امپراتوری مغولی ادغام نشد. مورگن در سخنرانی خود به تأثیرات مغولان در فاصله دو حمله بزرگ به ایران پرداخت و خصوصیات حکمرانی آنان را در این زمان تشریح کرد. به گفته او گرچه در بسیاری شهرها خرابی فراوان به بار آمد، اما بخش بزرگی از ایران تخریب نشد و زندگی به شیوه قبل ادامه یافت. او همچنین به این نکته اشاره کرد که دوران ایلخانی سهم مهمی در پرورش مفهوم مدرن ایران داشته است.</p> <p>&nbsp;</p> <p>بررسی دوران قراختاییان سخنرانی دیگری بود که توسط میخل بیران انجم شد. در سخنانی دیگر، هرمز ابراهیم&zwnj;نژاد از دانشگاه ساوث&zwnj;همپتون به اهمیت کتاب ذخیره خوارزمشاهی نوشته اسماعیل جرجانی به عنوان نسختین کتاب پزشکی که پس از اسلام به زبان فارسی نوشته شده است اشاره کرد. کریستین ون رویمبک از دانشگاه کمبریج نیز به آثار نظامی گنجه&zwnj;ای و نبوغ او به عنوان شاعر، عالم و کسی که از منابع کهن در آثار خود به درستی استفاده کرده است پرداخت و به خصوصیات مثنوی&zwnj;های او اشاره کرد.</p> <p>&nbsp;</p> <table align="right" border="0" cellpadding="1" cellspacing="1" style="width: 250px;"> <tbody> <tr> <td> <p>&nbsp;<img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/soasbr04.jpg" style="width: 270px; height: 203px;" /></p> </td> </tr> </tbody> </table> <p>دکتر همایون کاتوزیان، از دیگر سخنرانان این همایش، سخنان خود را به عشق و اخلاق در آثار سعدی اختصاص داد. او سعدی را قهرمان عشق انسانی نامید و با بررسی اشعار عاشقانه در غزلیات او، چهار دسته متفاوت را در این اشعار صورت&zwnj;بندی کرد. با این حال به گفته آقای کاتوزیان غزلیات سعدی و عاشقانه&zwnj;های انسانی او، نه در ایران و نه در غرب به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته&zwnj;اند. به گفته این استاد ایرانی دانشگاه آکسفورد، انسان&zwnj;گرایی در آثار سعدی ۲۵۰ سال پیش از ظهور چنین مفاهیمی در آثار نویسندگان اروپایی به اوج رسیده بود.</p> <p>&nbsp;</p> <p>در آخرین بخش این همایش، پرفسور جیمز آلن به آثار فلزکاری بسیار نفیس در سده دوازدهم و ابتدای سده سیزدهم میلادی در هرات اشاره کرد. به گفته او، علیرغم بی&zwnj;ثباتی سیاسی کیفیت آثار فلزکاری که در این زمان در خراسان و به ویژه در هرات تولید می&zwnj;شد کم&zwnj;نظیر بوده است. در این دوران فلزکاران به جای استفاده از نقره به استفاده از فلزات پایه مانند مس روی آوردند. به نظر منبع اصلی برای تزئینات روی این آثار فلزی می&zwnj;بایست تصویرسازی&zwnj;ها و تذهیب&zwnj;های نسخه&zwnj;های خطی بوده باشد. از نوشته&zwnj;های روی این آثار فلزی می&zwnj;توان سفارش&zwnj;دهندگان را که به طور عمده از طبقه متوسط بوده&zwnj;اند و صنعتگران و هنرمندان آن&zwnj;ها را شناسایی کرد.</p> <p>&nbsp;</p> <p>دهمین همایش از سلسله سخنرانی&zwnj;های مفهوم ایران با این امید کار خود را به پایان برد که سال آینده به بخش&zwnj;های دیگری از هنر و فرهنگ در زمان حضور مغولان و جانشینان آن&zwnj;&zwnj;ها به ویژه ایلخانیان بپردازد.</p> <p>&nbsp;</p> <p>تصاویر: بیژن روحانی از محل برگزارش همایش</p> <p>&nbsp;</p> <p>در همین زمینه:</p> <p><a href="#http://radiozamaneh.com/culture/cultural-heritages/2012/02/06/10784">همایش بررسی دوران سلجوقی در لندن</a><br /> &nbsp;</p> <p><br /> &nbsp;</p>