اوز بزرگ و قدرتمند

این روز‌ها فیلم «اوز بزرگ و قدرتمند» تازه‌ترین محصول پرخرج کمپانی «والت دیسنی» به کارگردانی سام ریمی، فیلمساز آمریکایی به شکل گسترده و به شیوه سه‌بعدی و «آی‌مکس» در سینماهای کشورهای مختلف جهان روی پرده رفته است. در اکران این هفته می‌پردازیم به معرفی این فیلم.

داستان «جادوگر شهر اوز» برای مخاطبان داستان آشنایی است و علاوه بر کتاب‌هایش، بسیاری از مخاطبان، فیلم‌ها و انیمیشن‌هایی را که بر اساس این داستان ساخته شده‌اند، دیده‌اند و از آن خاطره‌هایی دارند.

«اوز بزرگ و قدرتمند» در اصل پیش‌درآمدی بر فیلم مشهور «جادوگر شهر اوز» ساخته ویکتور فلمینگ در سال ۱۹۳۹ است. داستان در سال ۱۹۰۵ میلادی و همچون فیلم «جادوگر شهر اوز» در کانزاس آمریکا آغاز می‌شود. اسکار دیگز با بازی جیمز فرانکو شعبده‌بازی است که در سیرک سیاری کار می‌کند. اسکار که در سیرک دچار مشکلی شده با بالونی فرار می‌کند اما بالون او به درون گردبادی کشیده شده و گم می‌شود. گردباد اسکار را به سرزمین اوز می‌برد و او در آنجا با چند جادوگر دیگر روبرو می‌شود که گمان می‌کنند اسکار‌‌ همان جادوگر بزرگ وعده داده شده‌ای است که قرار است بیاید و به جنگ جادوگر شروری برود که پادشاه اوز را کشته و جای او را گرفته است. اسکار به همراه جادوگران راهی پایتخت سرزمین اوز می‌شود و با استفاده از مهارت‌های شعبده‌بازی خود سعی می‌کند ساکنان این سرزمین را یاری کند.

«اوز بزرگ و قدرتمند» هم مثل نسخه سال ۱۹۳۹ میلادی بر اساس مجموعه رمان‌های «اوز» نوشته ال فرانک باوم (سال ۱۹۰۰ میلادی) با نگاهی به داستان «جادوگر شگفت‌انگیز اوز» ساخته شده است.

فیلمنامه فیلم توسط دیوید لیندزی آبیر (نویسنده‌ای که امسال انیمیشن «ظهور نگهبانان» با فیلمنامه‌ای از او نامزد جایزه گلدن گلوب بود) و میچل کپنر (نویسنده‌ای که نوشتن فیلمنامه فیلمی چون «رومئو باید بمیرد» را در کارنامه‌اش دارد) نوشته شده است.

کمپانی «والت دیزنی» از حدود ۷۵ سال پیش قصد ساختن فیلمی بر اساس کتاب فرانک باوم را داشت، اما آن زمان کمپانی متروگلدوین مایر موفق شد حقوق این کتاب را خریداری کند و بر اساس آن نسخه موزیکال «جادوگر شهر اوز» را بسازد. بعد‌تر کمپانی دیزنی با خرید حقوق اقتباس سینمایی دیگر آثار باوم فیلم «بازگشت به اوز» را در سال ۱۹۸۵ روانه سینما‌ها کرد که با موفقیت چندانی روبرو نشد. اکنون که بیش یک قرن از انتشار کتاب می‌گذرد و با انقضای قانون کپی‌رایت آن، کمپانی «والت دیزنی» بار دیگر به این داستان روی آورده و قرار است بر اساس آن، دو فیلم بسازد. این نخستین نسخه همانطور که اشاره شد پیش‌درآمدی بر داستان اصلی است که پیش‌تر ساخته نشده است. برای این منظور از نویسندگان فیلمنامه خواسته شد که بر اساس یکی از داستان‌های فرعی کتاب، پیشینه شخصیت «جادوگر شهر اوز» را بپردازند و نخستین قسمت از این مجموعه را بنویسند.

با تکمیل فیلمنامه از کارگردان‌هایی چون سام مندس و آدام شانکمن به عنوان گزینه‌های کارگردانی فیلم نام برده می‌شد. اما سرانجام سام ریمی، فیلمسازی که سابقه ساختن مجموعه فیلم‌های موفق و پرفروش «مرد عنکبوتی» را در کارنامه‌اش دارد برای کارگردانی این فیلم برگزیده شد. برای او که موفقیت عظیم فیلم‌های «مرد عنکبوتی» را در پشت سر خود دارد، رفتن به سوی این داستان کار آسانی نبوده است، چرا که از سویی حاصل نهایی کارش با نسخه قدیمی که از آثار کلاسیک و محبوب محسوب می‌شود مقایسه می‌گردد و از سوی دیگر مجموعه کتاب‌های «اوز» برای نسل‌های مختلف خاطره‌انگیز بوده و طرفداران ویژه خود را دارند و راضی نگاه داشتن این طرفداران هم طبعاً کار ساده‌ای نیست. با این‌حال ریمی سعی کرده که در نسخه پررنگ و نوری که ارائه داده، امضایش را وارد کرده و آن را از آن خود سازد.

در این تازه‌ترین نسخه ریمی بخش عمده‌ای از فضا و مکان‌های فیلمش را به‌وسیله جلوه‌های ویژه کامپیوتری ساخته است. او برای خلق این دنیا از رابرت استرومبرگ، طراح صحنه و مدیر هنری برنده دو جایزه اسکار که آثاری چون «آواتار»، «آلیس در سرزمین عجایب» و «دزدان دریای کارائیب» را در کارنامه خود دارد کمک گرفت. ریمی درباره چگونگی خلق این فضا و میزان تأثیرپذیری‌اش از نسخه قدیمی فیلم می‌گوید: «کار پیچیده‌ای بود. در اصل ما نمی‌خواستیم که فضای تصویری نسخه سال ۱۹۳۹ را بازسازی کنیم. آن فیلم اکنون بخشی از وجود ماست اما من فکر کردم نه اجازه این کار را دارم و نه می‌خواهم این کار را بکنم. بالطبع ما از فضای آن فیلم تأثیر گرفته‌ایم، اما برای این کار تصمیم گرفتیم به طراحی‌های اصلی کتاب رجوع کنیم که بخش عمده‌ای از طراحی آن فیلم قدیمی هم از همان‌جا الهام گرفته شده است. از نظر من باوم همانند شکسپیر دوران ماست و نسل‌های آینده نیز باز کارهای او را به شکل‌های مختلف اجرا خواهند کرد. با این نگاه من احساس آزادی بیشتری کردم، چرا که فکر می‌کنم پیش از ما و بعد از ما نیز هنرمندان با مشکلی مشابه دست به گریبان خواهند بود. ما فکر کردیم به این شکل علاوه بر اینکه به کتاب و طرح‌ها و همچنین نسخه قدیمی فیلم ادای دین کرده‌ایم می‌توانیم راه‌مان را نیز پیدا کنیم. من و رابرت در این مورد حرف زدیم و رابرت به من گفت که همیشه تحت تأثیر فیلم‌های والت دیزنی بوده و من هم می‌خواستم یک فیلم با مشخصات کامل فیلم‌های کمپانی "والت دیزنی" بسازم. رابرت پیشنهاد کرد سراغ کارهای قدیمی والت دیزنی برویم و او طرح‌هایی را که توسط طراحان دیزنی کشیده شده بود نشان من داد و گفت بیا از ترکیب این طرح‌ها و دیگر چیزهایی که گفتم ایده بگیریم و دنیای ویژه خودمان را خلق کنیم. ما این دنیا را اینطوری ساختیم.»

فیلم با دوربین‌های ویژه سه‌بعدی و با بودجه‌ای حدود ۲۰۰ میلیون دلار فیلمبرداری شد. در هنگام فیلمبرداری گروهی از متخصصان جلوه‌های ویژه در سر صحنه حاضر بودند و برای کمک به بازیگران صحنه‌های فیلمبرداری شده را با تصاویر کامپیوتری ترکیب می‌کردند و به این وسیله به بازیگران کمک می‌کردند درک بهتری از فضا داشته باشند. نخست قرار بود رابرت داونی جونیور نقش اصلی فیلم را بازی کند، اما ریمی او را نپسندید و نقش به جانی دپ پیشنهاد شد، اما دپ نیز به علت مشغله کاری و درگیری با پروژه دیگری از کمپانی دیزنی از قبول نقش سرباز زد و سرانجام سام ریمی جیمز فرانکو، بازیگری که پیش‌تر با او کار کرده بود و برای بیش از یک دهه یکدیگر را می‌شناختند برای نقش اصلی فیلم برگزید. علاوه بر فرانکو، میلا کنیس، ریچل وایز و میچل ویلیامز دیگر نقش‌های اصلی فیلم را بازی کرده‌اند.

تا اینجا سام ریمی با تازه‌ترین ساخته‌اش توانسته تماشاگران را بار دیگر جذب کرده و در هفته نخست اکران صدرنشین جدول فروش شود. اما منتقدان نظر متفاوتی درباره فیلم داشته‌اند و بالطبع هیچکدام این نسخه تازه را به نسخه قدیمی ترجیح نداده‌اند، با این حال در مجموع بیشتر منتقدان فیلم را پسندیده و نقدهای نسبتاً مثبتی بر آن نوشته‌اند. جیمز براردینلی، منتقد «ریل ویوز» با دادن سه ستاره از چهار ستاره خود به فیلم، با انتقاد از نبود تعلیق کافی در فیلم در مجموع فیلم را پسندیده است و آن را ترکیب خلاقانه‌ای از تصاویر واقعی و کامپیوتری با ادای دین به نسخه کلاسیک اثر توصیف می‌کند. در نقطه مقابل فیلیپ فرنچ، منتقد «ابزرور» اگرچه فیلم را سرشار از جلوه‌های ویژه کامپیوتری زیبا می‌داند اما اعتقاد دارد کارگردان با وجود به کارگیری این حجم بالای جلوه‌های ویژه موفق نشده است که جادویی را که باید در فیلم وجود داشته باشد به‌وجود آورد.
«اوز بزرگ و قدرتمند» با زمان ۱۳۰ دقیقه محصول سال ۲۰۱۳ کشور آمریکا است.