طرح‌های جدید دولت: تبلیغات انتخاباتی یا تهدید محیط زیست؟

صدور مجوز اکتشاف نفت در پارک ملی کویر، پیگیری احداث جاده در جنگل ابر شاهرود  و وعده اهدای دو هزار متر زمین از اراضی ملی به هر خانواده ایرانی طرح‌هایی است که دولت قصد دارد با اجرای آن‌ها به گفته خود وسایل توسعه ایران را فراهم آورد. اما اعلام هرکدام از این اخبار در روزهای گذشته، موجی از انتقادات جدید را متوجه تصمیمات دولت کرده است. گرچه برخی منتقدان با تبلیغاتی خواندن این اخبار دلیل اصلی آن را نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری ذکر می‌کنند، اما گروهی دیگر نگران اجرا شدن  تصمیماتی هستند که می‌تواند عوارض ماندگار منفی بر محیط زیست ایران برجای بگذارد.

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130418_Environment_NewPlans_Rouhani.mp3[/podcast]

چینی‌ها در کویر ایران

در جریان سفر اخیر محمود احمدی‌نژاد به استان سمنان، اعلام شد مجوز اکتشاف نفت در پارک ملی کویر به یک شرکت چینی داده شده است. این قرارداد هفت سال پیش با شرکت چینی سینوپک امضاء شده بود اما به دلیل مخالفت سازمان محیط زیست ایران با عملیات اکتشاف نفت در پارک ملی کویر نتوانسته بود تاکنون آغاز شود. شرکت سینوپک چین که در زمینه نفت و گاز فعال است از نظر کسب درآمد پنجمین شرکت بزرگ در دنیاست.

مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران که به نمایندگی وزیر نفت در این سفر استانی همراه با هیئت دولت سفر کرده بود اعلام کرد عملیات اکتشاف نفت در بلوک گرمسار، محدوده کویر و پارک ملی که قبلا به مشکلات زیست محیطی برخورد کرده بود، حالا با رفع مشکلات و صدور مجوزهای لازم می‌تواند آغاز شود. اعلام این خبر در پی موافقت ضمنی سازمان محیط زیست ایران با عملیات اکتشاف نفت در پارک ملی کویر صورت گرفته است. نقش سازمان محیط زیست در اعلام رضایت و همراهی با این طرح مورد انتقاد گروهی از فعالان محیط زیست قرار گرفته است.

پارک ملی کویر در استان سمنان یکی از مناطق حفاظت شده در ایران است که پیش‌تر زیستگاه گورخر ایرانی و همچنین یوزپلنگ بوده است. نسل این دو جانور به شدت در معرض خطر است. جانوران دیگر از جمله جبیر، پلنگ، عقاب و گربه شنی نیز در این منطقه زندگی می‌کنند.

 پارک‌های ملی تحت حفاظت قانونی قرار دارند و انجام هرگونه عملیاتی عمرانی که منجر به تخریب محیط زیست شود در این مناطق اکیدا ممنوع است. اکتشاف میدان‌‌های نفتی که همراه با عملیات انفجاری و سپس احداث تاسیسات مختلف است می‌تواند به طور کلی چشم‌انداز طبیعی این منطقه بکر را دگرگون کند و به زیستگاه جانوران و اکوسیستم آن آسیب‌های جدی وارد آورد. آیین نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست به صراحت می‌گوید پارک‌های ملی به منظور حفظ همیشگی وضع زندگی و طبیعی آن و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش حانوران وحشی و رستنی‌ها در شرایط کاملا طبیعی تحت حفاظت قرار می‌گیرند. ماده هشت این آیین‌نامه هر عملی، از جمله قطع اشجار و حتا بوته کنی، را که موجب از بین رفتن رستنی‌‌ها و تغییر اکوسیستم در پارک‌های ملی شود ممنوع دانسته است. ماده نه نیز تجدید یا تمدید پروانه‌‌های اکتشاف و بهره‌برداری از معادن را ممنوع کرده است. طبق قرارداد ایران با شرکت چینی سینوپک، در صورت کشف میادین تجاری نفتی در پارک ملی کویر، فاز توسعه بلوک گرمسار نیز به این شرکت واگذار می‌شود.

جاده‌سازی در جنگل ابر آغاز می‌شود؟

اما سفر استانی هیئت دولت به سمنان خبرهای ناخوشایندی برای جنگل ابر هم در پی داشت. جنگل ابر در منطقه شاهرود یکی از قدیمی‌ترین جنگل‌های هیرکانی است و جزو مناطق نادر و منحصربه فرد طبیعی در ایران محسوب می‌شود. در سال‌های گذشته طرحی برای عبور جاده از این جنگل تصویب شد و برخی اقدامات برای احداث آن نیز صورت گرفت اما مخالفت شدید مدافعان محیط زیست، نمایندگان مجلس و روزنامه‌نگاران مانع از احداث این جاده شد. محمود احمدی‌نژاد در سفر استانی خود به سمنان در فروردین ماه ۱۳۹۲  اعلام کرد «جاده جنگل ابر گیر بزرگ محیط زیستی داشت که بر طرف شده و ان شاءالله طرح آن اجرا خواهد شد». اعلام این خبر، دوباره موجی از نگرانی را برای حامیان محیط زیست به دنبال داشته است. با این‌حال کمال‌الدین پیرموذن نماینده مجلس و عضو فراکسیون محیط زیست در همین رابطه به خبرگزار مهر گفته است این وعده‌های دولت تنها جنبه تبلیغاتی دارد و رییس جمهور قصد دارد برای انتخابات آینده در میان افکار عمومی برای کاندیدای دولت رای بخرد. به گفته پیرموذن، فراکسیون محیط زیست مجلس اجازه اجرای چنین طرح‌های غیرکارشناسی را نخواهد داد.

وعده زمین‌های دوهزار متری

مراسم افتتاح پروژه‌های عمرانی استان کردستان نیز محلی شد برای اعلام خبری دیگر که به عرصه‌های طبیعی ایران ارتباط داشت. احمدی‌نژاد در این مراسم که روز ۲۳ فروردین در نیروگاه سیکل ترکیبی سنندج برگزار شد اعلام کرد دولت می‌تواند به راحتی به هر «خانوار بیش از دو هزار متر مربع زمین واگذار کند تا آن‌ها بتوانند علاوه بر ساخت خانه مجلل و زیبا به کارهای کشاورزی نیز در آن برسند». پیش‌تر نیز احمدی‌نژاد از طرحی به نام طرح باغ‌شهر دفاع کرده و وعده داده بود خانواده‌های ایرانی صاحب زمین برای ایجاد خانه‌های ویلایی و باغ خواهند شد. طرح باغ‌شهرها که با مخالفت رهبر ایران و مجلس رو به رو شد برای مدتی مسکوت ماند. مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۹۰ اعلام کرده بود تغییر الگوی شهرسازی با احداث باغ‌شهرها منجر به سوء استفاده برخی افراد و گروه‌های زمین‌خوار برای استفاده از اراضی ملی و طبیعی می‌شود و همچنین به زمین‌های کشاورزی و تنفس‌گاه‌های شهرها آسیب می‌رساند.

اکنون نیز با مطرح شدن دوباره این طرح از سوی احمدی‌نژاد در سفر کردستان، کارشناسان مختلف ضمن غیرعملی توصیف کردن اهدای دو هزار متر زمین به تمام خانواده‌های ایرانی، از یک سو این را یک شعار تبلیغاتی و از سوی دیگر عملی خلاف مصالح محیط زیست و منابع ملی ایران اعلام کرده‌اند.

به گفته محمد خسروشاهی، پژوهشگر و استاد در موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و رییس بخش تحقیقات بیابان، آن‌چه زمین مناسب و حتا نامناسب در اطراف شهرها بوده تاکنون تبدیل به زمین مسکونی شده است. مطابق سرشماری سال ۱۳۹۰، تعداد خانوارهای ایرانی بیش از ۲۱ میلیون واحد است.

بنابراین حتا اگر رییس جمهور بخواهد به نصف خانواده‌های ایرانی هم دو هزار متر زمین بدهد به  حداقل۲ میلیون هکتار زمین نیاز خواهد داشت. مناطق مسکونی در ایران طی ده‌ها سال دارای امکانات زیربنایی از قبیل آب و برق و گاز و تلفن و جاده و بیمارستان شده‌اند، بنابراین مشخص نیست تامین این امکانات برای دو میلیون هکتار (با احتساب نصف خانواده‌های ایران) چند سال به درازا خواهد کشید. رییس جمهور همچنین از امکان کشاورزی در این زمین‌های دو هزار متری سخن گفته است. اما باید به خاطر داشت که کشاورزی بدون آب ممکن نیست.

کارشناسان دیگر نیز برآورد کرده‌اند با نزدیک شدن به زمان انتخابات ریاست جمهوری، ممکن است نامزدهای مختلف بخواهند با دادن وعده‌‌های مختلف از کیسه منابع طبیعی و محیط زیست ایران به نفع خود تبلیغات انتخاباتی انجام دهند.