محکومیت فاضل سای، هنرمند آتئیست در ترکیه

فاضل سای پیانیست مشهور ترکیه هیچ باورش نمی‌شد چند تا شوخی و متلک در توئیتر اینقدر برایش آب بخورد. دادگاهی در استانبول به‌خاطر چند تا متلک که او در اشاره به آیاتی از قرآن و اشعار خیام پرانده، او را به ۱۰ ماه حبس تعلیقی محکوم کرده است.

اسلامگرایان ترکیه از مدت‌ها قبل کینه این پیانیست آتئیست را به دل داشتند و دنبال بهانه می‌گشتند تا یقه‌اش را بگیرند. این توییت‌ها بهانه لازم را به آن‌ها داد و سه تن از اسلامگرایان او را متهم به توهین به مقدسات نمودند و از او به دادگاه شکایت کردند. سای که از سیاست‌های اسلامگرایانه حکومت اردوغان به تنگ آمده بود روز ۲۳ آوریل ۲۰۱۲ به روزنامه «حریت» ترکیه گفت، قصد مهاجرت به ژاپن را دارد. او جای دیگری گفته بود، «تا لب باز کردم که آتئیست‌ام، از همه سو بر سرم ریختند.»

فاضل سای در مصاحبه‌هایش از نابردباری جامعه بعد از روی کار آمدن اردوغان انتقاد کرده و این همه را از سیاست‌های حزب حاکم «عدالت و توسعه» (AKP) دیده، که به اعتقاد وی در پی اسلامیزه کردن ترکیه است.

او سال ۲۰۰۷ نیز بعد از پیروزی اسلامگرایان گفت «دیگر باید غزل خداحافظی را خواند و رفت، این کشور دیگر جای زندگی نیست.» این حرف خشم خیلی‌ها را برانگیخت.
سای (Fazil Say) تنها هنرمندی نیست که از سوی اسلامگرایان محکوم می‌شود. پیش از او اورهان پاموک (برنده جایزه نوبل در سال ۲۰۰۶) به خاطر آنکه چیزی علیه قتل عام ارمنی‌ها به زبان آورده بود، به پرداخت جریمه محکوم شد. در‌‌ همان سال خانم نویسنده‌ای به نام الیف شفق (Elif Shafak) هم به دلیل مشابهی یعنی به علت پرداختن به موضوع ارمنی‌ها در کتابش به دردسر افتاد.

الیف شفق نویسنده ترک‌تباری است که در فرانسه متولد شده و رمان‌هایی به انگلیسی و ترکی و فرانسوی منتشر کرده است. او به‌خاطر اشاره به موضوع حساس نسل‌کشی ارمنیان در رمان دومش به نام «حرام‌‌زاده استانبول» (The Bastard of Istanbul) از سوی دادگاه‌‌های ترکیه به جرم «اهانت به ترک بودن» متهم شد. مترجم و ناشر او نیز محکوم شدند.

سه سال بعد از او یک نویسنده دیگر به نام ندیم گورسل (Nedim Gürsel) به اتهام اظهارات ضد اسلامی سر و کارش با محکمه افتاد. این نویسنده که مانند خانم شفق تابعیت فرانسه را دارد به خاطر رمان جنجال‌برانگیز «دختران خدا» به ارتداد متهم شد. پشت پرده همه این اتهامات حزب حاکم عدالت و توسعه قرار دارد.
در سال ۲۰۰۸ دادستان ارشد ترکیه به دلیل آنچه که تلاش این حزب در جهت برپایی حکومت اسلامی و تضعیف سکولاریسم در ترکیه خواند، شکایتی در دادگاه عالی ترکیه مطرح ساخت و درخواست لغو فعالیت حزب عدالت و توسعه و اعمال ممنوعیت فعالیت سیاسی برای ۷۰ تن از اعضای آن را نمود. اردوغان نخست‌وزیر و رهبر حزب، اتهام دادستان را رد کرد و چند ماه بعد دادگاه عالی ترکیه با اختلاف فقط یک رأی با پیشنهاد دادستان برای جلوگیری از فعایت سیاسی حزب مخالفت نمود.

این حزب در کشوری با ساختار پیچیده ترکیه که بین سنت و مدرنیته در نوسان است، می‌کوشد جانب میانه و اعتدال را بگیرد و در کشاکش میان اسلامگرایان تندرو و سکولار‌ها و ملی‌گرایان موضعی اتخاذ کند که مورد قبول اکثریت مردم ترکیه باشد. سکولار‌ها و نیروهای ترقی‌خواه با این مواضع سر سازگاری ندارند اما به علت پیشرفت‌های اقتصادی ترکیه در سال‌های اخیر و بهتر شدن وجهه آن کشور در میان همسایگان و نیز کشورهای اسلامی، دولت حاکم توانسته است با توفیق نسبی به کار ادامه دهد. با این حال عده‌ای از روشنفکران و هنرمندان که جلو‌تر از جامعه حرکت می‌کنند به این چیز‌ها راضی نمی‌شوند و به هر شرایطی تن نمی‌دهند و حاضر نیستند به نرخ روز نان بخورند و آزادی بیان را قربانی کنند.

در مورد محکومیت فاضل سای از قضا موضوع بر سر محدود شدن همین آزادی بیان است.

وکیل مدافع این پیانیست ترک، حکم دادگاه را زنگ خطری برای آزادی بیان در ترکیه و نشانه‌ای از قدرت گرفتن هرچه بیشتر مذهب در این کشور دانست. در حمایت از وی سال گذشته میلادی در آلمان ۱۰۳ نماینده‌ مجلس وابسته به احزاب چپ‌، سبز‌ها و سوسیال دمکرات‌ها در نامه‌ای به اردوغان نگرانی خود را از محاکمه وی و محدود شدن آزادی بیان در ترکیه اعلام کردند.

توییت تمسخرآمیز

همه کاری که این هنرمند کرده بود این بود که چند توییت تمسخرآمیز نوشته بود. او سال گذشته در صفحه توئیتر خود با اشاره به رباعیات خیام و آیات قرآن که بهشت را محل باصفایی با حوریان بهشتی و پر از جوی‌های شراب توصیف کرده، گفته بود اینکه‌‌ همان میخانه و عشرتکده است.

او در توئیت دیگری به طعنه می‌پرسد معلوم نیست چرا هر چه دزد و فضول و ابله است، جانمازآبکش است.
فاضل سای به خصوص به این دو رباعی خیام نظر داشته است:
گویند کسان بهشت با حور خوش است
من می‌گویم که آب انگور خوش است
این نقد بگیر و دست از آن نسیه بدار
که آواز دهل شنیدن از دور خوش است
گویند بهشت و حورعین خواهد بود
و آنجا می و شیر و انگبین خواهد بود
گر ما می و معشوقه گزیدیم چه باک
چون عاقبت کار چنین خواهد بود

پرسش فاضل سای منطقی به‌نظر می‌رسد و به نوشته روزنامه «استاندارد» اتریش به ذهن هر کس دیگری هم ممکن است خطور کند. چون وعده جاری بودن شراب و اینکه حوریان را به آدم پیشکش می‌کنند،‌‌ همان است که در فاحشه‌خانه هم عملاً صورت می‌گیرد.

برخورد شدید امروز اسلامگرایان در قرن بیست و یکم با این پرسش‌ها و به محکمه کشاندن این پیانیست نشان می‌دهد که خیام در زمان خودش به‌راستی چه کار شاقی کرده که چنین ابیاتی را در جامعه قرون وسطایی آن زمان سروده است.

سای همچنین در یک توییت دیگر این نکته را به مزاح می‌گیرد که یک مؤذن فقط در ۲۲ ثانیه سر و ته اذان را هم می‌آورد. به تمسخر می‌پرسد: کجا با این عجله، پیش می و معشوقه؟

جالب اینک او این‌همه را نه بر سر کوی و برزن، که فقط در صفحه توییتر خود نوشته که تنها ١۶۶خواننده داشته. با اینهمه اسلامگرایان همین را هم مستمسک محاکمه او قرار داده‌اند. با این حال سای نیز تنها نیست: در روز محاکمه صد‌ها نفر در حمایت از او و پشتیبانی از آزادی بیان مقابل دادگاه تجمع کرده بودند. همچنین در کارزار اینترنتی در صفحات اجتماعی برای پشتیبانی از او هزاران امضاء گردآوری شده است. از این‌ها گذشته از آنجا که سای پیانیست شناخته‌شده‌ای است، از پشتیبانی محافل هنری و فرهنگی جهانی نیز بر خوردار است. برخی از وزرای کابینه دولت نیز از حکمی که برای این پیانیست بریده‌اند اظهار تأسف نموده‌اند.

فاضل سای سه هفته پیش یک تور یک هفته‌ای در آلمان برگزار کرد. او «سمفونی استانبول» را نیز در میان تشویق تماشاگران اجرا نمود.