بزرگداشت روز معمار در زادروز شیخ بهایی

معماران ایرانی با دستاوردهای بزرگی که در طول تاریخ داشته‌اند، به‌طور قطع شایسته داشتن روزی به نام «روز معمار» هستند. از چند سال پیش بحث‌هایی برای تعیین روز سوم اردیبهشت به نام روز معمار در تقویم مناسبت‌‌های ایرانی وجود داشت. سوم اردیبهشت زادروز شیخ بهایی، دانشمند نامدار دوران صفوی است که در زمینه ریاضیات، مهندسی و معماری نیز دستاوردهای فراوانی به‌ویژه در شهر اصفهان داشته است. در سال ۲۰۰۹، چهارصدمین سالگرد تولد شیخ بهایی از سوی سازمان یونسکو و همچنین کمیته ملی یونسکو در ایران گرامی داشته شد. همچنین از سال ۱۳۸۳ جشنواره‌ای با نام «جشنواره ملی فن‌آفرینی شیخ بهایی» با هدف ترویج و توسعه خلاقیت، نوآوری و شناسایی و تشویق ایرانیان فن‌آفرین همزمان با سالروز بزرگداشت شیخ بهایی در اصفهان برگزار می‌شود.

مراسم روز معمار

امسال در بزرگداشت روز معمار مراسم متعددی در نقاط مختلف ایران برگزار شد. فریدون رضوی‌کیا، رییس بنیاد معماری و شهرسازی ایران، در پیامی که به مناسبت این روز منتشر کرد اظهار داشت همایش‌هایی که در روز ملی معمار و هفته معماری در ایران برگزار می‌شود باید در جهت یافتن راه‌حل‌هایی برای معماری و شهرسازی ایران باشد. این راه‌حل‌ها باید ضمن رعایت شرایط اقلیمی و فرهنگی، و بهره‌گیری از دستاوردهای پیشرفته تکنولوژیکی ساختمانی، به آثاری از معماری امروزی دست یابد که ضمن ایرانی بودن، در سطح جهانی نیز حرفی برای گفتن داشته باشد. رضوی‌کیا در پیام خود عدم شناخت جامع و کامل از معماری گذشته را مورد انتقاد قرار داده و گفته است بهر‌ه‌برداری ما از آثار گذشته اغلب محدود به تقلید سطحی از فرم‌ها و عناصر ساختمانی است و از ترکیبات و کیفیت آن‌‌ها بهره نمی‌بریم. او با مقایسه پیشینه معماری ایرانی با پیشینه ادبیات و شعر فارسی گفته است شعرای معاصری مانند نیما بدون آن‌که از اشعار قدیم تقلید کنند، با شناخت عمیق از شعرای پیشین توانستند آثاری معاصر بیافرینند، معماران ایرانی نیز باید چنین کنند.

دانشگاه خیام مشهد نیز میزبان جمعی از استادان معماری و مسئولان شهری بود. علیرضا رضوانی استاد معماری این دانشگاه در سخنان خود از نبودن دیدگاهی درست در جامعه نسبت به معماران انتقاد کرد و گفت بسیاری از مردم هنوز معماران را به عنوان افراد متخصص قبول ندارند.

در خانه‌ هنرمندان ایران نیز مراسمی به همین مناسبت و با همکاری بنیاد میرمیران برگزار شد. بنیاد میرمیران به یاد معمار نامدار معاصر سید هادی میرمیران نام‌گذاری شده است. از میرمیران آثار معماری فراوانی از جمله طرح موزه ملی آب، طرح فرهنگستان‌های ایران، طرح مجموعه ورزشی رفسنجان، طرح احیای ارگ کریم‌خانی شیراز و طرح جامع شهر شیراز برجای مانده است.

جهاد دانشگاهی استان البرز نیز جشنواره‌ای با هدف بررسی «گونه‌شناسی هویت معماری معاصر» در روز سوم اردیبهشت در شهر کرج برگزار کرد.

شیخ بهایی، نابغه‌ای در عصر صفوی

بهاءالدین محمد عاملی، مشهور به شیخ بهایی، در سال ۹۵۳ هجری قمری در بعلبک لبنان متولد شد و دوران طفولیت خود را در جبل عامل گذارند. او سپس در کودکی همراه با پدرش به ایران مهاجرت کرد و ابتدا در قزوین ساکن شد و تحصیلات خود را در آن شهر آغاز کرد. خانواده او در قزوین مورد عنایت شاه طهماسب، پادشاه صفوی قرار گرفت. در زمان شاه عباس اول و با پایتخت شدن اصفهان، او نیز به پایتخت جدید فراخوانده شد و در حلقه نزدیکان شاه عباس قرار گرفت. شیخ بهایی به جز علوم دینی به ستاره‌شناسی، ریاضیات، هندسه، فیزیک، مهندسی و معماری نیز احاطه داشت و آثار متعددی در این زمینه‌‌ها از خود بر جای گذاشت.

از جمله آثار معماری بزرگی که طرح و نظارت بر ساخت آن را به شیخ بهایی نسبت می‌دهند مسجد شاه اصفهان در میدان نقش جهان است. گفته می‌شود او مشکل جهت‌گیری مسجد نسبت به میدان و قبله را نیز با هوشمندی در طرح معماری زاویه‌دار خود حل کرده است. همچنین طراحی شهر نجف‌آباد در استان اصفهان نیز با نظارت شیخ بهایی صورت گرفته است. نجف‌آباد یکی از شهرهایی است که در زمان صفوی و به دستور شاه عباس برای تقویت اصفهان ایجاد شد. آب مورد نیاز شهر با شبکه‌ای از قنات‌ها که به صورت شعاعی در اطراف نجف‌آباد امتداد داشته تأمین می‌شده و سپس با یک کانال طولانی تا خود شهر انتقال می‌یافته است. نقشه شهر نجف‌آباد نیز بر اساس اصول هندسی و رعایت الگوی قرینه‌سازی به گونه‌ای طراحی شده است که دو میدان در مرکز شهر قرار گرفته‌‌اند. تهیه طوماری برای تقسیم آب زاینده‌رود نیز به شیخ بهایی نسبت داده می‌شود. از دیگر آثار معماری منسوب به او حمام شیخ بهایی در اصفهان است.

با آن‌که شخصیت شیخ بهایی از جنبه‌های گوناگون در ایران گرامی داشته می‌شود، اما تا مدت‌ها وضعیت خانه‌ او در اصفهان مشخص نبود و اقدامی برای تعمیر و نگهداری این اثر تاریخی صورت نمی‌گرفت. در دهه هفتاد خورشیدی، خانواده جلالی، یک خانواده ایرانی که از آلمان به کشورمراجعت کرده بود، این خانه تاریخی در اصفهان را خریداری و تعمیر کرد. اما تا مدت‌‌ها بر سر تعلق این خانه به شیخ بهایی بین سازمان میراث فرهنگی و مالکان خانه اختلاف نظر بود. در سال‌های اخیر این احتمال که این خانه چهارصد ساله محل سکونت شیخ بهایی بوده باشد تقویت شده است. خانه شیخ بهایی گرچه با هزینه خانواده جلالی مرمت شد، اما در سال‌های اخیر دوباره دچار مشکلاتی شد، از جمله آن‌که نفوذ رطوبت به داخل خانه باعث فرسایش بسیاری از فضاهای داخلی آن شده است.