سرنوشت مبهم برجام، جلسه دومرحله‌ای در وین برای رعایت پروتکل‌های علی خامنه‌ای

کشورهای عضو برجام و ایران توافق کرده‌اند که در نشست روز سه‌شنبه در وین موضوعات فنی برای احیای برجام را در دستور کار قرار دهند.

روز جمعه ۱۳ فروردین، علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی در یک گفت‌وگو که در بستر کلاب‌هاوس برگزار شد، گفت که او به آینده روند بازگشت به برجام خوش‌بین است و بن‌بست پیش‌آمده میان ایران و آمریکا شکسته شده است.

اشاره علی‌اکبر صالحی به شروط دو کشور برای بازگشت به تعهدات برجامی بود. آمریکا خواستار بازگشت ایران به تعهدات برجامی و سپس تعلیق تحریم‌ها بود در مقابل، ایران هم اعلام کرده است تنها در صورتی که تحریم‌ها برداشته شود و ایران راستی‌آزمایی کند، بازگشت به محدودیت‌های برجامی را خواهد پذیرفت.

موضع متضاد در جمهوری اسلامی

علی‌اکبر صالحی در سخنان روز گذشته خود از توافق بر سر اجرای طرح گام به گام و انجام اقدامات متقابل خبر داد و تلویحا آن را راه‌حل به‌دست آمده برای شکستن بن‌بست برجام خواند.

او در سخنانش گفت که ایران در مرحله نخست می‌تواند بعضی فعالیت‌ها مانند ساخت اورانیوم فلزی و غنی‌سازی ۲۰ درصدی را به صورت فوری متوقف کند ولی توقف فعالیت سانتریفیوژهای جدید و بازگشت برخی اقدامات به سطح تعهدات برجامی ممکن است دو تا سه ماه زمان نیاز داشته باشد.

در مقابل وزارت خارجه موضعی متفاوت با علی‌اکبر صالحی داشته است. عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ایران در نشست روز گذشته گفته است که «به‌محض لغو تحریم‌ها و راستی‌آزمایی آنها، جمهوری اسلامی گام‌های جبرانی هسته‌ای را متوقف خواهد کرد.»

او در مورد مذاکره مستقیم با آمریکا هم گفت که به نظر او نیازی به این کار نیست و مقام‌های آمریکا می‌دانند چه گام‌هایی باید بردارند تا بتوانند به برجام بازگردند.

در همین راستا، سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه نیز در مصاحبه با پرس‌تی‌وی، توافق بر سر اجرای طرح گام به گام را رد کرد و گفت:

«هیچ طرح گام به گامی مطرح نیست و سیاست قطعی جمهوری اسلامی ایران برداشته شدن همه تحریم‌های آمریکاست اعم از آنهایی که ترامپ پس از خروج از برجام مجدد اعمال یا ابتدائا برقرار کرد و همچنین تحریم‌هایی که تحت هر عنوان دیگری اعمال کرد. بدیهی است این رفع تحریم ها باید موثر بوده و مورد راستی‌آزمایی توسط ایران قرار گیرد.»      

موضع مشخص در آمریکا

در حالی که در ایران، صداهای مختلف با مواضعی متضاد به گوش می‌رسد، در آمریکا مقام‌های وزارت خارجه به روشنی در مورد طرح گام ‌به گام برای احیای برجام سخن گفته‌اند.

رابرت مالی، مسئول میز ایران در وزارت خارجه آمریکا ساعتی پس از پایان نشست روز گذشته کمیسیون مشترک برجام گفت که کشورش حاضر است برای بازگشت ایران به تعهدات برجامی‌اش تحریم‌هایی که در مغایرت با برجام هستند را لغو کند.

او در مصاحبه با پی‌بی‌اس در واسخ به سوال مجری این شبکه در مورد ۱۵۰۰ تحریمی که در دولت ترامپ وضع شده است هم گفت که «ما باید تحریم‌ها را بررسی کنیم تا ببینیم باید چه‌کار کنیم که ایران از منافعی بهره‌مند شود که قرار بود در برجام از آن برخوردار باشد.»

در بخش دیگری از دستگاه دیپلماسی آمریکا، جالینا پورتر، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز جمعه ۲ آوریل/ ۱۳ فروردین در یک نشست خبری مجازی، برنامه پیش رو در نشست روز سه‌شنبه در وین را «تصمیم‌گیری در مورد گام‌های ایران و آمریکا» خواند:

«قصد داریم درباره گام‌های ایران که باید برای بازگشت به پایبندی خود به برجام بردارد، گفت‌وگو کنیم.» او گفت که در این نشست در مورد «گام‌های کاهش تحریمی که آمریکا باید در تبعیت از برجام بردارد» مذاکره خواهد شد.

دو نشست برای رعایت پروتکل‌های علی خامنه‌ای

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی روز گذشته مانند عباس عراقچی، مذاکره با آمریکا در نشست روز سه‌شنبه در وین را رد کرد.

او در حساب توییتر خود نوشت:

«در جلسه مجازی کمیسیون مشترک برجام، ایران و اتحادیه اروپایی / تروییکای اروپایی+۲، توافق کردند سه‌شنبه آینده در وین گفت‌وگو را به‌صورت رودررو از سر بگیرند. هدف: نهایی کردن سریع روند رفع تحریم‌ها و اقدامات هسته‌ای، از طریق طراحی مسیر رفع تمام تحریم‌ها، و پس از آن توقف تدابیر جبرانی از سوی ایران. ایران و ایالات متحده دیداری نخواهند داشت؛ غیرضروری است.»

تلاش برای برگزاری نشست مشترک میان ایران و آمریکا در سه ماه گذشته به شدت ادامه داشته است. در مهم‌ترین رویداد، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ماه فوریه پیشنهاد برگزاری نشست مشترک پنج عضو باقی‌مانده در برجام با ایران و آمریکا را مطرح کرد. آمریکا با این پیشنهاد موافقت کرد ولی مقام‌های ایران آن را رد کردند.

در حالی که مقام‌های وزارت خارجه جمهوری اسلامی دلیل استنکاف از نشست دوجانبه با آمریکا را غیرضروری بودن آن می‌دانند، به نظر می‌رسد این موضوع به پروتکلی باز می‌گردد که علی خامنه‌ای تعیین کرده است. علی خامنه‌ای در شهریور ۱۳۹۸ موضع رسمی خود در قبال مذاکره با آمریکا را چنین اعلام کرد:

«اگر آمریکا حرف خود را پس گرفت و توبه کرد و به معاهده هسته‌ای که آن را نقض کرده بازگشت، آن وقت در جمع کشورهای عضو معاهده که با ایران صحبت می‌کنند، آمریکا هم می‌تواند شرکت کند اما در غیر اینصورت هیچ مذاکره‌ای در هیچ سطحی بین مسئولان جمهوری اسلامی و آمریکایی‌ها اتفاق نخواهد افتاد نه در نیویورک و نه غیر آن.»

حال باید دید تحولات روز سه‌شنبه در وین، بن‌بست میان آمریکا و ایران را خواهد شکست یا این مذاکره نیز بی‌سرانجام خواهد بود.