هشدار باستان‌شناسان نسبت به کاهش بودجه میراث فرهنگی

کاهش محسوس بودجه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور در سال ۱۳۹۲ نگرانی و واکنش جامعه باستان‌شناسی ایران را برانگیخته است. کاهش بودجه این سازمان بیش از همه بر پژوهش‌های باستان‌شناسی تأثیر می‌گذارد.

در گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس از بررسی بندها و ردیف‌های بودجه سال ‌جاری منتشر کرده مشخص شده است که بودجه تمام برنامه‌های سازمان میراث فرهنگی، به جز برنامه تأمین، حفاظت و مرمت آثار غیر منقول، با کاهش چشمگیر و رشد منفی روبه‌رو شده‌‌ است. در این بین بیشترین کاهش مربوط به بودجه فعالیت‌‌های باستان‌شناسی است.

برآورد می‌شود به طور میانگین حدود ۲۸ درصد از مجموع کل بودجه میراث فرهنگی و گردشگری در بخش‌های مختلف آن کاسته شده است. به گفته اردشیر اروجی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی گرچه بودجه عمومی دولت برای سال ۱۳۹۲ حدود ۱۷ درصد افزایش داشته، اما نه تنها میراث فرهنگی از این ۱۷ درصد سهمی نبرده، بلکه ۱۱ درصد نیز نسبت به سال قبل از بودجه آن کاسته شده که در مجموع با یک افت ۲۸ درصدی روبه‌رو خواهد بود.

انتشار این خبر باعث شد تا جامعه باستان‌شناسی ایران به عنوان یک نهاد مستقل و غیر دولتی در مورد این کاهش شدید بودجه موضع‌گیری کند و نگرانی خود را از تأثیر این روند بر سرنوشت باستان‌شناسی کشور اعلام کند.

در بیانیه‌ای که توسط این نهاد مستقل منتشر شده آمده است در کشور گسترده‌ای مانند ایران، مناطقی هست که هنوز به‌طور دقیق بررسی باستان‌شناختی نشده‌اند. این به زبان ساده یعنی احتمال از بین رفتن آثاری که هیچ‌گاه شناخته نشده‌اند. تهیه نقشه‌باستان‌شناسی کشور و ثبت در فهرست ملی مواردی هستند که طبق اساسنامه از جمله وظایف و اهداف سازمان میراث فرهنگی است و بی‌شک با محدودیت بودجه در اجرا با مشکل مواجه خواهند شد.

اشاره «جامعه باستان‌شناسی ایران» به لزوم تهیه نقشه باستان‌شناسی کشور در حالی است که سال‌هاست تهیه این نقشه به تعویق افتاده و هنوز مشخص نیست چه زمانی این طرح به سرانجام می‌رسد. این نقشه که باید حاوی اطلاعات دقیق از تمام مکان‌های باستانی و تاریخی در سرتاسر کشور باشد، می‌تواند مورد استناد دستگاه‌های عمرانی مختلف به هنگام تهیه طرح‌‌های توسعه قرار برگیرد. وجود چنین اطلاعاتی باعث می‌شود از آسیب وارد شدن به محوطه‌‌های تاریخی و فرهنگی اجتناب شود. در آذرماه سال گذشته وعده داده شد که در دهه فجر سال ۱۳۹۱ از نقشه باستان‌شناسی کشور رونمایی شود، اما به نظر می‌رسد این پروژه تا تکمیل شدن هنوز راه درازی در پیش دارد. اکنون نیز با کاهش بودجه در بخش باستان‌شناسی مشخص نیست سرنوشت این طرح ملی چه خواهد شد.

جامعه باستان‌شناسی ایران در کنار تأکید بر اهمیت نقشه باستان‌شناسی کشور از ثبت محوطه‌های تاریخی و فرهنگی نیز به عنوان یکی از وظایف مهم سازمان میراث فرهنگی نام برده است. کاهش بودجه می‌تواند در فرایند شناسایی، تهیه پرونده و سپس ثبت مکان‌های تاریخی در فهرست آثار ملی ایران اختلال ایجاد کند. گرچه با ثبت یک اثر در این فهرست می‌بایست حمایت‌های قانونی شامل حال آن شود، اما در سال‌های گذشته و با حکم دیوان عدالت اداری، تعدادی از بناهایی که در این فهرست ثبت شده بودند به درخواست مالکان‌ آن‌ها از ثبت خارج و به این ترتیب زمینه تخریب و تغییر کاربری آن‌ها فراهم شد.

جامعه باستان‌شناسی ایران یکی دیگر از نتایج کاهش بودجه را کم‌رنگ شدن نقش نظارتی سازمان میراث فرهنگی در طرح‌های توسعه و عمرانی عنوان کرده است. با کاهش نظارت این سازمان، سازمان‌ها و نهادهای دیگر و همچنین بخش خصوص و کشاورزی قادر خواهند بود بدون وجود نظارت سازمان میراث فرهنگی طرح‌هایی را به اجرا درآورند که باعث تشدید روند تخریب آثار تاریخی شود. در حال حاضر نیز فعالیت‌‌های کشاورزی در مناطقی که دارای آثار باستانی هستند این محوطه‌‌ها را به‌شدت تحت تأثیر منفی قرار داده است.

هشدار جامعه باستان‌شناسی ایران نسبت به تأثیر کاهش بودجه بر امر پژوهش و حفاظت در حالی است که بسیاری از باستان‌شناسان ایرانی از وضعیت بد اقتصادی در حرفه خود نیز گله‌مند هستند. در موارد بسیاری، هنوز دستمزدهای باستان‌شناسانی که در سال‌های گذشته در برخی حفاری‌ها فعالیت داشته‌اند پرداخت نشده‌است. کاهش بودجه سازمان میراث فرهنگی مسلماً بر وضعیت اقتصادی باستان‌شناسان نیز تاثیر مضاعف بر جای خواهد گذاشت.

اما به جز بخش باستان‌‌شناسی، موزه‌های کشور نیز از این کاهش بودجه متضرر شده‌اند. در سال ۱۳۹۲ بخش خدمات موزه‌ای با کاهش ۲۱ درصدی بودجه مواجه شده است. در حال حاضر نیز بسیاری از موزه‌‌های ایران هنوز از اعتبارات کافی برخوردار نیستند و در تطبیق با استانداردهای روز دنیا نیز موفق نبوده‌‌اند. کاهش اعتبار خدمات موزه‌ای در زمانی صورت می‌گیرد که هم‌اکنون نرخ بلیط موزه‌های کشور افزایش یافته است و برای اتباع خارجی ۱۰ هزار تومان و برای ایرانی‌‌ها ۱۵۰۰ تومان تعیین شده است. بهای ورودی به محوطه‌‌های تاریخی و باستانی نیز با سه برابر افزایش به ۲۰ هزار تومان برای گردشگران خارجی و دو هزار تومان برای ایرانی‌ها رسیده است. با این‌که درآمد سرشاری از فروش بلیط عاید محوطه‌های تاریخی و موزه‌ها می‌شود، اما شواهد نشان می‌دهد این درآمد به طور عمومی صرف نگهداری خود این محوطه‌ها نمی‌شود.

جامعه باستان‌شناسی از مجلس ایران خواسته است تنظیم بودجه برای حفاظت از میراث فرهنگی را با دیدی فراجناحی و دور از ملاحظات سیاسی مورد بررسی و تجدید نظر قرار دهد. بسیاری بر این باور هستند که نگاه مجلس به سازمان میراث فرهنگی ایران تحت تأثیر اختلافات سیاسی بین دولت و مجلس قرار گرفته است.

در همین زمینه:

پژوهشکده باستان‌شناسی: زورق بی‌بادبان؟