برجام: مسأله برای دولت بایدن غامض‌تر می‌شود

مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در وین برای احیای برجام معلق شده است. توافق تبادل زندانیان نیز که مقام‌های ایرانی آن را نهایی‌شده می‌دانستند به سرانجام نرسید.

۲۵ تیر یک مقام دیپلماتیک به خبرگزاری رویترز گفت  تهران به کشورهای اروپایی اطلاع داده که تیم مذاکره‌کننده ایرانی بعد از آغاز به کار دولت ابراهیم رئیسی (عضو هیئت مرگ) در اواسط اوت سال جاری به مذاکرات وین برای احیای برجام بازمی‌گردد.

پس از آن علی ربیعی، سخنگوی دولت روحانی سه‌شنبه ۲۹ تیر اعلام کرد در شش دور مذاکرات احیای برجام در وین تفاهم‌های اولیه برای رفع تحریم‌ها شکل گرفت اما شورای عالی امنیت ملی که مسئولیت تطبیق متن تفاهم شده با قانون مجلس شورای اسلامی مصوب آذر ۹۹ را به عهده دارد این تفاهم را ناسازگار با آن تشخیص داد. چند ساعت بعد سخنگوی شورای عالی امنیت ملی این موضوع را تکذیب کرد.

در آمریکا، دولت جو بایدن به دلیل تنش‌ها با ایران و به سرانجام نرسیدن طرح‌هایش برای حل مشکل تحت فشار است.

فشار بیشتر یا مذاکره فوری‌تر؟

تحلیلگران در رسانه‌های آمریکایی یا خواهان شدت عمل بیشتر علیه تهران شده اند یا خواهان ادامه دیپلماسی با فوریت هر چه بیشتر.

وال استریت ژورنال، روزنامه محافظه‌کار آمریکایی در سرمقاله‌ای می‌نویسد که پاسخ ایران به دیپلماسی بایدن «حملات بیشتر به سربازان آمریکایی در عراق و نقشه آدم‌ربایی در نیویورک» بوده است. در سرمقاله این روزنامه حامی جمهوری‌خواهان آمده:

«رفتار ایران در دوره تعلیق مذاکرات نشان می‌دهد که این کشور درباره اقدامات رئیس‌جمهوری بایدن در مورد کنترل تسلیحاتی چه طور فکر می‌اندیشد».

اشاره وال استریت ژورنال به دو خبر در هفته‌های اخیر است: اینکه مهدی طائب به گزارش رویترز به گروه‌های شبه‌نظامی عراقی گفته در سوریه هم به آمریکایی‌ها حمله کنند و نیز طرح ربودن مسیح علی‌نژاد و هدف قراردادن فعالان دیگر در کانادا و بریتانیا و ...

این روزنامه همچنین ادامه نقض محدودیت‌های برجام را نیز مثال می‌زند و می‌نویسد که حتی دیپلمات‌های روسی هم گفته اند «ایران دارد زیاده‌روی می‌کند».

به نظر دبیران وال استریت ژورنال، اقدامات ایران دلایل کافی به دست بایدن داده تا از مذاکرات خارج شود و فشار حداکثری تحریم‌ها بر ایران را حفظ کند ـــ هرچند این روزنامه به شکست خوردن استراتژی ترامپ و رنج تحریم‌ها بر مردم ایران اشاره نمی‌کند.

بر خلاف موضع وال استریت ژورنال، خوری پترسون اسمیت و آزاده شهشهانی در نیوزویک استدلال کرده اند که بایدن باید هر چه سریع‌تر رویکرد خود در قبال ایران را تغییر دهد و به رابطه غیرخصمانه و «مبتنی بر انسانیت» با مردم ایران بازگردد.

آزاده شهشهانی رئیس سابق انجمن ملی وکلای ایالات متحده و از مدیران سازمان مبارزه با فقر و نسل‌کشی (Project South) و خوری پترسون اسمیت نیز پژوهشگر انستیتو برای مطالعات سیاست‌گذاری در آمریکا است.

آنها می‌نویسند: «دولت بایدن به جای استفاده از فرصت تجدید روابط با ایران، به طور کلی همان مسیر تعدی و خشونتی را پیش گرفته که دولت قبلی تعیین کرده بود.»

نویسندگان با اشاره به همه‌گیری ویروس کرونا به ویژه نسخه دلتا در ایران اشاره می‌کنند که تحریم‌ها امکان مقابله موثر با بیماری را هر چه کمتر کرده و نتیجه می‌گیرند: «این مردم عادی ایران هستند که هزینه اصلی را پرداخت می‌کنند».

به باور آنها، «ایالات متحده باید هر چه سریع‌تر تغییر مسیر دهد و برای صدمه‌ای که سیاست‌هایش باعث شده مسئولیت بپذیرد و رویکردی را در قبال ایران پی بگیرد که نه بر نظامی‌سازی و خفه‌کردن اقتصادی، بلکه بر احترام به انسانیت مردم ایران مبتنی است.»

اما تحلیلگران جمهوری‌خواه همچون ادی اچودو از مرکز بین‌المللی وودرو ویلسون که در نشریه «هیل» درباره ایران نوشته، خواهان حفظ فشار حداکثری و بیشتر از آن، «از بین بردن زیرساخت هسته‌ای ایران» هستند:

«فشار حداکثری به عنوان اهرم فشار باید برای از بین بردن زیرساخت هسته‌ای ایران به کار رود و نه به تعویق انداختن زمان دسترسی آن به بمب اتم. جامعه بین‌الملل برای از بین بردن برنامه هسته‌ای در لیبی و آفریقای جنوبی و اوکراین گرد هم آمد. می‌توانیم همین کار را با ایران بکنیم اما أراده سیاسی می‌خواهد.»

شکست طرح تبادل زندانی

یک مسأله دیگر که در روزهای اخیر امیدها به احیای برجام را اندک‌تر کرد، مسأله‌ای جدا اما پیوسته به آن بود: شکست طرح تبادل زندانی.

کیت وودسام مقاله نویس واشنگتن پست به مسأله تبادل زندانی‌ها می‌پردازد و ستون خود را با ارجاع به روبرت مالی نماینده ویژه آمریکا در أمور ایران آغاز می‌کند:

«ما ماه‌هاست که در حال مذاکره هستیم، وجای تاسف است که ایران چنین زمانی را - که در حال مذاکره هستیم و سعی در بازگشت به توافق داریم- برای افزایش موارد تخلف انتخاب کرده است.»

وودسام، مالی را به «دیپلماتیک بودن» در برابر تهدید واقعی ایران متهم می‌کند و می‌نویسد:

«اگر رابرت مالی، نماینده ویژه برای امور ایران، در جریان مصاحبه اخیربا ما تا این اندازه دیپلماتیک نبود، از ادبیات درشت‌تری برای صحبت درباره فعالیت‌های اخیر در تهران در غنی سازی اورانیوم و اثر آن بر آمریکایی‌های بازداشتی که سرنوشتشان در گرو تلاش‌های دیپلماتیک است- استفاده می‌کرد.»

مشکلات زیادی بر سر راه برجام به وجود آمده و به سرانجام نرسیدن تبادل زندانیان یکی از آنهاست.

درحالیکه مذاکرات گروگان‌ها جدا از مذاکرات هسته‌ای در جریان است، احتمال رسیدن به توافقی در مورد هریک بدون دیگری اندک است.

خانواده‌های گروگان‌ها امید داشتند که تا روز پنجم اوت و زمان تحلیف رئیس جمهوری جدید (عضو هیئت مرگ) که تجربه خارجی‌اش بسیار محدود است- خبری خوش بشنوند.

اما پس از شش دور مذاکرات تا زمان نا مشخصی به تعلیق درآمده  و ایران چنانچه مالی می‌گوید به نقطه بحرانی نزدیک می‌شود، جایی که بازگشت برنامه هسته‌ای به توافق ۲۰۱۵ (برجام) غیرممکن خواهد شد.

وودسام می‌نویسد:

«تیم مالی با چالشی دشوار مواجه است، او زمین بازی را به خوبی می‌شناسد و در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما به مذاکرات توافق هسته‌ای کمک می‌کرد. این بار مسائل مهمتری وجود دارد و تا اندازه‌ای شخصی‌تر. مالی کاملا به مساله بازداشت آمریکایی‌های زندانی در ایران (سیامک و باقر نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز) واقف است. در جایی دیگر و در چین یک دوست نزدیک و همکار سابق گروه بین المللی بحران زندانی است. اما مالی به من گفت که باید بین مسائل شخصی و سیاسی توازن برقرار کرد. بسیاری از مدافعان گروگان‌‌ها  و حتی افرادی از هم حزبی‌های بایدن می‌خواهند که بازگشت گروگان‌ها به عنوان پیش‌شرط هرگونه توافق هسته‌ای درنظر گرفته شود. در پاسخ به سوال من در این باره، مالی ما را به رئیس جمهور ارجاع داد. کاخ سفید به درخواست ما برای اظهار نظر در این مورد پاسخی نداد.»

واشنگتن پست در ادامه نحوه برخورد دولت اوباما و ترامپ را در مورد تبادل زندانیان مقایسه کرده و می‌نویسد:

بازداشتن ایران از تبدیل شدن به قدرت هسته‌ای دشوارتر از مذاکره برای تبادل زندانیان است. ترامپ به جای آن که برای متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران به تهران پول نقد دهد، تحریم‌های تنبیهی اقتصادی بر ایران اعمال کرد و اجازه کشتن یک ژنرال ارشد را در تلافی به حمله به منافع آمریکا در عراق داد. آن ترکیب چماق و هویج نیز کار نکرد. ایران همچنان به فعالیت خود از طریق گروه‌های نیابتی ادامه داده  و به ساختن بمبی که تکذیبش می‌کند نزدیک‌تر شده است.

در پایان مقاله واشنگتن پست آمده است مقام های آمریکایی می‌گویند در صورت شکست توافق اتمی  تلاش‌ها برای آزادکردن نمازی،شرقی و طاهباز ادامه خواهد یافت.