"زالاوا": برخورد اعتقادات علمی با خرافات، در فیلم ترسناک ایرانی

داستان فیلم ترسناک ایرانی زالاوا در سال ۱۳۵۷ و در دهکده‌ای دورافتاده، مرتفع و کوهستانی اتفاق می‌افتد، و اعتقادات منطقی علمی را در مقابل خرافات و گروه‌اندیشی قرار می‌دهد؛ موضوعی که در حال حاضر طنین زیادی دارد. در عین حال، قبل از ورود به تراژدی، از مسیر طنزی کنایه‌آمیز عبور می‌کند.

این فیلم، اولین اثر کارگردان و نویسنده‌ی کرد، ارسلان امیری بود که به اثری بی‌پروا و دارای سواد سینمایی انجامید، و همچنین انقلابی جدید در عرف‌های این ژانر ایجاد کرد. اما شاید بزرگ‌ترین دارایی آن بازی نوید پورفرج، ستاره بلند قد، خوش هیکل و سبیلو به عنوان گروهبان ژاندارمری روستا باشد، که تلاش‌هایش برای اجرای قانون برای ساکنان دست به اسلحه‌ی زالاوا، عواقب ناخواسته‌ای در پی دارد. جلب توجه فدراسیون بین المللی منتقدان فیلم ونیز باید رزومه‌ی این اثر عجیب و غریب را ارتقا دهد.

در نیمه اول فیلم از عناوین و دیالوگ‌ها برای نمایش استفاده می‌شود، و برخی از جزئیات آن دیگر بیشتر توضیح داده نمی‌شوند. به طور کلی ما متوجه می‌شویم که زالاوا یک قرن پیش توسط گروهی از کولی‌هایی که از شرق به غرب سفر می‌کردند، تاسیس شده است. امروزه، ساکنان زالاوا گروهی ساده‌لوح هستند که درون‌زایی در میانشان باعث مستعد شدنشان به ابتلا به لکه‌های پوستی، سفید شدن تکه‌هایی از مو، و خواب‌گردی شده است.

به گفته‌ی ملیحه، پزشک جذاب دولتی (با نقش آفرینی هدی زین‌العابدین) که در حال جمع‌آوری نمونه‌های خون در منطقه است، اهالی زالاوا همچنین سطح آدرنالین بالایی دارند. حالت تحریک‌پذیر آنها ناشی از ترس از شیاطین و سایر خرافات غیرمنطقی است. اما چیزی که منجر به درگیری آن‌ها با گروهبان مسعود (پورفرج) می‌شود، روش خطرناک آنها (تیراندازی، یا فرو کردن چاقو درون پا) برای برخورد با افرادی است که معتقدند تسخیر شده‌اند.

هنگامی که دختر جوان کدخدای دهکده تسخیر می‌شود، گروهبان عاقل سعی می‌کند با توقیف تمام اسلحه‌های روستا از هرگونه خونریزی جلوگیری کند، و به پدر آن دختر می‌گوید: "تسخیر بودن بهتر از این است که او را ناقص کنی. " اما این اقدام، و همچنین برنامه‌ی گروهبان برای از کار انداختن همه تفنگ‌ها پیش از بازگرداندن آن‌ها به صاحبانشان، ناخواسته منجر به تراژدی می‌شود.

در حالی که اهالی زالاوا با ترس از شیاطین نامرئی دست و پنجه نرم می‌کنند، گروهبان و پزشک با تردید به تماشای جن‌گیری دوره گرد به نام آمردان (با نقش آفرینی پوریا رحیمی سام، بازیگر تئاتر و سینما) می‌پردازند که چیزی را در یک ظرف شیشه‌ای اسیر می‌کند. امیری و همکاران نویسنده‌اش آیدا پناهنده و تهمینه بهرام، اولین درگیری جذاب بین گروهبان و جن‌گیر را می‌نویسند که تبدیل به چند سری از به رخ کشیدن مهارت‌های بالایشان می‌شود، در حالی که غرور و اعتبار مردانه‌شان در خطر است.

گروهبان بیرون می‌آید و دستور دستگیری و بازداشت آمردان را می‌دهد؛ کاری که نارضایتی شدید مردم محلی را به دنبال دارد. در ژاندارمری، شیوه‌ی فیلم‌برداری از قصد استعاره‌های ژانر وحشت را پیاده می‌کند تا از آن ظرف شیشه‌ای به ظاهر خالی که توسط جن‌گیر بسیار خطرناک دانسته شده است، تهدیدی ایجاد کند. حتی گروهبان که گذشته‌ی دشوارش باعث نفرت او از خرافات گشته است، شروع به تردید می‌کند.

با فرار آمردان و بازگشت شبانه گروهبان به همراه دستیارش یونس (که برای تاثیر طنز، به خوبی توسط باسط رضایی بازی شده است)، نویسندگان فیلمنامه همچنان به طرز فریبنده‌ای به افزایش المان‌های وحشت می‌پردازند. حتی کمی فضای عاشقانه‌ی تاثیر برانگیز نیز میان گروهبان و پزشک وجود دارد.

اما آمردان (شخصی زجر کشیده که خود گذشته‌ای دشوار داشته است) یک سری حساب و کتاب‌های شخصی با گروهبان دارد. زمانی که روستاییان دیوانه شروع به تهدید پزشک روستا می‌کنند، ستیز میان عقل و جنون به اوج خود می‌رسد.

در حالی که می‌توان از فیلم به عنوان چیزی جدید در سینمای ژانر ایرانی قدردانی کرد، محتوای تمثیلی آن حتی جذاب‌تر است. دیو می‌تواند استعاره‌ای برای کووید ۱۹ باشد، زیرا نبرد بین علم و خرافات هنوز در سراسر جهان ادامه دارد.

اگرچه زالاوا یک فیلم نسبتاً کم بودجه است، اما اعتبارات فنی آن تأثیرگذار است. هنگامی که گروهبان بین ستاد پادگان خود و زالاوا رانندگی می‌کند، نمای دوربین از جاده‌های پر پیچ و خم کوهستانی، شبیه نماهایی از فیلم‌های کیارستمی است. با این حال مدیر فیلم برداری، محمد رسولی، نیز می‌داند چگونه یک پرش ترسناک خوب ایجاد کند. در همین حال، تدوین عماد خدابخش و موسیقی متن اتمسفریک رامین کوشا، تنش را در طول فیلم حفظ می‌کند.

جا دارد یادآور شویم که از فیلم زالاوا در جشنواره حکومتی فیلم فجر، برای بهترین فیلم اول، فیلمنامه و بازیگر نقش مکمل (رحیمی سام) تجلیل شد.