بازارهای تاریخی ایران طعمه آتش

آتش‌سوزی در بازار تاریخی همدان که بخش‌هایی از آن را تخریب کرده است، دومین نمونه از آتش‌سوزی در بازارهای ایران ظرف دو ماه اخیر است. بازار تاریخی ماسوله نیز در آخرین روز سال ۱۳۹۱ دچار آتش‌سوزی شد و بخش‌هایی از آن از بین رفت.

فقدان طرحی جامع برای حفاظت بازارهای تاریخی در برابر حوادثی مانند آتش‌سوزی، رعایت نکردن نکات ایمنی و همچنین کمبود امکانات لازم برای مقابله با آتش و حوادث دیگر بازارهای تاریخی را به مکان‌هایی بسیار آسیب‌پذیر تبدیل کرده است. این مکان‌های عمومی به دلیل تراکم بالای کاربری تجاری، وجود انبارهای کالا، تردد فراوان مردم و فرسوده بودن فضاهای خود در معرض خطرات زیادی از جمله آتش‌سوزی قرار دارند.

صبح روز جمعه بیستم اردیبهشت ماه شعله‌های آتش به سرعت در راسته‌ خرازی‌ها و نخودبریزها در بازار همدان گسترده شد. گرچه با تماس شهروندان مأموران آتش‌نشانی توانستند با سرعت در محل حادثه حاضر شوند، اما آتش تعدادی از مغازه‌ها و فضاهای تاریخی در این بازار را تخریب کرد. مسئولان سازمان میراث فرهنگی اعلام کرده‌‌اند اکثر بخش‌های آسیب‌دیده دارای ارزش تاریخی نبوده‌ و فقط دو مغازه دارای قدمتی حدود صد سال بوده‌اند. اما فعالان مستقل میراث فرهنگی در همدان میزان خسارت بخش‌های تاریخی را بیش از این میزان اعلام کرده‌اند.

حسین زندی از دوستداران میراث فرهنگی در این شهر خبر از تخریب شش مغازه متعلق به دوران صفوی داده است. آقای زندی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا گفته است آخرین تعمیرات در این مغازه‌های صفوی مربوط به دوران قاجار بوده است. او با انتقاد از نحوه اعلام خبر توسط مسئولان سازمان میراث فرهنگی گفت در شرایطی که بخشی از این راسته‌ بازار از بین رفته، اعلام این‌که این محدوده آسیبی ندیده چه معنایی می‌تواند داشته باشد و انکار آن تأثیری بر اصل قضیه ندارد.

جوشکاری در یکی از مغازه‌ها ظاهراً باعث آغاز آتش‌سوزی شده است اما گسترش آن به دلیل ایمن نبودن سیستم برق‌رسانی و استفاده از کنتور مشترک بوده است. پیش‌تر نیز کارشناسان سازمان میراث فرهنگی همدان با انتقاد از سیم‌کشی‌ها و نحوه انرژی‌رسانی در بازار تاریخی همدان گفته بودند باید سیم‌های برق از طریق کانال‌های زیرزمینی انتقال پیدا کند. اما این طرح‌ ایمن‌سازی هرگز در این بازار اجرا نشد.

مدیرعامل سازمان‌آتش‌نشانی همدان نیز اعلام کرده است طرحی جامع برای جلوگیری از حوادث در بازار همدان تهیه شده بود اما اجرای این طرح جدی گرفته نشده است. او گفته است اجرای این طرح‌‌ها به زمان نیاز دارد و ظرف چند ماه نمی‌توان آن‌ها را عملی کرد. این در حالی است که ظرف سال‌های گذشته چهار بار دیگر بازار همدان دچار حریق شده بود و هنوز هیچ طرح حفاظتی در آن اجرا نشده است. به گفته مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی همدان در این بازار هیچ نقطه امنی وجود ندارد. آتش‌سوزی روز جمعه و هنگام تعطیلی بازار اتفاق افتاد، اما اگر این حادثه روز دیگری رخ داده بود خسارت‌ها می‌توانست بیشتر باشد.

قدمت هسته مرکزی بازار همدان را به دوران صفوی نسبت می‌دهند، اما توسعه اکثر بخش‌های آن در زمان قاجار بوده است. در دهه‌‌های گذشته تغییراتی در برخی راسته‌‌های بازار همدان به وجود آمد و سقف بعضی از قسمت‌های آن‌ تعویض شد.

آتش در بازار ماسوله

۲۹ اسفندماه ۱۳۹۱ نیز آتش بخشی از بازار ماسوله در شمال ایران را خاکستر کرد. شهر ماسوله که در استان گیلان قرار دارد به دلیل معماری ویژه و طبیعت استثنایی خود مورد توجه گردشگران فراوانی است. این شهر همچنین جزو مجموعه‌هایی است که ایران قصد دارد طی سال‌های آینده برای ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو اقدام کند.

آتش‌سوزی در بازار ماسوله به نیمی از فضاهای آن آسیب رساند و یک مهمانسرای سنتی و چندین مغازه را تخریب کرد. پس از حادثه، محمد تقی شعبانی، از مسئولان اداره میراث فرهنگی استان گیلان اعلام کرد این آتش‌سوزی عمدی است و باید مسببان آن شناسایی شوند. او همچنین گفته بود به دلیل معماری ویژه مسأله امکان استفاده از شیوه‌های معمولی برای مبارزه با آتش وجود ندارد.

اما به گفته رییس هیئت مدیره مؤسسه توسعه پایدار ماسوله، بسیاری از نقاط این شهر تاریخی از داشتن ابتدایی‌ترین امکانات مبارزه با آتش از جمله کپسول‌های اطفاء حریق محروم است.

به گفته محمد گلشن، پایگاه‌های میراث فرهنگی نیروهایی مانند یگان‌های حفاظت از آثار تاریخی در اختیار دارند که به آن‌ها برای این کار حقوق پرداخت می‌کنند، اما مشخص نیست چرا وظایف خود را در این مواقع به درستی انجام نمی‌دهند. در آتش‌سوزی بازار ماسوله، گزارش شد که مردم محلی بدون داشتن هرگونه امکاناتی چندین ساعت به مقابله با آتش پرداختند.

آتش‌سوزی در بازارهای تاریخی همدان و ماسوله تنها دو نمونه از آتش‌سوزی در بازارهای ایران هستند که به فاصله اندکی از یکدیگر رخ داده‌اند. در سال‌های گذشته نیز بازارهای تاریخی شهرهایی مانند تهران، تبریز، اصفهان دچار آتش‌سوزی شدند. در آتش‌سوزی سال ۱۳۸۸ در بازار تبریز بخشی‌هایی از راسته تاریخی ایکی قاپیلار سوخت. بازار تبریز در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت است. بازار تهران نیز بارها و بارها دچار آتش‌سوزی شده است. در بازار تهران نیز فرسودگی بناها و به ویژه شبکه برق‌رسانی جزو عوامل اصلی این حوادث ذکر شده است.