تعهد به نافرمانی

نظرها

• جوادی

  ۱۴ بهمن ۱۴۰۰

  آیا نافرمانی مدنی، کار جمع منسجم و آگاهی یافته است نه فرد تنها؟ یکبار دیگر به خاطر اهمیتی که برای نافرمانی مدنی قائلم، این متن را خواندم. در بخش فشرده آمده است که نافرمانی مدنی، کار جمع منسجم و آگاهی یافته است.‌ در بخش دیگری آمده است که تنها حق فرد برای سرپیچی_ خواه در گروه کوچک با بزرگ _ نافرمانی را تحقق نمی بخشد، بلکه تعهد متقابل مشارکت کنندگان ضرورت دارد. بدون چنین برهم کنشی، اندک شماری از افراد می توانند به مخالفت بپیوندند، نه به دلیل ترس از کشته شدن، بلکه به دلیل ترس بزرگتر که همان ترس از تنها ماندن است.پرسش مهمی که در اینجا می توان طرح کرد این است، که چه عاملی این شمار اندک افراد را به مخالفت می کشاند. به عنوان مثال چه عاملی ژان دمور ،افسر جوان فرانسوی را به مخالفت فردی با جنگ الجزایر کشاند؟ متاسفانه آقای والزر این پرسش را مد نظر قرار نداده است. اگر بپذیریم که نافرمانی مدنی کار جمع منسجم و آگاهی یافته است، آیا سرپیچی ژان دمور را نباید نافرمانی مدنی به شمار آورد؟ می دانیم که ثورو یکی از معروفترین نظریه پرداران نافرمانی مدنی، مشابه نمونه ژان دمور به صورت فردی از پرداخت مالیات خودداری کرد. همچنین امیل زولا نیز به صورت فردی به نافرمانی مدنی دست زد و همین اقدام زولا ، محرک نافرمانی مدنی جمعی از روشنفکران فرانسه شده بود. بنابراین این نظر که نافرمانی مدنی، کار جمع منسجم و آگاهی یافته است نه فرد تنها، نمی تواند درست باشد.‌ کاش این مقاله درباره این نوع کنشگری های فردی توضیح میداد.

• جوادی

  ۲۹ دی ۱۴۰۰

  در یادداشت آخر انتقاد تندی از روشنفکران خارج نشین کردم. روشنفکران خارج نشین را گرچه بدون قید به کار بردم ولی مقصود از آن را باید در بافت یادداشت در نظر گرفت و در آغاز یادداشت هم از عبارت عده ای از روشنفکران استفاده کردم بنابراین کل روشنفکران خارج نشین را مورد انتقاد نبوده اند زیرا روشن است که همه شان خواهان دیکتاتوری صالح و انحصارطلبی نیستند.‌ اگر اینطور بود در اینصورت تلاشم در اینجا بی فایده بود.‌ اینها را نوشتم تا سوء تفاهمی ایجاد نشود.

• جوادی

  ۲۹ دی ۱۴۰۰

  مساله فوری ایران چیست؟ عده ای از روشنفکران در خارج جیغ و داد می زنند که مساله فوری ایران، مساله دموکراسی یا آزادی نیست، بلکه مساله هستی یا نیستی است یا به قول معروف مساله مرگ و زندگی است. علاه بر این ادعا می کنند که در سرشت یا ژنتیک ایرانیان کار تیمی وجود ندازد و ما در طول تاریخ هرگاه می خواستیم حرکت مهمی انجام دهیم به گرد یک رهبر جمع شدیم یا به یک رهبر نیاز داشتیم. آیا باید این دو تحلیل را بی چون و چرا بپذیریم یا بهتر است کمی در این باره بیاندیشیم؟ درست است که جامعه ایران گرفتار مشکلات شدید اقتصادی و اجتماعی است و می توان گفت در آستانه فروپاشی است یا حتی از آستانه فروپاشی هم گذشته است. اما این هم درست است که همه این مسایل ناشی از سیاست های یک حکومت دیکتاتوری است. ممکن است در پاسخ به این نظر گفته شود که دیکتاتوری مستقر دیکتاتوری صالح نیست و باید دنبال دیکتاتوری صالح بود. اما مساله ای که بلافاصله مطرح می شود تعریف دیکتاتوری صالح است و روشن است که واژه دیکتاتوری صالح دارای ابهام است و هر نوع دیکتاتوری می تواند مدعی صلاحیت شود.‌چند درصد مردم ایران یا حتی چند درصد روشنفکران در زمان تاسیس جمهوری اسلامی از ماهیت دیکتاتوری جمهوری اسلامی آگاهی داشته اند؟ وقتی حتی اکثریت روشنفکران یک جامعه در زمان تاسیس یک نظام سیاسی درباره دموکراتیک یا دیکتاتوری بودن ِِآن دچار اشتباه می شوند آیا به طریق اولی در تشخیص صالح بودن یا نبودن یک حکومت در آغاز کار ، دچار اشتباه نخواهند شد؟ از طرفی اگر رر شرایط اسفناک کنونی که جامعه در پرتگاه سقوط تاریخی قرار گرفته و مساله فوری آن مساله دموکراسی نیست و یا نباید باشد، آیا بر همین اساس نباید مساله جمهوری یا سلطنت را هم کنار نهاد؟ اگر تحت این شرایط باید از موضوعات لوکسی چون دموکراسی و آزادی چشم پوشی کرد، آیا به همین دلیل نباید بی خیال موضوعات لوکس دیگر مثلا جمهوری ایرانی شد؟ مگر اینکه پاسخ داده شود جمهوری ایرانی دیکتاتوری صالح است و علاوه بر آن تنها شکل دیکتاتوری صالح است. مساله دیگر که در آغاز این نوشته به آن اشاره شد، این بود که ما ایرانیان به طور سرشتی و تاریخی کار تیمی بلد نیستیم و بنابراین به رهبری فردی نباز داریم. البته این مساله ناقص بیان شده و درست آن است که گفته شود که تیم ها نمی توانند با هم همکاری کنند نه اینکه کار تیمی بلد نیستیم. مگر احزاب ایرانی تیم به شمار نمی آیند؟ اگر به وحود حتی یک حزب ایرانی اعتقاد داریم، پس نمی توانیم بگوییم ما کار تیمی بلد نیستیم چون وجود همان یک حزب بدون کار تیمی امکان ندارد. از طرفی ما در داخل ایران با وحود تمام فشارهایی که در طول چهار دهه بر جامعه مدنی وارد آمد، هم کار تیمی و هم کار بین تیمی را می بینیم. آیا کانون های صنفی کار تیمی نمی کنند؟ شورای هماهنگی کانون های صنفی معلمان نشانگر آن است که همکاری بین تیم ها نیز در داخل وجود دارد. بنابراین این روشنفکران خارج نشین هستند که با اونکه در دنیای آزاد زندگی می کنند به خاطر تعصب و انحصارطلبی نمی توانند با هم همکاری کنند. شما روشنفکران خارج نشین حق ندارید گرایش انحصارطلبی خودتان را به تمام ایرانیان تعمیم دهید.‌ شورای هماهنگی کانون های صتفی می تواند الگویی برای تاسیس شورای هماهنگی احزاب دموکراتیک ایرانی باشد. دقت شود نگقتم احزاب ایرانی، بلکه گفتم احراب دموکراتیک ایرانی زیرا همکاری بین این احراب در قیاس با همکاری بین تمام احزاب ایرانی مخالف وضع موجود، از امکان بالاتری برخوردار است.

• جوادی

  ۲۷ دی ۱۴۰۰

  چرا موضع گیری شفاف درباره نوع تفکیک قوا مهم است، جمهوریخواهان ایرانی به جای بحث های بی فایده انتزاعی، شعارگونه و کلی در باره جمهوری و جمهوریخواهی، باید درباره مصداق یا مصادیق مفهوم جمهوری مورد نظرشان بحث کنند.‌ این یک آزمون سخت برای اونهاست که ممکن است از آن فرار کنند و دهه ها اینکار را کردند، زیرا در اینجاست که واقع گرا یی یا آرمان شهرگرایی آنها مشخص می شود.‌ اگر نتوانیم درباره مدلهای ملموس( واقعی) از جمهوری بحث کنیم، بحث های بی پایان انتزاعی درباره مدلهای ایده آل جمهوری هیج فایده ای در عمل نخواهند داشت. دربرابر جمهوری اسلامی عده ای جمهوری ایرانی را طرح کرده اند.‌ آقای خمینی درباره جمهوری اسلامی گفته بود، جمهوری اسلامی، یک لفظی نیست که محتوا نداشته باشد، یک لفظی است که باید محتوا داشته باشد و محتوایش هم این است که تمام دستگاههای دولتی و ملی و تمام قشرهای کشور ، اسلامی باشند. خوب آیا کسی تردید دارد که همین برداشت درباره حکومت اسلامی یا خلافت اسلامی هم صادق است؟. اینکه ایشان گفته بود ، جمهوری اسلامی لفظی توخالی نیست، به خاطر این بوده است که عده ای عبارت جمهوری اسلامی را تجزیه کرده و چون اعتقاد داشتند جمهوری یعنی دموکراسی و اسلام و دموکراسی ناسازگارند، پس جمهوری اسلامی لفظی توخالی است. از طرفی عده ای هستند که هنوز هم از جمهوریت نظام و اسلامیت نظام حرف می زنند. من در عین حال که به ناسازگاری دموکراسی و اسلام اعتقاد دارم، اما نظر هر دو دسته درباره جمهوری اسلامی را رد می کنم و نظر آقای خمینی در این باره بر آنها برتری دارد. همه این ابهامات درباره جمهوری ایرانی و عبارتهای مشابه وجود دارد. ممکن است گفته شود جمهوری ایرانی یعنی یک‌جمهوری بر اساس ارزشهای ایرانی.‌ اما آیا با این شبه تعریف، معنی جمهوری ایرانی را روشن کردیم؟ بلافاصله پرسش پیش می آید که ارزشهای ایرانی کدامند و چه نسبتی با ارزشهای اسلامی یا ارزشهای مدرنیته دارند؟ تجربه جمهوری اسلامی نشان داد که به علت فقدان سابقه نظام جمهوری در ایران و ابهام در معنی آن با افزودن یک پسوند به جمهوری ،می توان محتوایی ایدئولوژیک و تمامیت خواهانه به آن داد. برای جلوگیری از این خطر بهتر است که وقتی از جمهوری حرف می زنیم موضع خود را به نحو دقیق درباره نظریه تفکیک قوا مشخص کنیم. این موضع نباید به صورت کلی گویی باشد ،بلکه باید دقیقا موضع خود را درباره نوع تفکیک قوا نیز مشخص کرد. اینکار ضرورت دارد زیرا رژیم های استبدادی برای عوام فریبی نیز مدعی هستند که رژیم شان اصل تفکیک قوا را رعایت کرده است. بنابراین جمهوریخواه ایرانی باید مشخص کند از بین سه نوع رژیم سیاسی از منظر تفکیک قوا، یعنی رژیم های پارلمانی ،ریاستی و نیمه ریاستی، کدام را می خواهد تا بعدا در تدوین قانون اساسی سر این مسایل نزاع کمتری پیش آید. خودداری یک جمهوریخواه از موضع گیری شفاف در این زمینه می تواند نشانه گرایش او به انحصار طلبی و تمامیت خواهی باشد.

• جوادی

  ۲۶ دی ۱۴۰۰

  هر اندیشمندی دو وظیفه دارد: یکی آنکه به گروهی انبوه ،امنیت و انگیزه دهد، ِنان را تسلی بخشد و معنایی برای زندگانی شان بیافریند و دومین وظیفه که پر رمز و رازتر است، اما به هیج روی کم اهمیت تر نیست، این است که برای گروهی اندک، یعنی اندیشمندان بزرگ فردا و فرداها، امکان بالیدن را فراهم آورد، سرآغاز بالیدگی آنان را پاس بدارد و به آنان هوایی برای تنفس ارزانی بخشد. برگرفته از کتاب هرمان هسه و شادمانی های کوچک، بخش تلاشهایی مدرن برای معنابخشی های جدید، ترجمه پریسا رضایی، رضا نجفی.

• جوادی

  ۲۶ دی ۱۴۰۰

  قشرهای معترض به علت گسترده نبودن ،پراکندگی و نبود پشتیبانی یک نیروی آلترناتیو فراگیر نمی توانند موفق شوند و سرکوب خواهند شد. قدرت شورای هماهنگی کانون های صنفی معلمان را در سازماندهی اعتراضات معلمان به روشنی می توان دید. فقدان چنین شورای هماهنگ کننده در بین نیروهای سیاسی ، میلیونها ایرانی را ناامید و بی تفاوت نموده است. با وجود گسترش شبکه های اجتماعی هنوز هم تلویزیون مهمترین و گسترده ترین رسانه است.‌ شبکه های تلویزیونی فارسی زبان خارج از کشور که خواهان استقرار دموکراسی در ایران اند، کمی هم به آموزش نافرمانی مدنی بپردازند و در جهت اشاعه آن تلاش کنند. گفتن اینکه مردم اگر بخواهند می توانند در اینترنت این آموزش ها را دریافت کنند، طفره رفتن از مسولیت است. گاهی باید غذا را جوید و داخل دهان مریض گذاشت.

• جوادی

  ۲۶ دی ۱۴۰۰

  آیا در سال ۵۷ جمهوری را دوباره اختراع نکردیم؟ آیا این اختراع از نخستین جمهوری در تاریخ یعنی جمهوری رم پیشرفته تر بود؟

• جوادی

  ۲۶ دی ۱۴۰۰

  احساس خوبی درباره یادداشت اختراع دوباره جمهوری دارم. قبلا در یکی از یادداشت ها از رویای بزرگی حرف زدم و آن این بود که ممکن است نظراتم نقطه عطفی در تاریخ روشنفکری ایران باشد.‌ الان بیش از گذشته احساس می کنم این رویا می تواند تحقق یابد. در اینجا از تاریخ روشنفکری یاد کردم نه از جنبش روشنفکری زیرا مطالعه تاریخی است که به ما در درک روندها کمک می کند و درک روندها در تفکر سیستمی اهمیت بنیادی دارد. نمی دونم این یادداشت تا چه اندازه مورد توجه روشنفکران به ویژه جمهوریخواهان ایرانی قرار می گیرد. به نظرم در این یادداشت بیماری مادرزادی و ناتوان کننده جنبش جمهوری خواهی و حتی جنبش روشنفکری ایران که همان ذهن گرایی و بی اعتنایی به تاریخ و به ویژه بی اعتنایی به تاریخ اندیشه ها و نهادهای سیاسی است مورد بررسی قرار گرفت.

• جوادی

  ۲۵ دی ۱۴۰۰

  در ادامه یادداشت قبلی بی اعتنایی روشنفکران به تاریخ جمهوری حالت خاصی از مساله بزرگتر بی اعتنایی عمومی ایرانیان به تاریخ است . جالب است بسیاری از جمهوریخواهان ایرانی در مخالفت با سلطنت، به تاریخ سلطنت اشاره کرده و آن را تاریخ استبداد می نامند. این نگاه دو قطبی بر دو فرض استوار است که عبارتند از اینهمانی استبداد و سلطنت و اینهمانی جمهوری و دموکراسی که هر دو فرض خلاف شواهد تاریخی اند.‌ شیخ فضل الله نوری سرشناس ترین مخالف مشروطه ک،تابی دارد به نام حرمت مشروطه.‌ عنوان کتاب ایشان حرمت سلطنت نیست. پس ایشان مخالف سلطنت نبوده است ،بلکه مخالف سلطنت مشروطه بوده است. شیخ فضل الله نوری به درستی بین سلطنت و سلطنت مشروطه تمایز قائل بود و در رد دومی کتابی نگاشته است ولی تقریبا همه جمهوریخواهان ایرانی تا به امروز قادر به درک این تمایز نیستند و بر نگاه دو قطبی خود درباره نظام های سیاسی پافشاری می کنند و سلطنت را همچون شر مطلق و جمهوری را خیر مطلق می دانند. بر اساس این نگاه دوقطبی حتی نمی توانند به عنوان مثال ماهیت نظام سیاسی کنونی چین را مشخص کنند و نیز درباره نظام های مشروطه سلطنتی در اروپا و ژاپن نیز حرف ی که موافق عقل و منطق باشد ندارند.‌ همه این مشکلات ناشی از نگاه دوقطبی به نظام های سیاسی است.‌ البته مشکل دیگری که وجود دارد این است که وقتی جمهوری را نه فقط معادل دموکراسی بلکه یک نظام سیاسی کامل تلقی می کنیم، آنگاه نمی توانیم بحث را از سطح ایده ها به دنیای واقعی بکشانیم زیرا بر اساس برداشت آرمانشهر گرایانه از مفهوم جمهوری، تا کنون چنین نظامی در واقعیت شکل نگرفته است. تا الان حتی یکبار دیده نشده است که جمهوریخواهان ایرانی یک الگو ی واقعی از جمهوری ، مثلا جمهوری فرانسه را مورد بررسی قرار دهند. بحث درباره ایده جمهوری را به صورت انتزاعی شروع کرده و به همان صورت به پایان می برند. البته قضیه درباره سلطنت فرق دارد .‌ بحث درباره ایده سلطنت مشروطه را فوری به بحث درباره سلطنت پهلوی کاهش می دهند. در اینجا به جای در نظر گرفتن تاریخ انقلابهای مشروطه در جهان، فقط بخشی از تاریخ مشروطه در ایران را مورد توجه قرلر داده و از آن برای به کرسی نشاندن نظراتشان استفاده می کنند.‌ بنا به گواهی تاریخ ، استبداد و دموکراسی در هر دو شکل جمهوری و سلطنت رخ داده است.‌ این حقیقت روشن و در عین حال مهم تاریخی را اگر نادیده بگیریم گرفتار بازی اخت _ باخت جمهوری یا سلطنت می شویم که متاسفانه در این مورد نیز ما به تاریخ بی اعتنا به تاریخ هستیم. مساله سلطنت یا جمهوری یک دعوای قرن نوزدهمی در فرانسه بوده است. آیا تا به حال به ذهن روشنفکران ایرانی خطور کرده که تاریخ این دعوا در فرانسه را مورد بررسی قرار دهند و از آن درس بگیرند، مگر به ما نگفته اند که مهمترین فایده تاریخ عبرت آموزی است. من نخستین روشنفکر ایرانی هستم که با صراحت اعلام نمودم که سلطنت مشروطه و جمهوری پارلمانی با اندکی تفاوت دو مدل از رژیم پارلمانی اند و کسی که طرفدار نظام پارلمانی است می تواند موافق هر دو مدل باشد. اینکه من جمهوری پارلمانی را ترجیح می دهم به خاطر این نیست که مانند سایر جمهوریخواهان ایرانی اعتقاد داشته باشم که سلطنت مساوی استبداد است، بلکه به این خاطر است که نهاد سلطنت در ایران پیوستگی ژرفی با دین و روحانیت داشته است و به همین خاطر گرایش نصفه نیمه سلطنت پهلوی به سکولاریزم باعث مخالفت شدید روحانیت شد.‌ البته نباید از یاد برد که انقلاب مشروطه در نهادینه کردن اصل سکولاریزم با ناکامی روبرو شد ومشروطه خواهان برای راضی کردن مشروعه خواهان ناچار شدند قانون اساسی را بازنگری کنند. بعضی ها می گویند اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه یک اصل متروک بوده به این معنی که در عمل توسط حکومت نادیده انگاشته می شد. اما واژه متروک در حقوق معنی دقیقی دارد که با برداشت قبلی همخوانی ندارد. اصل یا قانون متروک ، قانونی است که منسوخ نشده و یعنی اعتبار داشته ولی مردم به آن رغبتی ندارند و عملا آن را نادیده می گیرند. به عنوان مثال قانون چند همسری در ایران را در نظر بگیرید، این قانون گرچه منسوخ نشده ولی متروک است یعنی مردم در عمل آن را نادیده گرفته اند.‌ اصل دوم متمم قانون اساسی نه تنها متروک نبوده بلکه خواست اکثریت مردم و روحانیون اجرای آن بوده است.‌ شکست انقلاب مشروطه در استقرار دموکراسی در ایران تا اندازه ا ی به خاطر مقاومت جامعه و به ویژه روحانیون در نهادینه کردن اصل سکولاریزم بوده است زیرا امروزه کمتر روشنفکری تردید دارد که سکو لاریزم پیش شرط دموکراسی است.‌ به نظر من قالب جمهوری بهتر از سلطنت می تواند سکولاریزم را نهادینه کند و پیوند قوی تری با مدرنیته برقرار کند. از طرفی برای برون رفت از دعوای بی حاصل جمهوری یا سلطنت، تاکید باید بر مشروطیت باشد نه بر سلطنت یا جمهوری. مشروطیت از لحاظ نهادی یعنی نظام پارلمانی. البته می پذیرم که برای عده ای ممکن است نزدیکی به سنت ایران باستان از نزدیکی به مدرنیته مهم تر باشد که به نظرم این اختلاف ها را می توان راحت تر از اختلاف بر سر جمهوری یا سلطنت از راه گفتگو حل نمود . باید به دنبال ایده اساسی برای همبستگی بود و به نظرم رژیم پارلمانی بهترین نامزد در این زمینه است. اگر بر سر این ایده بتوان به توافق رسید این گام مهمی در پیشبرد جنبش دموکراتیک مردم ایران خواهد شد.

• جوادی

  ۲۴ دی ۱۴۰۰

  اختراع دوباره جمهوری عبارت اختراع دوباره جمهوری به احتمال زیاد عبارت مشابه و معروف اختراع دوباره چرخ را تداعی می کند. عبارت اخیر دارای بار منفی است و زمانی به کار می رود که تلاش شود بدون اعتنا به تاریخ و چگونگی اختراع یا کشف یک چیز، از تقریبا صفر آغازید و آن را نو اختراع یا کشف کرد.‌ روشن است که چنین تلاشی ارزشی ندارد و به غنای علم یا تکنولوژی چیزی نمی افزاید و در واقع اختراع یا کشف به شمار نمی آید زیرا اختراع( نوآوری) یا کشف به معنی ساخت نخستین یا کشف نخستین است، بنابراین اختراع همواره ماهیت تکاملی دارد یعنی در جهت ارتقاء حرکت می کند.‌ به عنوان مثال به اختراعات در زمینه تلفن نگاه کنید .‌ بنابراین پژوهشگر یا مخترع نمی تواند بر خلاف ماهیت تکاملی پژوهش یا اختراع تلاش کند و اگر بخواهد به غنای علم یا تکنولوژی بیافزاید باید از آخرین اطلاعات و دستاوردهایی که در آن زمینه یا زمینه های مرتبط حاصل شده ، آگاهی کسب نموده و در راستای آنها فعالیت نماید. همین قاعده در مورد پژوهش ها و نظراتی که در زمینه مسایل اجتماعی وسیاسی مطرح می شوند، نیز درست است. بارها دیده شده که نظریه پردازان و اندیشمندان ایرانی به این قاعده بی اعتنا بوده ودرباره مسایل متعارف راه حلی می دهند که قبلا به اندازه کافی در جوامع دیگر مورد کاوش قرار گرفته و راه حل های متعارفی دارند.‌ یکی از مهمترین این مسایل، مساله استبداد است. آیا می توانیم بدون اعتنای دقیق به تلاشهایی که در جهت حل مساله استبداد در جوامع دیگر صورت گرفته، به حل آن موفق شویم؟ به عنوان مثال در غرب در برخورد با مساله دیرپای استبداد کلیسا( استبداد دینی) ایده سکولاریزم به عنوان بخشی از راه حل مطرح شد و موفق نیز شد. جوامع اسلامی نیز قرنها است که گرفتار استبداد دینی اند، اما در این جوامع کسانی که خود را مصلح یا نواندیش دینی می نامیدند بدون اعتنا به موفقیت آمیز بودن سکولاریزم به عنوان راه حل مساله استبداد دینی در غرب،آ ن را به دروغ یا از سر نا آگاهی به عنوان ایده ای ضد دین تبلیغ کرده اند ، در حالیکه سکولاریزم ضد استبداد دین است نه ضد دین، مکر اینکه در اینجا دست به مغالطه زده و دین را با استبداد دینی یکی بگیریم. منظور از استبداد دینی همان حکومت دینی است. این حقیقت را نه تنها تاریخ گواهی می دهد، بلکه حتی از تعریف دموکراسی به عنوان حکومتی که مردم در آن قانونگذاری می کنند و تعریف حکومت دینی به عنوان حکومتی که قوانین از پیش توسط خداوند تعیین شده و توسط کسانی که خود را نمایندگان او می دانند باید اجرا شود، نیز قابل استخراج است، بنابراین ایده دموکراسی دینی به عنوان حد وسط بین استبداد دینی و دموکراسی در معنی متعارف اش که امثال سروش از مبلغان اش هستند، حاصل مغالطه است.‌ عده ای دیگر از ایدئولوگ ها و کنشگران سیاسی در تاریخ معاصر ایران و تا به امروز در برخورد با مساله استبداد، راه حل را ایده جمهوری با پسوند یا بدون پسوند می دانند. از دید اینها استبداد مساوی سلطنت بوده و جمهوری به معنی دموکراسی است. یکی از طرفداران این طرز فکر در مقاله ای تحت عنوان زنده باد جمهوری، دوگانه جمهوری_ دموکراسی را دوگانه ای کاذب می داند. در پاسخ به این دسته باید گفت که اگر جمهوری را به معنی دموکراسی بگیریم با این کار هم عدم انطباق تاریخی پیدایش این دو ایده را نادیده گرفته ایم و هم معنی جمهوری را روشن نکردیم، زیرا معنی دموکراسی خودش محل مناقشه است و اختلاف نظرهای زیادی در این باره وجود دارد. آیا به جای بحث های انتراعی بهتر نیست بفهمیم که تاریخ درباره ایده جمهوری چه می گوید. آیا آشنایی هر چند مختصر با تاریخ جمهوری، به درک این مفهوم کمک نمی کند؟ تاریخ می گوید نخستین جمهوری در رم تاسیس شده است، قبل از آنکه افلاطون به دنیا بیاید و رساله جمهوری را بنویسد. همچنین تاریخ می گوید جمهوری رم یک نظام بی عیبی نبوده و سرآخر چنان گرفتار فساد شد که از هم پاشید.‌ به نظر می رسد برداشت آرمانشهر گرایانه از مفهوم جمهوری به عنوان یک نظام سیاسی کامل دارای ریشه تاریخی بوده و احتمالا به اندیشه های افلاطون بر می گردد. البته این نکته بسیار مهم است که افلاطون به صراحت دموکراسی را رد می کند ، بنابراین در رساله جمهوری، منظورش از جمهوری هرچه باشد، دموکراسی نیست. به نظرم لازم است کسی که خودش را جمهوریخواه می داند، آشنایی مختصری با تاریخ جمهوری رم و نیز تاریخ جمهوری در فرانسه و یا امریکا داشته باشد. عدم آشنایی با این تاریخ می تواند ما را به سمت اختراع دوباره جمهوری سوق دهد. اکثر جمهوریخواهان ایرانی چه در گذشته و چه در حال، گرفتار همین مساله اند.‌ به عنوان مثال بخشی از نظرات یکی از احزاب جمهوریخواه در باره جمهوری و جمهوری خواهی به روشنی این مساله را نشان می دهد.‌ این حزب می گوید ما جمهوریخواه هستیم، باور داریم که نظام جمهوری گوهر دموکراسی، انتخابی شرافت مندانه، عدالت خواهانه و شایسته شرافت انسانی است. به باور ما جمهوریخواه مخالف هر گونه تبعیض است و گوناگونی جنسی و جنسیتی، اندیشه و مسلک، دین و مذهب، قوم و تبار، دانش و درایت، فرهنگ و کیفیت، هوشمندی و مهارت و... را محترم می شمارد و در آخر می گوید، جمهوریخواه همواره اخلاق را در رفتار خود در نظر دارد.‌ اگر این تعریف آرمانشهر گرایانه از جمهوری و جمهوریخواه را بپذیریم آنگاه در یافتن مصادیق آنها در گذشته و حال دچار مشکل می شویم.‌ این برداشت از جمهوری به احتمال زیاد در نظر عوام خوش می آید ولی از لحاظ علمی و حقوقی فاقد ارزش است. امروزه دموکراسی با دو شاخص مهم شناخته می شود که عبارتند از اصل تفکیک قوا و محدودیت دوره زمامداری.‌ هر حکومتی که این دو ویژگی را با هم نداشته باشد، استبدادی است، حالا فرق ندارد چه عنوانی را برای خود برگزیده است. رژیم های سیاسی دموکراتیک از منظر تفکیک قوا به سه نوع تقسیم می شوند که عبارتند از رژیم پارلمانی، ریاستی و نیمه ریاستی. بنابراین اگر یک جمهوری خواه با اصل تقکیک قوا موافق است باید مشخص کند که کدام یک از این سه نوع را بر می گزیند.‌ این موضوع اهمیت دارد و فرق جمهوری چهارم و جمهوری پنجم فرانسه فرق بین تفکیک قوای عمودی و تلفیق تفکیک قوای عمودی و افقی است. به بیان دیگر جمهوری چهارم فرانسه یک رژیم پارلمانی بوده ولی جمهوری پنجم از نوع رژیم نیمه ریاستی است. آیا جمهوری خواه ایرانی می تواند از تاریخ جمهوری در جهان و به ویژه در فرانسه بی خبر باشد و دلمشغولی اش بحث های بی فایده انتزاعی درباره مفهوم جمهوری باشد.‌ به عنوان نمونه هایی از این دست دلمشغولی، می توان به همان مقاله زنده باد جمهوری و نظرات یکی از احراب جمهوریخواه که در این نوشته از آن سخن به میان آمد، اشاره کرد. در پایان لازم می دانم تاکید کنم که هدف این نوشته مخالفت با جمهوری نیست، بلکه انتقاد از بی اعتنایی به تاریخ آن است.‌ ‌ ا ‌

• جوادی

  ۱۴ دی ۱۴۰۰

  فکر می کنم به خاطر ناامیدی و خودسانسوری تا مدتها نتوانم بنویسم، اما همچنان می توانم مطالعه کنم.‌ بسیاری از روشنفکران به اشتباه فکر می کنند که مشکل اکثریت مردمی که تن به شرایط فلاکت بار داده اند، نا آگاهی یا کمبود آگاهی است. من فکر نمی کنم با وجود این همه رسانه ها که هر روزه این همه اخبار و تحلیل منتشر می کنند، عده قابل توجهی در بی خبری باشند.‌ این دسته از روشنفکران که تعداد شان هم کم نیست، بر اساس این تشخیص نادرست کنشگری را به آگاهی رسانی و ذکر مصیبت تقلیل داده اند و فکر می کنند کار بزرگی انجام داده اند.‌ در حالیکه مشکل اکثریت مردم ایران ،نه ناآگاهی بلکه بی تفاوتی و عدم همبستگی است. بی تفاوتی را نمی توان با پمپاژ اخبار منفی بر طرف نمود. بی تفاوتی ژرف تر از آن است که بتوان با ذکر مصیبت و سپس نصیحت و هشدار بر آن غلبه کرد.‌ درستی بسیاری از این نظرات با تاخیر برای روشنفکران روشن خواهد شد.‌

• جوادی

  ۱۴ دی ۱۴۰۰

  دو بار این متن را خواندم. متن هایی این چنین شایستگی آن را دارند که فراتر از این سایت و در فضای گسترده تر مورد توجه و گفتگو قرار گیرند. به نظرم جامعه روشنفکری ایران و به تبع آن کل جامعه به علت تسلط روشنفکران دینی و روشنفکران کمونیست بر جریان روشنفکری، هنوز به خوبی با مقوله مهم نافرمانی مدنی آشنایی لازم را ندارند.‌ از نظر والزر، انقلاب نافرمانی غیر مدنی یا خشونت آمیز است. این تعریف یکی از تعریف های انقلاب است و برخی از نظریه پردازان لزوما بعد خشونت را عنصر اصلی انقلاب نمی دانند.‌ از طرفی این تعریف زمانی رایج بود که نظام دوقطبی برقرار بود و با فروپاشی شوروی و وقوع انقلاب های رنگی در اروپای شرقی، مفهوم انقلاب غیر خشونت آمیز دارای اعتبار شد.‌ بنابراین نمی توان بین نافرمانی مدنی و انقلاب مرز دقیق و غیر قابل انعطاف برقرار کرد.‌ با سپاس مترجم گرامی.