قزّاقستان یا کازاخستان؟

در ایران عنوان رایج برای کشورِ Kazakhstan (Казахстан) قزّاقستان است. پس‌وند "ستان" در این عنوانْ فارسی است که از اسمی که بر سر واژه قرار دارد اشاره به محل سکونت می‌سازد. پس "قزّاقستان" می‌شود جایی که در آن قزّاق‌ها سکونت دارد یا به عنوان کانون سکونت قزّاق‌ها شناخته شده است. پرسش این است که: آیا به راستی چنین است؟

معرف  Казахстан، در عنوان رایج قوم اسلاو قزّاق (Cossacks) است که به جنگ‌جویی شهرت داشته‌اند و در ایران هم نام‌دار بوده‌اند، از جمله در قالب "بریگاد قزاق". اما عنوان Казахстан کشور چندقومی را با یک قوم ساکن در آن معرفی می‌کند: با کازاک‌ها  (Казах، جمع: казахи). "کازاک" (کازاکِ کازاخستان) با "قزّاق" (اسلاو) فرق می‌کند، از بسیاری جهات: تیره و تبار، زبان، فرهنگ، نوع رابطه با روس‌ها، نوع رابطه با قوم‌های آسیای مرکزی، ایرانی‌مآبی، ترک‌مآبی، روایتی که هر یک از تاریخ خود به دست می‌دهند. از این نظر درست آن است که Казахстан کازاخستان نامیده شود. اما عادت هم نیروی خود را دارد. جمع میان این دو شاید قزاقستان باشد، بدون تشدید روی "ز".

می‌توان حدس زد، که تبدیل "ک" به "ق" که تقلیبی معمول در دگردیسی واژه‌ها است، ریشه تبدیل کازاک به قزاق باشد. اما در اینجا با دو تقلیب − یکی فرضی، یکی عملی - مواجه هستیم: طبیعی آن بود که "کازاک" "قازاق" شود (یا قزاق بدون تشدید بر روی "ز" مطابق با تلفظ رایج در خود کشور: qɑzɑ́q)، اما یک مشابهت "قزّاق" را به جای "قازاق" (یا "قزاق" بدون تشدید بر روی "ز") نشانده است. رواج پیشین واژه "قزّاق" این جابجایی را تسهیل کرده است.