ماحی بنيبين: ادبیات علیه تروریسم اسلامی

«من بیش از این‌که بنویسم، نقاشی می‌کنم، تابلوهای من بیشتر از کتاب‌هایم فروش می‌رود؛ اما کاش برعکس بود.»

ماحی بنیبین، هنرمند و نویسنده مراکشی است در سال ۱۹۵۹در شهر مراکش به دنیا آمد. او سال ۱۹۸۰در بیست و یک سالگی به پاریس رفت تا تحصیلاتش در رشته ریاضیات را ادامه دهد. ماحی بنیبین پس از فراغت از تحصیل، به مدت هشت سال در پاریس همین رشته را تدریس کرد، اما اوایل دهه ۱۹۹۰بود که تدریس را رها کرد تا خود را وقف نوشتن، نقاشی و کمی بعد، مجسمه‌سازی کند.

سال ۱۹۹۲بود که اولین رمان ماحی بنیبین به زبان فرانسه در پاریس منتشر شد: «خواب برده»، انتشارات استوک، که برنده جایزه ادبی مدیترانه شد.

ماحی بنیبین سپس در سال ۱۹۹۴به نیویورک رفت و تا سال ۱۹۹۹ در این شهر زندگی کرد. اکنون تعدادی از نقاشی‌های این هنرمند در موزه گوگنهایم نیویورک است و دیگر آثار هنری ماحی بنیبین نیز در نمایشگاه‌ها و موزه‌های مختلف کشورهای اروپایی و آفریقایی به نمایش در آمده است.

او در سال ۲۰۰۲ به زادگاهش بازگشت تا از مناظر و فضای کشورش برای خلق آثار ادبی و هنری الهام بگیرد.در این میان «المقام»، یکی از روستاهای مراکش، به پاتوق ماحی بنیبین تبدیل شده است. این نویسنده از آن پس به طور متناوب در سه کشور مراکش، آمریکا و فرانسه زندگی می‌کند.

سه رمان دیگر او به نام‌های «آدم‌خوارها» (۱۹۹۹)، «گرده‌ گیاهان» (۲۰۰۱) که برنده جایزه ادبی دوستی فرانسه-عرب شد، و «سرزمین سایه‌های سوخته» (۲۰۰۴)، که هر سه از سوی انتشارات فایار منتشر شده، به چندین زبان ترجمه شده و نام ماحی بنیبین را به عنوان نویسنده تثبیت کرده است.

ماحی بنیبین رمان «گریوی مراکش» را نیز منتشر کرده و کتاب «نوشتار در پیچ و خم» را نیز با همکاری عبداللطیف لعبی، دیگر نویسنده و شاعر مراکشی مقیم فرانسه نوشته است.
همچنین این نویسنده در سال ۲۰۱۰ بابت نگارش رمان «ستاره‌های سیدی مؤمن»، جایزه معتبر رمان عربی را به دست آورد. او در نوامبر ۲۰۱۱ نیز برای تلاش در شناساندن کشور مراکش به جهانیان، از سوی دولت این کشور تقدیر شد.

تروریسم در آثار ماحی بنیبین

رمان «ستاره‌های سیدی مؤمن» که هشتمین رمان ماحی بنیبین است، برگرفته از واقعیت است؛ داستان محمد با اسم مستعار «یاسین»، یکی از چهار جوان اهل محلات زاغه‌نشین شهر «سیدی مؤمن» در مراکش که یک مجموعه عملیات انتحاری در شهر کازابلانکا را در سال ۲۰۰۳ ترتیب می‌دهند.

«یاسین»، شخصیت اصلی و راوی این رمان، جوانی است که به فوتبال علاقه زیادی دارد اما در نهایت به سمت «اسلام منحرف» سوق پیدا می‌کند.

نویسنده با روایت زندگی این جوان عرب، به پیشینه و زمینه‌های مذهبی و اجتماعی تروریسم می‌پردازد. ماحی بنیبین درباره این رمان می‌گوید: «من با این رمان خواستم انسانیت را به جوانانی بازگردانم که گرچه قاتل انسان‌های بی‌گناه‌اند، اما خود نیز قربانی‌اند.»

این نویسنده با اشاره به شرایط اجتماعی و مذهبی موجود در مناطق محروم کشورهای عربی ادامه می‌دهد: «شاید من هم اگر در سیدی مؤمن به دنیا می‌آمدم، یک "کامی‌کازه" (کسی که دست به حمله انتحاری می‌زند) می‌شدم.»

ماحی بنیبین می‌گوید در کشورش اسلام‌گراهای تندرو به سادگی جوانان را منحرف می‌کنند. «کافی است دو سال یک جوان را به دست آنان بسپرید تا یک کامی‌کازه از او بسازند.» از این نظر، این نویسنده در تمامی آثارش به نوعی به گسترش این نوع اسلام خشن و غیر انسانی در کشورهای شمال آفریقا و دیگر کشورهای مسلمان هشدار می‌دهد.

«این رمان من سیاسی نیست، اما اگر بخواهید از آن برداشت سیاسی کنید، یک پیغام بیشتر ندارد: جوانان را سرگرم کنید، آموزش‌شان دهید، وسایل زندگی برای آنها مهیا کنید و قدر و منزلت را به آنها بازگردانید.»

در واقع خلاصه نظر ماحی بنیبین درباره تروریسم این است که «تروریسم مساوی است با بدبختی». به این معنا که هر چه قدر انسان‌ها و به ویژه جوانان را در جهت خوشبختی سوق دهیم، از وقوع حوادث تروریستی در جهان می‌کاهیم.

البته این فقط ماحی بنیبین نیست که درباره تروریسم در شهر سیدی مؤمن مراکش رمان نوشته است. پیشتر ليلى العلمی، نویسنده زن مراکشی رمانی را در این‌باره به زبان انگلیسی منتشر کرده و همچنین یوسف امین، دیگر نویسنده مراکشی نیز رمانی در همین زمینه به چاپ رسانیده است.

در کل نیز، تروریسم یکی از موضوعات مورد علاقه برخی از نویسندگان عرب به ویژه نویسندگان عرب مهاجر است. از معروف‌ترین نویسندگان در این زمینه می‌توان به مصطفی تلیلی، نویسنده تونسی مقیم آمریکا اشاره کرد که رمانی با نام «شکوه شن‌ها» را در سال ۱۹۸۲به زبان فرانسه در پاریس منتشر کرد. این رمان که بعدها به عربی ترجمه شد، درباره یک آمریکایی الجزایری‌الاصل است که با وجود عشق به آمریکا، تروریست می‌شود.

جالب این جاست که یک دهه پیش از آن که حادثه تروریستی یازده سپتامبر در نیویورک روی دهد، تلیلی به خطر تروریسم اسلامی در آمریکا اشاره کرده بود و در کتابش آن را هشدار داده بود.

در واقع این بخش تلاش نویسندگان عرب، برای مقابله با انبوه متون مذهبی است که مسلمانان را به عملیات‌ «شهادت‌طلبانه» دعوت می‌کند و منبع اصلی این متون، چیزی نیست جز قرآن.

بهار عربی در آثار ماحی بنیبین

اما تازه‌ترین کتاب ماحی بنیبین، با عنوان «خدا عوض‌تان دهد»، که در دنیای گدایان مراکشی می‌گذرد، یک رمان تمثیلی درباره بهار عربی است.

ماحی بنیبین در این رمان نیز مثل رمان «ستاره‌های سیدی مؤمن» به اعماق جامعه مراکش و قشرهای فرودست این کشور می‌پردازد. او با این کار، چهره عریان کشورش را در مقابل دیدگان مخاطب قرار می‌دهد.

شخصیت اصلی این رمان، یک پسریچه یتیم عرب است که از سوی مادرش در کودکی به گدایان سپرده و در واقع اجاره داده می‌شود؛ این کودک همینطور که بزرگ می‌شود، محیط وحشتناک، خشن و آلوده پیرامون خود را می‌شناسد و سعی می‌کند آزادی خود را بیابد.

در واقع نویسنده در این کتاب، با زبانی نیش‌دار و گزنده و طنزی سیاه، جامعه استبدادزده و فاسد خود را به تصویر می‌کشد. منتقدان می‌گویند که کودک این رمان، تمثیلی از جوانان امروز عرب است که در جست‌وجوی آزادی و رفاه، انقلاب‌های عربی را به راه انداختند.

مراسم رونمایی این رمان که به فرانسوی و در پاریس منتشر شده، ماه گذشته با حضور نویسنده در سفارت مراکش برگزار شد.

این نویسنده و هنرمند مراکشی علاوه بر ادبیات، در آثار هنری‌اش نیز به بهار عربی پرداخته است. به عنوان نمونه؛ در کتابی با عنوان «رؤیاهای زمستانی در اول صبح»، مجموعه‌ای از نقاشی‌های چند هنرمند عرب از جمله ماحی بنیبین با مضمون بهار عربی گردآوری شده است.

این نقاش عرب مهاجر معتقد است که واقعه تاریخی بهار عربی، فرصت مناسبی را برای شکوفایی ادبیات و هنر اعراب به وجود آورد. او می‌گوید «مردم تونس با اعتراضاتشان معنای تاریخ را برای مردمان جهان عرب تغییر دادند. ما یاد گرفتیم که روی پای خود بایستیم و این یک امر برگشت‌ناپذیر است.»

ماحی بنیبین درباره تأثیر بهار عربی بر زادگاهش نیز می‌گوید که مراکش در میان دیگر کشورهای عربی، دچار یک تحول آرام شد، اما امیدوار است که این تحول عمق بیشتری یابد.

اما از آنجا که کار بهار عربی به خشونت‌های سوریه و ترورهای تونس کشیده شده، به نظر می‌رسد که اکنون خواندن آثار نویسندگانی چون ماحی بنیبین که درباره گسترش تروریسم از سوی اسلامگراهای تندرو نیز نوشته‌اند، ضرورت دارد.

این آثار به خواننده می‌آموزند که اگر آتش خشک‌اندیشی مذهبی در جوامع مسلمان خاموش نشود، پایانی برای آتش تروریسم نیز قابل تصور نیست.