سرنوشت نامعلوم برجام و تلاش اسرائیل برای معلوم جلوه دادن هدف برنامه هسته‌ای ایران
مقام‌های اسرائیلی می‌گویند ایران در آستانه بدل شدن به قدرتی اتمی قرار دارد و برنامه هسته‌ای‌اش از ابتدا تسلیحاتی بوده است. تهران این موضوع را همیشه تکذیب کرده است. در شرایطی که مذاکرات برجام ظاهراً به بن‌بست رسیده، برخی کارشناسان همچون ایهود باراک وزیر دفاع و نخست‌وزیر سابق اسرائیل، از بی‌اثربودن حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران می‌گویند و برخی دیگر، اسرائیل را به لحاظ نظامی قادر به ترتیب دادن حمله‌ای موثر می‌دانند.
آیا اسرائیل و ایران در آستانه نزاع با یکدیگر هستند؟ ــ عکس: شاتراستاک
مذاکرات احیای توافق جامع اقدام مشترک (برجام) متوقف شده است. اروپایی‌ها و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داده اند که احتمال شکست کامل برجام وجود دارد و پس از این اتفاق، معلوم نیست چه رخ دهد.
در این میان، اسرائیل و دولت‌های عربی حوزه خلیج فارس با وجود مخالفت با برجام، نگران‌تر از همه خود را نشان می‌دهند. آنها از یک سو بر این باورند که ایران با توانایی هسته‌ای برایشان خطری عظیم خواهد بود. و از سوی دیگر، راهی نیز برای جلوگیری از این اتفاق در سر ندارند و بر خلاف اروپایی‌ها و آژانس و دولت جو بایدن در واشنگتن، برجام را نیز مانعی بر سر این راه نمی‌شمرند.
جو بایدن در سفر اخیر خود به خاورمیانه در سخنانی در جده سعی کرد به متحدان واشنگتن اطمینان بدهد که ایالات متحده علی رغم تلاش برای رسیدن به توافق با ایران بر سر موضوع هسته‌ی، از مقابله با جمهوری اسلامی دست نمی‌کشد: «ما تلاش‌های هیچ کشوری را برای تسلط بر کشور دیگری در منطقه از طریق تقویت نظامی و حمله و تهدید تحمل نخواهیم کرد.»
او همچنین اطمینان داد که ایالات متحده از خاورمیانه خارج نخواهد شد: «ما نمی‌گذاریم برویم تا خلاء ایجادشده را چین، روسیه یا ایران پر کنند».
کارشناسان بر اساس سیاست‌های اعلام‌شده واشنگتن بر این باورند که ایالات متحده خطر اصلی را چین می‌داند و تلاش دارد تا خود را از اوضاع خاورمیانه کنار بکشد و منابع‌اش را بر مقابله با پکن متمرکز کند.
ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز درباره احتمال ازسرگیری گفت‌و‌گوهای برجام در نشست خبری دوشنبه ۲۵ ژوئیه گفت: «برای من سخت است چیزی بگویم چون واقعیت این است که ایران باید جلو بیاید و صریحا روشن کند که آماده گفت‌و‌گوی سازنده است و موضوعات غیرمعقول و نامربوط را کنار بگذارد و درباره همین توافقی که از مدتی پیش روی میز است، با حسن نیت مذاکره کند.»
جمهوری اسلامی از سوی دیگر ایالات متحده را به «بحران‌آفرینی» و رواج «ایران‌هراسی» متهم می‌کند و در مورد برجام نیز می‌گوید که واشنگتن باید تصمیم بگیرد و خواسته‌های غیرمعقول‌اش را کنار بگذارد.
در آخرین اظهار نظرها از داخل ایران، حسین موسویان مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای سابق جمهوری اسلامی و از چهره‌های نزدیک به حسن روحانی که زمانی به جاسوسی هم متهم شده بود، از هر چه بیشتر شدن احتمال شکست مذاکرات خبر داد. موسویان در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دولتی دانشجویان ایران (ایسنا) با اشاره به پیچیدگی‌های منطقه‌ای و به ویژه توافق آبراهام و فشارهای اسرائیل گفت: «احیای برجام برای ایران منافع زیادی دارد، ولی این احتمال جدی نیز وجود دارد که روند احیای این توافق با شکست روبرو شود.»
ایهود باراک: برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران دیر شده، ایران اتمی می‌شود
ایهود باراک، وزیر دفاع و نخست‌وزیر اسبق اسرائیل در یادداشتی برای روزنامه «تایم» می‌نویسد که ایران در آستانه بدل شدن به قدرت اتمی است و در عین حال، دیگر نمی‌توان با حمله به تأسیسات هسته‌ای این کشور جلوی این واقعیت را گرفت.
باراک می‌نویسد که تلاش‌ها برای جلوگیری از بدل شدن ایران به قدرت اتمی در حال شکست است و خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین ایالات متحده از برجام در مه ۲۰۱۸ باعث شد که ایران حرکت‌اش به سمت «آستانه‌ی هسته‌ای» ــ داشتن اورانیوم غنی‌سازی‌شده کافی و فناوری مورد نیاز برای ساخت یک بمب اتم ــ را مشروع جلوه دهد:
«ایرانی‌ها در ۲۰۱۸ حدود ۱۷ ماه تا این آستانه فاصله داشتند. امروز آنها احتمالاً تنها ۱۷ روز فاصله دارند.»
نخست‌وزیر اسبق اسرائیل به سخنان آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا ارجاع می‌دهد که هشت ماه پیش گفته بود: «اگر برجام ظرف چند هفته امضا نشود، دیگر ارزشی نخواهد بود» و می‌نویسد: «در این لحظه امضای توافق فقط به درد ظاهرسازی می‌خورد».
پیش‌بینی باراک از توانایی هسته‌ای ایران در آینده نزدیک از این قرار است:
تابستان امسال، ایران عملاً به یک دولت در آستانه‌ای اتمی‌شدن بدل خواهد شد. بله، بین ۱۸ تا ۲۴ ماه زمان لازم خواهند داشت تا مهارت‌هایشان برای پرداخت اورانیوم فلزی و بسته‌بندی آن در کلاهک موشک را صیقل دهند. اما این گام‌ها را می‌توان در آزمایشگاه یا کارگاهی کوچک برداشت و نمی‌توان آن را به راحتی پیگیری کرد ــ چه برسد به اینکه متوقف ساخت. ملاها ممکن است حتی پس از رسیدن به آستانه هسته‌ای باز هم در ان پی تی باقی بمانند تا از تحریم‌های سنگین‌تر دوری کنند. اما این واقعیت را تغییر نخواهد داد. ایران پس از ۲۰ سال تلاش دارد از نقطه بی‌بازگشت در بدل شدن به عضوی از "کلوب اتمی" عبور می‌کند.
باراک سپس استدلال می‌کند که پیشرفت‌های ایران در اتمی شدن به حدی بوده که نمی‌توان با حمله نظامی علیه تأسیسات هسته‌ای آن را متوقف کرد:
«واقعیت این است: هردوی اسرائیل و ایالات متحده می‌توانند در آسمان ایران عملیات انجام دهند و به این یا آن تأسیسات یا پایگاه حمله کنند و نابودش کنند. اما وقتی ایران عملاً دولتی در آستانه‌ی اتمی‌شدن باشد، این نوع حمله‌ها نمی‌توانند جلوی اتمی شدن ایران را بگیرند. و در واقع، تحت شرایط مشخصی، شاید حتی شتاب ایرانی‌ها به سمت ساختن بمب اتم را افزایش دهند و ذیل عنوان دفاع از خود برای این کار مشروعیت هم داشته باشند. به عبارت دیگر، بر خلاف عملیات برای حمله‌های دقیق که ۱۲ سال پیش یا ۴ سال پیش می‌شد در نظر گرفت و با آنها برنامه هسته‌ای ایران را با تأخیر قابل توجهی مواجه کرد (و همزمان با خطر وقوع جنگ با ایران مواجه شد)، امکان‌های کنونی فقط تمام خطر‌های مربوط به وقوع جنگ با ایران (به ویژه برای اسرائیل) را در بر خواهد داشت و احتمال به تعویق انداختن برنامه هسته‌ای ایران در این میان بسیار ناچیز خواهد بود.»
وزیر دفاع اسبق اسرائیل راهکار کشورش و آمریکا در مقابله با ایران را در پذیرفتن واقعیت پیشرفت هسته‌ای جمهوری اسلامی و کنار گذاشتن انکار آن می‌داند. او می‌گوید اگر توافق جدید باعث حفظ ان پی تی خواهد شد، باید توافق جدید را امضا کرد. او در عین حال از تشکیل اتحادی بین چند دولت برای مقابله با ایران خبر می‌دهد و می‌گوید اسرائیل باید برای حمله مستقل به ایران در صورت لزوم تدارک ببیند.
اینکه ایالات متحده از اغاز جنگی جدید در منطقه پرهیز دارد، در تحلیل‌های بسیاری از کارشناسان غربی و ایرانی وجود دارد. موسویان نیز درباره احتمال حمله نظامی به ایران به ایسنا می‌گوید:
من باور ندارم که اسرائیل اقدام به حمله نظامی به ایران بکند چرا که به تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام بدهد و آمریکا نیز حداقل در دوران ریاست جمهوری بایدن حاضر نیست که درگیر چنین بحرانی شود. در حال حاضر اولویت اروپا و آمریکا مسئله روسیه و اوکراین است و آنها حاضر نیستند که جنگ جدیدی در منطقه رخ دهد.
اریک مندل: اسرائیل می‌تواند حمله موثری علیه برنامه هسته‌ای ایران انجام دهد
اریک مندل، از لابی‌گران پرنفوذ اسرائیل در کنگره آمریکا و مشاوران دولت اسرائیل در مقاله‌ای برای جروزالم پست با اشاره به پیشرفت‌های ایران به اظهارنظر بایدن در سفر اخیرش به اسرائیل اشاره می‌کند ــ که درباره مناقشه هسته‌ای با ایران گفته بود: «هنوز بر این باورم که دیپلماسی هنوز بهترین راه است» ــ و می‌نویسد:
ما باید از معادل انگاشتن دیپلماسی و بازگشت به برجام پرهیز کنیم.
به باور مندل، دیپلماسی در مورد موضوع هسته‌ای باید پیشرفت‌های ایران در زمینه هسته‌ای را در نظر بگیرد و این یعنی هر گفت‌و‌گوی جدیدی باید تغییرات قابل توجهی نسبت به برجام در خود داشته باشد. او همچنین از تشدید «رفتار خرابکارانه» ایران در منطقه سخن می‌گوید و آن را نیز موضوعی مهم برای مطرح شدن ضمن دیپلماسی با ایران می‌داند. او سپس می‌نویسد:
«دیپلماسی برای پایان دادن به برنامه تسلیحاتی هسته‌ای ایران باید هدف باشد و ایالات متحده باید ضرب الاجل تعیین کند. دیپلماسی تنها با یک تهدید نظامی قابل اتکا کار می‌کند که دولت بایدن از آن احتراز می‌کند».
مندل اما بر خلاف وزیر اسبق دفاع اسرائیل، هنوز گزینه حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای را معتبر می‌داند و می‌نویسد:
گفت‌و‌گوهای اخیر من با مقام‌های اطلاعاتی و امنیتی در اسرائیل قانع‌ام کرده که اسرائیل هم اکنون می‌تواند علیه برنامه هسته‌ای ایران حمله‌ای موثر ترتیب دهد و در آینده برای این کار مهارت بیشتری هم خواهد داشت... مسأله این است که آیا اجماع اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل به این باور برسد که زمان حمله پیشگیرانه علیه تأسیسات ایران فرا رسیده و آیا یک دولت موقت می‌تواند ماشه را بچکاند؟
اسرائیل هم اکنون پس از سقوط دولت ائتلافی تا انتخابات دوباره از سوی دولتی موقت اداره می‌شود.
شماری از تحلیلگران بر این باورند که جمهوری اسلامی در شرایط جدید جهانی و تشدید رقابت و نزاع بین بلوک غرب با روسیه و چین، فرصت دستیابی به بازدارندگی هسته‌ای را پیدا کرده است و به راحتی این امتیاز را از دست نخواهد داد. اما در هر حال هنوز مشخص نیست آیا تصمیم استراتژیک حکومت ایران طی این مسیر تا انتها است یا نشان دادن توانایی‌اش برای طی این مسیر.
نظرها
نظری وجود ندارد.