لشکر‎کشی مجازی برای پیروزی در انتخابات

همزمان با آغاز تبلیغات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در ایران بازار نظر سنجی‎های مجازی و خبرگزاری‎ها هم داغ شده است. هر یک از این وب‎سایت‎ها با طرح پرسشی در باره این‎که به چه کسی رأی ‎می‎دهید یا به چه کسی رأی نمی‎دهید دیدگاه خوانندگان خود را جویا شده‎اند. نتایج به دست آمده در این نظر سنجی‎ها متفاوت و چه بسا متناقض است و با توجه به نزدیکی آن‎ها به هر یک از گروه‎های سیاسی و نامزدهای انتخابات، میزان آراء و احتمال پیروزی افراد تفاوت دارد.

آیا می‎توان این نظر سنجی‎ها را مبنا قرار داد و بر اساس آن‎ها یک پیش‎بینی و تحلیل از شرایط ایران داشت؟ آیا نتایج این نظر سنجی‎ها را می‎توان برآیند افکار عمومی ایرانیان دانست؟

نظر سنجی در جمهوری‌ اسلامی

حکومت جمهوری اسلامی اجازه فعالیت به موسسات افکار‎سنجی مستقل را نمی‎دهد. حاکمیت و یا مؤسسه‎های نزدیک به حاکمیت مسئولیت انجام پژوهش‎های میدانی را در اختیار دارند. نتایج این پژوهش‎ها هیچ‎گاه به صورت کامل منتشر نمی‎شود و تنها از مجاری رسمی حکومت بخشی از نتایج آن عمومی می‎شود. مؤسسه "خرد" وابسته به وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران و "مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران" وابسته به جهاد دانشگاهی از جمله مؤسسه‎هایی هستند که در حوزه افکارسنجی فعالیت می‎کنند و نتایج برخی کارهای آنها از طریق رسانه‎های رسمی انتشار می‎یابد.

 خبرگزاری فارس که نزدیک به سپاه پاسداران است خبر داده است که بر اساس نتایج تحقیق یک موسسه افکار سنجی معتبر، ۶۹,۸ درصد شهروندان حتما در انتخابات شرکت می‎کنند و نامزدهای اصول‎گرایان در صدر نظر سنجی‎ها قرار دارند. رئیس مرکز افکار‎سنجی جهاد دانشگاهی ایران – ایسپا – هم میزان مشارکت در انتخابات را ۷۵ درصد اعلام کرده است.

بر اساس نظر سنجی ایسپا، نزدیک به ۷۵ درصد شهروندان ایرانی اخبار انتخاباتی را از طریق رسانه‎های دولتی دنبال می‎کنند. ۵۶,۷ درصد شهروندان گفته‎اند که اخبار انتخابات را از رادیو و تلویزیون دولتی دنبال می‎کنند، خانواده و دوستان مرجع خبری ۱۵ درصد شهروندان و رسانه‎های چاپی و اینترنتی داخل کشور هم مرجع خبری ۱۷ درصد دیگر شهروندان است.

آن‎چه در نتایج تحقیق جهاد دانشگاهی در این نوشته مورد توجه است، میزان پیگیری اخبار از کانال رسانه‎های مجازی است. چنانچه فرض را بر این بگذاریم که ۱۷ درصدی که گفته‎اند اخبار را از طریق روزنامه‎ها و رسانه‎های داخلی دنبال می‎کنند همگی به اینترنت دسترسی داشته باشند و ۱۲ درصد دیگری هم گفته‎اند از سایر مجاری پیگیر اخبار انتخابات‎ند را در شمار افرادی قرار بدهیم که اخبار انتخابات را از وب‎سایت‎ها دنبال می‎کنند، تنها ۲۷ درصد شهروندان ایرانی دنیای مجازی را برای پیگیری اخبار انتخابات برگزیده و به آن اعتماد دارند.

ضریب نفوذ اینترنت در ایران

مرکز ملی اینترنت ایران ضریب نفوذ اینترنت را ۶۰ درصد اعلام کرده است. بر اساس گزارش این مرکز ۲۷ میلیون و ۵۸۰ هزار نفر از کاربران از اینترنت بر روی موبایل برخوردارند و تنها سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از اینترنت پر سرعت استفاده می‎کنند. اما آمار مرکز آمار ایران تعداد کاربران اینترنت در ایران را ۱۱ میلیون و ۲۲۱ هزار نفر و ضریب نفوذ ۱۶,۶ درصد اعلام کرده است.

بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ تنها ۳۳ درصد خانوارهای ایرانی از حداقل یک رایانه شخصی برخوردار بوده‌اند. همین آمار نشان می‎دهد که مناطق مرزی و محروم ایران دسترسی کمتری به اینترنت دارند. استان تهران با ۲۴,۹ درصد بیشترین ضریب نفوذ اینترنت را دارد و پس از آن استان‎های سمنان با ۲۲,۸ اصفهان با ۲۱,۵، البرز با ۲۱، یزد با ۲۰ و قم با ۱۹,۸ درصد قرار دارند.

استان سیستان و بلوچستان با شش درصد کم برخوردار‎ترین استان کشور از اینترنت است. پس از آن استان‎های آذربایجان غربی با ۱۰,۷ و کردستان با ۱۱,۶ قرار دارند.استان‎های خراسان شمالی و لرستان با ۱۲,۱ و همدان با ۱۳ درصد دیگر استان‎های کم برخوردار از اینترنت به شمار می‎آیند.

همچنین یافته‎های یک بررسی مجازی که بر مبنای جستجوی اینترنتی شهروندان به دست آمده، نشان می‎دهد که اولویت شهروندان در استفاده از اینترنت با توجه به میزان توسعه یافتگی استان‎ها متفاوت است. در استان‎های کم‎تر توسعه یافته شهروندان بیشتر در جستجوی شغل و فرصت‎های شغلی بوده‎اند.

رقابت حامیان نامزدها در دنیای مجازی

نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در دو دوره گذشته علاوه بر تبلیغات شهری به تبلیغات مجازی نیز روی آورده‎اند. تشکیل کمپین‎های مجازی و گروه حامیان در شبکه‎های مجازی و بهره‎گیری از وب‎سایت‎های خبری از جمله اقدامات نامزدهای انتخاباتی در عرصه مجازی است. ستادهای تبلیغاتی معمولا گروه ویژه‎ای برای تبلیغات مجازی به کار می‎گیرند. این شیوه تبلیعات سبب شده است که عرصه مجازی نیز به محل رقابت نامزدها تبدیل شود و هر یک از آن‎ها تلاش کند از رقبا پیشی بگیرد.

برای همین نتایج نظر‎سنجی در وب‎سایت‎های مختلف با توجه به دوری و نزدیکی آن‎ها به هر یک از جریان‎های سیاسی و نامزدها متفاوت است. به گونه‎ای که در وب‎سایت‎های نزدیک به جریان سیاسی موسوم به اصول‎گرایان ایران، نامزدهای نزدیک به این جناح در صدر قرار دارند و نامزدهای نزدیک به میانه‎روها و اصلاح‎طلبان از کم‎ترین استقبال برخوردار بوده‎اند.

به عنوان نمونه بر اساس نتایج نظر‎سنجی خبرگزاری مهر که به سازمان تبلیغات اسلامی وابسته است، محمد‎باقر قالیباف ۳۵ درصد آرا را به خود اختصاص داده است در حالی که محمدرضا عارف و حسن روحانی به ترتیب ۳,۳ و ۲,۵درصد آرا را در اختیار دارند.

نظرسنجی وب‎سایت جام‎نیوز که به اصول‎گرایان نزدیک است نیز نشان‎دهنده پیشتازی قالیباف و جلیلی در انتخابات است. میزان رشد آرا جلیلی در نظر‎سنجی جام نیوز قابل توجه است. به گونه‎ای که او در فاصله یک هفته بیش از ۶۰ درصد رشد آرا داشته است.

در مقابل اما نتایج نظر‎سنجی فرارو که به نیروهای میانه‎رو در ایران نزدیک است، نشان‎دهنده وضعیت نسبتا خوب محمدرضا عارف است. فرارو از مخاطبان خود پرسیده است که به کدام کاندیدا به هیچ وجه رأی نمی‎دهند؟ ۵۳ درصد افرادی که به این پرسش پاسخ داده‎اند، گزینه سعید جلیلی را انتخاب کرده‎اند. پس از او حسن روحانی با ۱۴ درصد و غلامعلی حدادعادل با ۱۰ درصد قرار دارند. علی‎اکبر ولایتی، محسن رضایی و محمدرضا عارف از کم‎ترین رأی منفی در نظر‎سنجی این سایت قرار دارند.

بر اساس نظر سنجی شبکه خبری آرنا هم که اعلام کرده‎ کاملا بی‎طرف است و اخبار همه نامزدهای انتخاباتی را پوشش می‎دهد، حسن روحانی و محمدرضا عارف در صدر قرار دارند و سعید جلیلی از کم‎ترین میزان رأی برخوردار است.

وب‎سایت نظرخواهی از دیگر وب‎سایت‎هایی است که از بازدیدکنندگان خود خواسته تا فارغ از شانس پیروزی نامزدها افراد مشخص کنند که هوادر کدام یک از هشت نامزد انتخابات هستند. حسن روحانی صدر‎نشین نظرخواهی این وب‎سایت است و پس از او به ترتیب محمد‎باقر قالیباف، سعید جلیلی و محمدرضا عارف قرار دارند. (این دو نظر سنجی + + را هم ببینید)

تفاوت فضای مجازی و خیابان

اگر‎چه نمی‎توان نتایج نظر‎سنجی‎های اینترنتی را نادیده گرفت اما واقعیت آن است که به دلیل علمی نبودن شیوه کار آنها و همچنین به دلیل دشواری‎های دسترسی به اینترنت و توزیع جغرافیایی ضریب نفوذ اینترنت در ایران نمی‎توان این نظر‎سنجی‎ها را برآیند افکار عمومی همه ایرانیان دانست و آن را مبنای قضاوت و تحلیل قرار داد.

هنوز نزدیک به ۳۵ درصد جمعیت ایران در روستا‎ها زندگی می‎کند و ضریب نفوذ اینترنت در این مناطق کمتر از نقاط شهر‎نشین است. جمعیت سالمندان ایران هم به عنوان بخشی از جمعیت رای‎دهنده که معمولا مشارکت بیشتری در انتخابات دارند، دسترسی کم‎تری به اینترنت داشته و از فضای مجازی تاثیر نمی‎پذیرند.

همچنین دخالت گروه‎ها و شخصیت‎های ذی‎نفوذ در هدایت آرای عمومی را نمی‎توان نادیده گرفت. تجربه دخالت پایگاه‎های بسیج در هدایت آرای عمومی به سمت احمدی‎نژاد در دوره‎های پیشین انتخابات توان این گروه‎ها در هدایت و جذب آراء را نشان می‎دهد.