ایران آینده و پرسش دموکراسی

نظرها

• جوادی

  ۱۸ آذر ۱۴۰۱

  من از تنگ نظری هر نظریه ای از جمله لیبرالیسم آگاهی دارم و همین آگاهی موجب می شود که از چارچوب لیبرالیسم فراتر روم. کدام لیبرال می تواند ، جان باختن رزا لوگزامبورگ در قیامی را که می دانست محکوم به شکست است، به عنوان شجاعت و شرافت ارزیابی کند؟ کدام لیبرال می تواند بدون نفرت، کتاب بزرگترین نظریه پرداز فاشیست یعنی جنتیله را بخواند و برخی از اندیشه های او را تایید کند؟ کدام لیبرال می تواند برای سوسیال دموکراسی ارزش و احترام قائل شود؟ همه این فراروی ها به خاطر عقیده من به تنگ نظری و ناکامل بودن نظریه هاست. به همین خاطر تعصبی نسبت به فرم حکومت ندارم و برایم جمهوری پارلمانی و پادشاهی مشروطه فرق چندانی ندارند.‌ به عنوان مثالی دیگر ، برای هر سه مکتب عمده در فلسفه ریاضی یعنی منطق گرایی، صورت گرایی و شهود گرایی ارزش قائلم و امروزه روشن شده است که هیچ یک از این مکاتب نمی تواند به طور دقیق ماهیت ریاضی و اشیاء ریاضی را تبیین کند و هر کدام نقصهایی دارند.

• جوادی

  ۱۷ آذر ۱۴۰۱

  هیچ روشنفکری به اندازه من بر اهمیت استراتژی ائتلاف برای گذار از جمهوری اسلامی تاکید نکرد. هیچ حزب یا شخصیت سیاسی اون اندازه قابلیت ندارد که خودانگیختی عده زیادی از ناراضیان را به سمت کنش انقلابی هدایت کند. روشن است این قابلیت صفر هم نیست و برآیند یعنی مجموع این قابلیت ها که همان توان ائتلاف است از تک تک آنها قوی تر است. چرچیل محافظه کار ، روزولت لیبرال و استالین کمونیست دور یک میز می نشینند و برای نابودی دشمن مشترک که از تک تک ِآنها قوی تر است، ائتلاف تشکیل می دهند. چگونه می توان این ائتلاف را توجیه کرد؟ آیا ایدئولوژی قادر به توجیه این ائتلاف است یا دیدگاه استراتژیک؟ متاسفانه احزاب مخالف جمهوری اسلامی، چهل و سه سال است که شاهد ستم و بی عدالتی و نابودی تدریجی ایران هستند و هنوز به ضرورت استراترژیک ائتلاف پی نبرده اند، آیا این مساله دردناک و فاجعه بار نبوده است؟ تقریبا تمام روشنفکران ایرانی ایدئولوژی زده هستند و فاقد طرز فکر استراتژیک. منظور از ایدئولوژی زدگی این است که تمام مسایل و موضوعات را از دریچه تنگ ایدئولوژی و حزب می بینند و حتی از تنگ نظری تمام ایدئولوژی ها و احزاب آگاهی هم ندارند و چون از چنین آگاهی برخوردار نیستند،نمی توانند از تنگ نظری فراتر روند. التماس مادر یکی از معترضان در آستانه اعدام، جگر آدم را می سوزاند. روشنفکران ایرانی باید بی شرف باشند که اینها را بشنوند و اقدام موثری نکنند. جنتیله در انتقاد از روشنفکران می گوید: روشنفکران اوج خردمندی را در انتخاب گوشه گیری می بینند که در آن می توان ضرر و منفعت هر چیزی را وارسید، هر احساس درونی را خفه کرد و بهترین مکان را یافت که از آن در امن و امان به نظاره آن ها نشست که رنج می کشند و جان می سپارند. لیکن این یک ایده آل اپیکوریایی است. تمام تاریخ بشری در تضاد با این نوع اپیکوریانیسم است. در جای دیگر می گوید : همه روشنفکران ذاتا به سوی آن بیماری روحی که عقل گرایی نام دارد، متمایل هستند.‌ عقل گرایی در برگیرنده یک ناخوشی است که در نتیجه آن آدمیان به تدریج به سوی غفلت از مشارکت در حیات به هر نحو و هر زمان،می غلتند، حیات با همه خوشی ها و رنج ها و مسولیت های آن. فرد( روشنفکر، تاکید از من است) به آنجا می رسد که خود را تنها یک تماشاگر ساده می پندارد،جایی فراسوی نیک و بد.‌ اعتراف می کنم که با بخشی از اندیشه های جنتیله که در کتاب سرچشمه ها و دکترین فاشیسم آمده موافقم. او وقتی لیبرالیسم یا سوسیالیزم را مورد نقد قرار می دهد از این نظریه ها شناخت کافی دارد اما روشنفکران ایرانی وقتی از مکتبی مثلا فاشیسم انتقاد می کنند از آن شناخت کافی ندارند و حتی یک کتاب مهم درباره آن را نمی خوانند.‌

• جوادی

  ۱۰ آذر ۱۴۰۱

  آیا انقلاب فرزندان خود را می بلعد؟ من اعتقاد دارم که هر نظریه ای تا اندازه ای درست است و همین اعتقاد باعث می شود تا به انقیاد کامل یک نظریه تن ندهم. منظور از اینکه یک نظریه تا اندازه ای درست است این است که هیچ نظریه ای نمی تواند کاملا با واقعیت مطابقت کند و یا دست کم هیچ راهی برای تشخیص یک نظریه کاملا درست یا مطلقا درست وجود ندارد. بر اساس همین عقیده که هر نظریه تا اندازه ای درست است می توانم برای تمام تئوری های انقلاب ارزش قائل شوم و البته ممکن است برای یک یا چند نظریه بر اساس شواهدی، ارزش بیشتری در نظر بگیرم. حتی قبل از اینکه با تئوری رئالیستی انقلاب، آشنا شوم به نقش نخبگان در حفظ وضع موجود یا در ایجاد انقلاب اعتقاد داشتم. تاکید من بر اهمیت فضای روشنفکری از همین اعتقاد سرچشمه می گیرد. بر اساس تعریف آنا تول فرانس ،روشنفکران بخشی از نخبگان هستند که ورای وظایف شغلی خود راجع به مسایل اجتماعی و عمومی موضع می گیرند . به بیان ساده روشنفکر یک نخبه حساس به مسایل سیاسی و اجتماعی است و نه یک نخبه بی تفاوت یا خاکستری که ادعا می کند سیاسی نیست یا کاری به سیاست ندارد. نظریه رئالیستی انقلاب می گوید منازعه اصلی در جامعه نه بین توده ها و نخبگان، بلکه میان نخبگان رقیب صورت می گیرد.‌ توده ها اساسا بی تفاوت، بره صفت و نیازمند رهبری هستند ولی در جریان انقلاب تحریک و بسیج می شوند و هیزم کش آتش انقلاب هستند.‌ واقعیت اساسی انقلاب منازعه قدرت است ولی از آنجا که توده ها نیز باید درجریان انقلاب شرکت کند، ضرورت ایدئولوژی یا فرمول سیاسی پیش می آید. درستی این فرضیه اساسی که منازعه اصلی در جامعه نه بین توده ها و نخبگان، بلکه میان نخبگان صورت می گیرد را با بررسی بسیاری از انقلاب ها ، کودتا ها و جنبش ها می توان تایید نمود.‌ به عنوان مثال در مساله ۲۸ مرداد، منازعه اصلی بین توده ها و نخبگان نبود، بلکه میان نخبگان رقیب شکل گرفته بود. در انقلاب ۵۷ نیز منازعه اصلی نه بین توده ها و نخبگان حاکم، بلکه میان نخبگان حاکم و نخبگان مخالف صورت گرفته است. کشمکش بین نخبگان رقیب با شدت بیشتری حتی بعد از پیروزی انقلاب ۵۷ ادامه یافت.‌ جمله مشهور انقلاب فرزندان خود را می بلعد را می توان به معنی کشمکش میان نخبگان انقلابی برای به چنگ آوردن قدرت تعبیر کرد. در جنبش سبز نیز به روشنی می توان دریافت که منازعه اصلی بین نخبگان رقیب بوده است یعنی بین جناح طرفدار رفسنجانی و جناح طرفدار خامنه ای. در همین خیزش انقلابی، نزاع آشکار و پنهانی که بر سر رهبری جنبش وجود دارد، اگر اسمش منازعه بین نخبگان رقیب نیست، پس چیست؟ در جنبش انقلابی کنونی هم کشمکش بین نخبگان حاکم و نخبگان مخالف یا انقلابی را می بینیم و هم کشمکش زود رس درون نخبگان انقلابی را بر سر مساله رهبری جنبش می بینیم که متاسفانه برای جنبش، زیانبخش بوده است. اگر نخبگان رقیب درباره قواعد بازی دموکراتیک به توافق نرسند، کشمکش بر سر قدرت خشونت آمیز خواهد بود و یک بار دیگر شاهد بلعیدن فرزندان توسط انقلاب خواهیم بود.

• عباس

  ۱۰ آذر ۱۴۰۱

  اینکه انقلاب 57 را خوب بدانیم قبول ندارم چرا که تا جایی که رفاه مردم و از نظر مسائل اداری خالی از بروکراسی بود . اما هرچه فکر میکنم مفهومی برای این انقلاب نمی یابم . حال بیسوادی مردم عوام باعث شد تا هرچه بیگانگان چه داخلی و یا خارجی با استفاده از نام دین این پدیده را بوجود آورده و بر ایران و ارانی تحمیل کنند . بهر حال بایستی جواب گوی خیل عظیمی از خون های ریخته شده هستند . واینکه امروزه اموال مردم به یغما میرود و دیگر حس زندگی در مردم از بین رفته . کسانی که با رژیم شاهنشاهی مخالف بودند نمی بایست برای رسیدن به اهداف خود اینگونه عمل میکردند درحالی که می شد یک دگرگونی رنگی صورت پذیرد البته در نهایت . حال این مردمند که باید به خواست خود برسند و خواست مردم کشوری بدون تنش و خفقان هست . هرچقدر فکر میکنم دنیا دیگر به ساخت جنگ افزار ندارد ولی ترس از افتادن از سریر قدرت اموال عمومی را تبدیل به هزاران شئی میکند که قبل از اینکه جنگی رخ بدهد و مردم بمیرند در حال حاضر از گرسنگی و درمان ناکافی هلاک میشوند . و متاسفم برای ایرانم .

• جوادی

  ۸ آذر ۱۴۰۱

  تحلیل گرانی که تئوری های انقلاب را نخوانده و با قاطعیت می گفتند الان موقع حرف زدن درباره موضوع رهبری جنبش انقلابی نیست و رهبری جنبش خودبه خود از دل جنبش پدید می آید، الان بیایند و جواب بدهند که پس چرا پیشگویی شان نادرست از آب درآمد؟ مسولیت ریختن خون کشته شدگان با حکومت است اما مسولیت پایمال شدن خون آنها بر عهده این تحلیل گران و اپوزیسیون است. قبلا گفتم و باز هم می گویم ما روشنفکران مثل رزا لوگزامبورگ اون اندازه شرف و شجاعت نداشتیم که در کف خیابان مبارزه کنیم و احتمالا کشته شویم، اما دست کم نباید اجازه دهیم خون آنها پایمال شود. اما به جای اینکه درباره مساله رهبری جنبش بحث علمی شود و سریع راه حل واقع گرایانه ای برای آن اندیشیده شود تا هزینه مبارزه در کف خیابان کاهش پیدا کند، پای جاه طلبی و رقابت به میان آمد و فرصت سوزی شد. از همان آغاز راه اندازی جنبش نسبت به این مساله مهم به اپوزیسیون هشدار دادم.‌ روشنفکری چنان سودای رهبری داشت که فکر می کرد می تواند با تزریق دانش مبارزاتی به جنبش، نظر مساعد رهبران میدانی که اصلا معلوم نیست وجود داشته اند یا نه را جلب کند و به این رهبران حق میداد که می توانند رهبر سیاسی جنبش را تعیین کنند. خوب الان بیاید توضیح دهد چرا این اتفاق نیافتاده است. آیا اصولا جنبشی خودانگیخته در وسط راه منتظر این است که روشنفکری از راه تلویزیون به آن دانش مبارزاتی تزریق کند؟ ایشان پیوسته هشدار میداد که مردم مواظب باشید که تل آویو و لندن مثل انقلاب ۵۷، یک خمینی دیگر را بر شما تحمیل نکنند، انگار اینکه اون انقلاب از جنبه گفتمانی هیچ مشکلی نداشت و تنها مشکل اش این بود که رهبراش را بیگانگان تحمیل کردند این حرف بدان معنی است که مثلا اگر مسعود رجوی و یا فرخ نگهدار و امثال اینها رهبر انقلاب می شدنر و به جای جمهوری اسلامی، جمهوری دموکراتیک از نوع اسلامی یا خلقی تاسیس می شد، الان وضع ما بهتر بود و ایران به دموکراسی و آزادی می رسید. آیا نسل های جدید این تحلیل های سطحی را می پذیرند؟

• جوادی

  ۸ آذر ۱۴۰۱

  فرض کنیم بیگانگان رهبری آقای خمینی را بر انقلاب ۵۷ ،تحمیل کرده باشند، قبل از اینکه توده ها، تبعیت کور از آقای خمینی را بپذیرند، نخبگان انقلابی اعم از چپ و راست از این موضوع استقبال کردند و به پابوسی و دست بوسی امام شان شتافتند. بنابراین با شکستن کاسه و کوسه سر بیگانگان ،نمی توان بر بیراهه رفتن و گندزدن روشنفکران آن دوره سرپوش گذاشت و ماست مالی کرد.

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  من معتقد نیستم که بعد از جمهوری اسلامی شیعی گری به شکل دیگری پدیدار می شود‌ من با نظر کسروی موافقم که می گفت ما یک حکومت به آخوندها بدهکاریم تا مردم از شیعه گری خلاص شوند( نقل به مضمون). هانری کربن در همان روزی که خمینی از پاریس به ایران آمد، ایران را ترک گفت و نسبت به آینده اسلام معنوی در ایران ابراز تردید کرد. کنترل شدیدی که به اسم دین بر مردم اعمال شد ، اکثریت نسلهای بعد از انقلاب را از دین گریران کرد. این موضوع را کسی که دهه ها تحت سلطه شدید حکومت دینی زیسته بهتر از کسی که در بیرون ایستاده درک می کند. آدمهای عادی زیادی را دیدم که از اسلام بریدن و می گفتند فقط به خدا ایمان دارند.

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  اوایل آشنایی ام با این سایت، موضع ام را راجع به ملت گرایی مشخص کردم و از ملت گرایی معتدل دفاع کردم. اما قبل از اینکه خودم را یک ملت گرا بدانم خود را یک انسان گرا می دانم و به لیبرالیسم، دموکراسی و حقوق بشر اعتقاد راسخ دارم. عقیده لیبرالی دولت شراجتناب ناپذیر است یک عقیده اساسی برایم به شمار می آید. من کتاب تاملاتی در باب انقلاب فرانسه اثر ادموند برک را خواندم و ِتحت تاثیر آن قرار گرفتم ولی محافظه کار نشدم. خیلی مشتاقم تا آثار دیکر برک مانند حقانیت جامعه طبیعی را بخونم. به نحو مشابه ممکن است با خواندن کتاب سرچشمه ها و دکترین فاشیسم تحت تاثیر برخی از اندیشه های جنتیله قرار گیرم اما فاشیست نخواهم شد. به عنوان مثال دیگر برای رزا لوگزامبورگ برای تعهد و شجاعت اش احترام زیادی قائل هستم،گرچه بر خلاف او مارکسیست نیستم.

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  در پانویس مقاله آمده است: انقلاب اسلامی در اصل عنوانی نیست که ماهیت انقلاب بهمن ۵۷ را به صورت جامع و مانع بیان کند.‌ من با این حرف موافقم، اما بلافاصله این پرسش پیش می آید که پس عنوان مناسب چیست؟ من بر اساس تعریفی که آقای دکتر نیکفر از انقلاب دو بنی به دست داد، وازه های انقلاب دوسوگرا، انقلاب دوگفتمانی و انقلاب اسلامی_ مارکسیستی را ابداع کردم. به نظرم هر سه واژه به خوبی گرایش های اصلی و متضاد انقلاب ۵۷ را نشان می دهند.‌ اما می خواهم یک پرسش نسبتا ژرف و در عین حال دردناک طرح کنم.‌ ِ آیا اونهایی که مدعی دزدیده شدن انقلاب ۵۷ هستند و یا مفهوم انقلاب دو بنی را قبول دارند، آیا تمایل دارند انقلاب ۵۷ را انقلاب اسلامی_ مارکسیستی بنامند یا به خاطر نتایج فلاکت بار و پنهان کردن مسولیت خود، واژه انقلاب ۵۷ را ترجیح خواهند داد؟

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  چگونه می توانم نگران پیشروی و پیروزی این جنبش انقلابی نباشم. این جنبش تمام فکرم را به خود مشغول کرده، این مساله حتی در خواب هم خودنمایی می کند. فضای اندوه و بیم و امید زندگی ما را احاطه کرده است و تا مدت نامعلومی این وضع ادامه خواهد داشت.

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  متن غم انگیز و در عین حال آموزنده زیر که از کتابی درباره تئوری های انقلاب گرفته شده، بارها مرا به فکر واداشت. " همین ایمان لوگرامبورگ به توده ها و اعتقاد پابرجای او به ضرورت تماس و پاسخگویی به آنان بود که به بهای از دست دادن جانش تمام شد.‌ در جریان قیام سال ۱۹۱۹ اسپارتاکیست ها در آلمان، وی اقدام انقلابی کارگران را تشویق نمی کرد زیرا دریافته بود که قیام ، زود رس و لذا محکوم به شکست است. لوگزامبورگ درست فهمیده بود که کارگران برای موفق شدن به حمایت سربازان نیاز دارند، این درسی بود که انقلاب روسیه آن را آشکار ساخته بود. ولی همچنین معتقد بود که انتظار چنین حمایتی را نمی توان در آینده نزدیک داشت. بدنه ارتش آلمان دارای پیشینه دهقانی و روستایی بودند،یعنی افرادی که با اهداف کارگران لزوما همدلی نداشتند. ولی لوگزامبورگ با قیام همراه شد زیرا با توجه به فلسفه سیاسی خویش در مورد لزوم وجود ارتباط میان حزب و توده ها معتقد بود که این کار یک تکلیف است."

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  آقای کوروش عرفانی جامه می درد( بی تابی می کند) که بین اراده رهبران میدانی و رهبری سیاسی جنبش رابطه علت_ معلولی است. به بیان دیگر این اراده رهبران میدانی است که رهبر جنبش را تعیین می کند.‌ پرسش این است که اگه چنین رابطه ای وجود دارد پس این همه هیاهو و جوش زدن به خاطر چیست؟ از طرفی ایشان ادعا می کند که در انقلاب ۵۷، تل آویو و لندن رهبری خمینی را بر جنبش تحمیل کردند.‌ پرسش این است که پس این رابطه علت_ معلولی در جنبش انقلابی ۵۷ چرا کار نکرد؟ اینجا تناقضی وجود دارد که باید حل شود.‌ یا باید پذیرفت که این رهبران میدانی بودند که آقای خمینی را در سال ۵۷ به رهبری انتخاب کردند و یا باید از این فرضیه که این اراده رهبران میدانی است که رهبری جنبش را تعیین می کند دست کشید و یا باید گفت علاوه براین اراده ، اراده ی قوی تر ولی پشت پرده هم می تواند این کار خطیر را انجام دهد.‌ بنابراین اینجا بین آنچه بایسته است و آنچه امکان پذیر است تمایز گذاشت. آقای کوروش عرفانی می گوید رهبری آقای خمینی توطئه خارجی بود، خوب بعضی ها ممکن است ادعای قوی تری ابراز کنند و بگویند کل جریان انقلاب، توطئه کنفرانس گواتلوپ بود و نفقط تحمیل رهبری آقای خمینی‌ آقای کوروش عرفانی باید به این نظریه توطئه هم نیم نگاهی توجه داشته باشد و فقط برداشت خودش از توطئه در جریان انقلاب ۵۷ را تحمیل نکند.‌

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  اگر مشروطه خواهان برای طرز فکر استراتژیک ارزش قائل می شدند، سالها قبل می توانستند مساله صوری جمهوری یا پادشاهی را حل کنند. اما متاسفانه مشروطه خواهان نیز مانند بقیه گروههای سیاسی دچار تنگ نظری و تعصب هستند. هیچ کس به اندازه من بر اهمیت استراتژیک موضوع ائتلاف تاکید نکرد. برای این منظور سخت تلاش کردم تا شکاف بیهوده بین جمهوری خواهان پارلمانتاریست و مشروطه خواهان را از بین ببرم. چندین یادداشت در این رمینه نوشتم و از تعصب نسبت به فرم حکومت بارها انتقاد کردم. بدون تعارف می گویم اگر مشروطه خواهان و حتی شاهزاده رضا پهلوی نتوانند پارلمانتاریست ها را متحد کنند، پس شناخت چندانی از دانش سیاسی و مسایل استراتژیک ندارند. اگر شما نتوانید این کار را انجام دهید،پس چگونه می توانید این همه بحرانها در جامعه ایران را حل کنید. اتحاد بین پارلمانتاریست ها یک آزمون مهم است که به نظرم اگر عرضه انجام آن را ندارید،پس عرضه کشورداری را هم ندارید.‌ شاهزاده رضا پهلوی باید از وسط بازی کردن دست بردارد باید قاطعانه اعلام کند که طرفدار نظام پارلمانی است و شکل حکومت یعنی ممهوری یا پادشاهی اهمیت ندارد. اگر من جای شاهزاده بودم به سلطنت طلب ها اولتیماتوم می دادم که اگر واقعا طرفدار من هستید، این را در عمل و بویژه در کف خیابان نشان دهید وگرنه من از پادشاهی مشروطه صرف نظر می کنم. متاسفانه چنین قاطعیتی از ایشان دیده نشده است. بیش از چهار دهه است که چپ های مخالف نظام پارلمانی، مخالفت شان با نظام پارلمانی از جمله مخالفت شان با جمهوری پارلمانی را در لفافه مخالفت با پهلوی پنهان می کنند. آیا وقت آن نرسیده که پته آنها را روی آب ریخت و آنها را مجبور کرد که موضع شان درباره اصل تفکیک قوا اعلام کنند و دست از ایده های مبهم و کلی مانند جمهوری دموکراتیک ، جمهوری ایرانی ، جمهوری شورایی و .. بردارند.‌ حالا که مخالفان نظام پارلمانی، تلاش می کنند ، مخالفت شان با نهاد پارلمان را در لفافه مخالفت با نهاد مادام العمر پنهان کنند، چرا نباید این دستاویز را از دست شان گرفت؟ امثال کوروش عرفانی و علی جوادی سخت به نهاد مادام العمر موروثی می تازند اما جرات نمی کنند صریحا بگویند با جمهوری پارلمانی مخالف اند. آیا برای مشروطه خواهان نظام پارلمانی باید اهمیت بیشتری داشته باشد یا فرم حکومت؟ تعصب تا کی؟ اگر هم فردا اکثریت مردم به پادشاهی مشروطه رای دهند آیا اکثریت نخبگان از آن حمایت خواهند کرد؟ آیا باز هم این چپ ها دست از اعتراض و مخالفت بر می دارند؟ اما اگر جمهوری پارلمانی تاسیس شود، اونها نمی توانند مخالفت شان با پارلمانتاریسم را در لفافه مخالفت با سلطنت پنهان کنند و ناچار خواهند بود جمهوری پارلمانی را بپذیرند.

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  اگر فقط یک روشنفکر در خارج بود که در مورد مسایل اجتماعی و سیاسی ایران خط فکری شبیه مرا تبلیغ می کرد، دغدغه روشنگری کمتری داشتم و به تبع انگیزه کمتری برای نوشتن این یادداشت ها بوجود می آمد.‌ بارها گفتم که هدف از نوشتن این یادداشت ها، اثرگذاری بر فضای روشنفکری تقریبا منجمد شده ایران است. زیرا بر خلاف اکثر روشنفکران مسولیت گریز اعتقاد راسخ دارم که روشنفکران در ایجاد و ادامه وضع فلاکت بار کنونی مقصرند. اگر حرف مرا قبول ندارید بروید کتاب افیون روشنفکران ریمون آرون را بخوانید و اینبار برای نشناختن برخی چیزهای مهم، هیچ بهانه ای قابل قبول نیست.

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  دو سه روزی است که مطالعه کتاب سرچشمه ها و دکترین فاشیسم اثر جواننی جنتیله را آغاز کردم. سالها قبل این کتاب را خواندم و کاربرد واژه فاشیسم مذهبی در مقاله آن انقلاب،این انقلاب مرا واداشت که دوباره به سراغ این کتاب بروم. بررسی این مساله که آیا می توان رژیم های اسلامی مانند جمهوری اسلامی را فاشیست نامید، ساده نیست و نیازمند بررسی های ژرف است. جنتیله در کتاب سرچشمه ها و دکترین قاشیسم می گوید: دولت فاشیست ایتالیا به دلایلی که آمد، نه مذهبی است و نه کاتولیک رمی. نمی تواند غیرمذهبی هم باشد ( تناقض دست کم ظاهری با جمله قبلی، تاکید ازمن است) چرا که ارزش و اقتدار مطلقی که بر خود بار می کند، بدون پیوند با یک مطلق مذهبی غیرقابل درک خواهد بود. در این پیوند، خود دولت یک آیین است. وقتی مخاطب در جایی واژه فاشیسم مذهبی را می بیند، خود به خود ذهن فاشیسم غیر مذهبی را هم تصور می کند. اما آیا واقعا می توان فاشیسم را به مذهبی و غیر مذهبی تقسیم کرد؟ جواب این پرسش برایم نامعلوم است. همین مساله درباره ملت گرایی هم مطرح است. گرچه ملت گرایی سکولار یا غیر مذهبی در ادبیات سیاسی بیشتر به چشم می خورد.‌ به نظرم روشنفکران ایرانی مفهوم ملت و به تبع ملت گرایی را مانند بسیاری از مفاهیم مدرن، خوب نمی شناسند.‌ در کتاب سرچشمه ها و دکترین فاشیسم، در فصل گزیده هایی از فاشیسم چیست؟ مفهوم ملت به نحو دقیق و مختصر شرح داده شد.‌ مثلا می گوید: یکی از اجزای اصلی ِآموزه ماتسینی چنین است: ملت یک موجود طبیعی نیست، بلکه واقعیت معنوی است. هیچ کس در بدو تولد ملت خود را در خود نمی یابد. هر کس باید در خلق آن تلاش کند. یک گروه از مردمان به صرف داشتن یک تاریخ ملت نیستند، لیکن تا آنجا که آن ها این تاریخ را احساس کنند، ِِآن را درک نمایند و در خودآگاه پویای خویش آن را به عنوان شخصیت خود بپذیرند ،می توان ِآن را ملتی به حساب آورد. به نظر می رسد دیدگاه جنتیله درباره مفهوم ملت، موافق با سنت فکری انقلاب فرانسه باشد که معتقد است ویژگی اصلی ملت نه وحدت فرهنگی، زبانی یا قومی، بلکه وحدت در سازمان سیاسی است. بر این اساس عضو یک ملت بودن امر پیشینی نیست و افراد و گروهها با تصمیم خود جزئی از ملت محسوب می شوند و نه به دلیل نژاد،زبان و یا سابقه فرهنگی_ تاریخی. در این دیدگاه،تکوین ملت نیازمند تکوین دولت است و دولت به لحاظ تاریخی بر ملت مقدم است. در سنت فکری فرانسوی، بین ملت و قوم تفکیک وجود دارد. قوم گروهی از افراد است که ریشه های تاریخی و نژادی یکسان دارند و ملت گروهی از افراد یا مردمان که به واسطه اراده آزاد خود و در چارچوب یک دولت هویت می یابند. اما در سنت فکری آلمانی( سنت فرهنگی_ رمانتیک آلمان) عوامل فرهنگی و زبان عناصر اصلی تشکیل دهنده ملت هستند. بر اساس این دیدگاه، انسانها به حکم طبیعت میان ملت ها پخش شده اند و نه به دلیل وجود دولت ها.‌ هویت ملی در این نگرش ذاتی، طبیعی و پیوسته پنداشته می شود. در این نگرش، تمایزی بین ملت و قوم صورت نمی گیرد. امروزه از نظریه سومی یاد می شود که در واقع سنتزی از دو نظریه فرانسوی و آلمانی است. بر اساس این نظریه با حفظ برخی از ویژگی های دو سنت فکری فرانسوی و آلمانی، ضمن تاکید بر ویژگی های فرهنگی برای تکوین هویت قومی، هویت ملی فراتر از هویت قومی_ فرهنگی انگاشته می شود که درون آن می تواند چند قوم نیز وجود داشته باشند. بنابراین برداشت ترکیبی صرفا بر عناصر فرهنگی و زبانی برای تشکیل دولت تاکید ندارد( نقد سنت آلمانی) و معتقد است هویت ملی صرفا با سازمان سیاسی دولت موجودیت نمی یابد( نقد سنت فرانسوی) بلکه با ترکیبی از عناصر سیاسی و فرهنگی با اراده با هم زیستن، هویت ملی را ایجاد می کنند. به نظرم اکثر کسانی که طرفدار ملت گرایی ایرانی یا مخالف آن می دانند با این نظریه ها آشنایی ندارند.‌ آقای دکتر نیکفر با تمام انواع تبعیض مخالف اند، از جمله تبعیض مرکز_ حاشیه که البته ایشان در مقاله بالا به جای آن از عبارت تبعیض قومی و در جای دیگر از واژه ستم بر ملیت ها استفاده کرده است. ایشان بارها مخالفت خود را با مفهوم ملت بیان کرده اند اما در این مقاله برای تضعیف ملت گرایی ایرانی ( ناسیونالیزم ایرانی) و برای دفاع از حقوق اقلیت های قومی، از واژه ملت های ایران استفاده می کند. آیا این تناقض نیست؟ نمیشه مفهوم کلی ملت را رد کرد و ملت ایرانی را هم قبول نداشت ولی با مفهوم ملت های ایران موافق بود. مثلا کسی که مخالف مارکسیسم است و برداشت مارکس از مفهوم طبقه را قبول ندارد، نمی تواند از ستم طبقاتی یا منازعه طبقاتی دم بزند و یا از وجود طبقات اجتماعی حرف بزند. او ترجیح می دهد به جای واژه طبقه از واژه های قشر و گروه استفاده کند. به نظرم احزاب کرد طرفدار سنت فرهنگی _ رمانتیک آلمان هستند و ملی گرایان ایرانی طرفدار سنت فکری فرانسه درباره مفهوم ملت هستند. من قبلا نظرم را درباره تقابل مرکز گرایی و فدرالیسم نوشتم و تاکید کردم که به راه حل معتدل عدم تمرکز اعتقاد دارم که فکر می کنم با برداشت سوم از مفهوم ملت مطابقت دارد.‌

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  می خواهم برای تکمیل یادداشت قبلی یک نکته را اضافه کنم. من هم موافقم که واژه انقلاب اسلامی برای توصیف انقلاب ۵۷ نارسا و کاهش گرایانه است و واژه انقلاب اسلامی_ مارکسبستی نیز می تواند واژه مناسبی باشد و گفتمان های اصلی انقلاب ۵۷ را بیان کند.

• جوادی

  ۷ آذر ۱۴۰۱

  واژه انقلاب دوسوگرا گرچه می تواند به خوبی بیانگر گرایش های متضاد در انقلاب ۵۷ باشد اما وقتی بیشتر در این باره فکر کردم ، به این نتیجه رسیدم که واژه انقلاب دو گفتمانی برای توصیف انقلاب ۵۷ واژه مناسب تری است زیرا برای شناخت ماهیت و جهت گیری هر انقلاب،ضروری است گفتمان های اصلی آن انقلاب شناخته شوند. شکی نیست که دو ایدئولوژی و یا اگر واژه ایدئولوژی مناقشه برانگیز است، دو گفتمان اسلامی و مارکسیستی گفتمان های اصلی یا غالب در انقلاب ۵۷ بودند و گفتمان های التقاطی مانند گفتمان ملی_ مذهبی و گفتمان چپ اسلامی گفتمان های اصلی نبودند. آقای دکتر نیکفر با کاهش انقلاب دو بنی به تک بنی مخالف است اما اشاره نمی کنند چه کسانی این کار را انجام دادند. اتفاقا این کار را خود انقلابیون ۵۷ انجام دادند و نه سلطنت طلب ها. اسلام گراها نقش گروههای متجدد در انقلاب ۵۷ را انکار یا دست کم فرعی تلقی می کنند و گروههای متجدد برعکس عمل کرده و انقلاب را مال خود دانسته و ادعا می کنند انقلاب شان توسط آقای خمینی و طرفدارانش،دزدیده شده است. البته عده ای از روشنفکران چپ گرا تمایل دارند تاکید کنند که لندن و تل آویو ، آقای خمینی را به عنوان رهبر انقلاب ۵۷، بر انقلابیون تحمیل کردند و انقلابیون هم به خاطر سواد بالای سیاسی از آن استقبال کردند.

• جوادی

  ۶ آذر ۱۴۰۱

  واژه انقلاب دوبنی برای اشاره یا دلالت به وجود گروهها و گرایشهای متضاد در انقلاب ۵۷ واژه مناسبی نیست . آقای دکتر نیکفر می گوید انقلاب ۵۷ دو منشاء داشت : گروههای اجتماعی متجدد که استبداد مانع مشارکت آنان در سامان دهی سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بود و سنت گرایان که.. بنابراین می بینیم که منظور از جمله انقلاب ۵۷ دو منشاء داشت، این است که انقلاب ۵۷ شامل دو جریان یا دو گرایش بود. به این موضوع فکر کردم که چه واژه ای برای بیان گرایش های متضاد در انقلاب ۵۷ مناسب است. اگر انقلاب را به مثابه شخص تصور کنیم، در این صورت واژه انقلاب دو سوگرا واژه مناسبی خواهد بود.‌ یکی از دو جریان اصلی انقلاب راست گرای افراطی بود و جریان دیگر چپ گرای افراطی. این انقلاب علیه حکومت لیبرال استبدادی بود.‌ شاید مدافعان انقلاب ۵۷ دوست نداشته باشند که انقلاب آنها علیه لیبرالیسم تعبیر شود، بلکه ترجیح می دهند بر وجه ضد استبدادی انقلاب ۵۷ تاکید کنند. پرسش این است که وقتی از دوگرایش متضاد در انقلاب ۵۷ ( انقلاب دو بنی) حرف می زنیم باید روشن کنیم آیا هر دو بن ضد استبداد بودند؟ ِآیا جریان سنت گرا در انقلاب ۵۷ ضد استبداد بود؟ اگر ضد استبداد بود چه نوع دموکراسی را طلب می کرد؟ جریان متجدد در انقلاب ۵۷ خواهان چه نوع دموکراسی بود؟ احتمالا آقای دکتر نیکفر تا کنون به این پرسش فکر نکرده است . آنچه روشن است این است که اکثر گروههای متجدد شرکت کننده در انقلاب ۵۷،خواهان لیبرال دموکراسی نبودند. همچنین روشن است که سنت گرایان هم دشمن سرسخت لیبرال دموکراسی بودند، پس اگر حکومت شاه لیبرال دموکرات هم بود، باز هم سنت گرایان و چپ های مخالف لیبرال دموکراسی خواهان انقلاب بودند.‌ بنابراین درست آن است که انقلاب ۵۷ دا به عنوان انقلاب ضد لیبرالیستی در نظر گرفت تا انقلاب ضد استبدادی.‌ انقلاب علیه شکلی از استبداد( استبداد مستقر) انقلاب علیه استبداد در کلیت آن نیست.‌ از آفای دکتر نیکفر عزیز خواهش می کنم این گزاره روشن را بپذیرند.‌

• فرهاد - فرهادیان

  ۶ آذر ۱۴۰۱

  همانطور که شما اشاره کردید دو مفهوم دموکراسی حداکثر و آزادی های بدون قید و شرط و تعهد به رفع هر گونه ستم و تبعیض منشور این انقلاب برای بی صدایان است از اینروست که تمام گسلهای تفرقه افکنی که همان دو جریان شیعی و آریائی از ان سود می جستند در این انقلاب غیرفعال شده است و این غیرفعال می ماند تا زمانی که همین مردم در راس این انقلاب هستند به محض اینکه مردم را برداشته و ولی فقیه یا شاه و فرد دیگری را بنشانید این گسلها همگی با اشکالی ویرانگر به ظهور می رسند بخصوص که این مردم دریافته اند که چه نیروی خارق العاده ای دارند . از این جنبه است که به تمام کسانی که در صدد مصادره ی این انقلاب هستند هشدار می دهم این بازی با آتش است دست بردارید . اما مفهوم دموکراسی یک الزام و ضرورت اقتصاد و سیاست در ایران برای بازسازی و مدرنیزاسیون ایران است مثالی می زنم : یک پزشک مهندس و متخصص عام اگر با سرعت علوم فقط سه سال خودش را به روز نکند دیگر پزشک و ... نیست در اقتصاد و سیاست بررسی ها نشان می دهد بین 8 تا 12 سال و از این لحاظ است که تمام رهبران دموکراتیک دنیا حداکثر 8 سال در راس می مانند زیرا رهبران در دوره های مسئولیت قادر نیستند خودشان را به روز کنند از اینرو انتقال قدرت باید در اختیار مردم برای نوسازی قدرت باشد هیچ مرجعی مناسب تر از مردم نیست اینجاست که متوجه می شویم یکی از عوامل بازتولید استبداد مادام العمر بودن رهبران است فرقی نمی کند که شما سیستم پارلمانی داشته باشی رهبری مثل مبارک باشد یا سیستمی مانند شوروی رهبری مثل استالین . مسئله اینجاست که استالین یا فیدل کاسترو یا مادرو در ونزوئلا دیگر بیشتر فسیل هستند تا کسانی که بتوانند انقلابات را رهبری کنند یا مبارک یک فسیلی ست که هیچگاه قدرت تحول و تحرک بعد از ده سال نداشته است از اینرو ما باید قبل از تقسیم غنائم دست به سیستم و ساختاری بسازیم که دیکتاتور پرور نباشد و این با ایجاد سیستم انتقال قدرت ساده امکان پذیر است که مدرنترین دخالتگری حداکثری در حال حاضر شورائی ست یعنی شورائی که اعضای آنرا احزاب در رقابتهای انتخاباتی هر 4 یا 5 سال انجام می دهند و اعضای آن بر اساس وزن جمعیتی انتخاب می شوند نه اکثریت مطلق لذا داشتن فراکسیون برای رسیدن به حداقل رای که در همه ی سطوح اقلیت جامعه هم حضور و نمایندگی داشته باشد نیز باید فراهم شود مثلا شهر تهران نباید رای دهنده به 26 نفر رای بدهد هر رای دهنده فقط یک نماینده دارد و هر کاندیدائی بتواند یک 26 ام آرا را بدست آورد نماینده است ممکن است اقلیت جامعه یک نماینده رای داشته باشند و اقلیت نیز در قدرت شریک و حضور دارد پس دموکراسی به این خاطر است که دیگر اگر کلنگ فولادی تولید شد ما هنوز از کلنگ سنگی استفاده نکنیم و در باب ضدیت با کلنگ فولادی فلسفه ی غرب زدگی و از این دست تئوری های مریخی را پی ریزی نکنیم خمینی و خامنه ای قبل از اینکه رهبر شوند 1400 سال از دنیا عقب بوده اند و حتی آرزویشان درست کردن یک جامعه ی اسلامی متعلق به صدر اسلام بود یا محمد رضا شاه هم آرزوهایش احیای امپراطوری کوروش بود همان آرزوئی که الان وارثانش دارند یعنی هنوز اینها به قدرت نیامده 2500 سال از دنیا عقب افتاده اند حالا از این دایناسورها شما می توانید رهبری بسازید تا مفهوم بهره وری کار کاهش مصرف نیروی کار انسانی جایگزینی با نیروی کار ماشینی روباتیک و امثالهم را بیرون بیاورید ؟ پس جامعه اگر به سمت چنین رهبرانی برود کلا احمق است و به اگاهی دست نیافته و باید هم با کلنگ سنگی کشاورزی کند تا بفهمد که مزایای تراکتور چیست . از اینرو دموکراسی یک نمنا و خواهش و آرزو نیست یک نیاز و ضرورت تاریخی اوضاع ویران شده ی کشور برای بازسازی و مدرنیزاسیون است . رضا شاه بیسواد بود اما انگلیسها برایش متخصصین مانند تیمور تاش و داور را کنارش گذاشتند و اشکال همینجاست چون قدرت مطلقه است احساس خطر کرد و هر دوی آنها را پس از تثبیت حکومتش از سر راه برداشت تمام دیکتاتورها بخصوص انواع عقب مانده و خائنش که در ایران به وفور یافت می شود پس از تثبیت حداقلی جامعه و بازسازی و به روز کردن و مدرنیزاسیون را برای خودشان خطرناک تلقی می کنند مثلا استالین پس از 30 سال قرار بود چه چیزی به قدرت شوروی اضافه کند ؟ هیچی نداشت و از 1938 حتی اینم جامعه را کمونیستی می دانست یعنی حتی نفهمیده بود که کمونیسم یعنی چه . و برای تثبیت موقعیتش فقط دائم اهرمهای امنیتی و محدود کننده را افزایش می داد و مردم را به قتل می رساند این پروسه ی دیکتاتور سازیست از اینرو احزاب نیز نباید مقدم بر ساختار شده و ساختار را مطابق میل خود به فساد قدرت بکشانند هشیاری در ایجاد ساختار مهم تر از هر چیزیست و سنگ بنای آن امروز است .