حفظ نظام با حذف فضای مجازی

علی‌رغم کنترل و محدودیت اینترنت از سوی نهادهای نظارتی جمهوری اسلامی، آمار عضویت و استفاده از شبکه‌های اجتماعی در ایران رو به افزایش است. اطلاعات مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در ده سال گذشته، شیب عضویت در شبکه‌های اجتماعی روندی صعودی را طی کرده است. بر طبق آمارهای رسمی، میزان عضویت ایرانی‌ها در شبکه‌های اجتماعی از نرخ رشد ۲۲ درصدی برخوردار است. با افزایش علاقۀ ایرانی‌ها به شبکه‌های اجتماعی میزان عضویت آنها از ۵۳ درصد در سال ١٣٩٦ شمسی، به ۶۵ درصد در سال ١٣٩٩ رسیده است؛ شیبی که همچان روبه افزایش است.

همچنین آمار موجود می‌گوید حدود ٥٥ میلیون کاربر ایرانی حداقل در یک شبکۀ اجتماعی عضویت دارند. تلگرام پلتفرم‌ مقبول ایرانی‌هاست و به‌رغم فیلتر چهار سالۀ آن، خبرها از عضویت ٥٠ میلیونی کاربران ایرانی در این شبکه حکایت دارند. این شبکه در ۸ دی ۱۳۹۶ به مدت بیش از یک هفته فیلتر، و در نهایت ۱۰ اردیبهشت ١٣٩٧ به دستور قضایی مقامات ایرانی به‌طور کامل از دسترسی کاربران خارج شد. در همین رابطه، در دستور قضایی دادستانی تهران آمده بود که تلگرام باید به گونه‌ای فیلتر شود که حتی با ابزارهایی چون فیلترشکن هم قابل دستیابی نباشد. نظام جمهوری اسلامی همواره کوشیده با جایگزینی پلتفرم‌های داخلی و فیلتر گستردۀ شبکه‌های چون تلگرام، واتساپ، اینستاگرام و توییتر جامعۀ ایرانی را به کنترل کامل خود درآورد. اما آمارها نشان می‌دهد کاربران ایرانی نه به پیام‌رسان‌های مورد تایید جمهوری اسلامی مهاجرت کرده‌‌اند و نه آمار عضویت آنها در شبکه‌های چون تلگرام پایین آمده است، بلکه آنها در جست‌وجوی فیلترشکن هستند.

 اعتراضات اخیر مردم ایران (قیام ژینا) میزان انزجار مسئولان حکومت اسلامی از فضای مجازی را بیشتر از پیش نشان داد. آنها یکی از علل اعتراضات اخیر را  تحریک مردم در فضای مجازی می‌دانند و برای کاربران آن احکام کیفری مختلفی را در نظر گرفته‌اند. سید محمد حسینی، معاون پارلمانی رئیس دولت سرکوبگر سیزدهم در مراسم گرامیداشت روز دانشجو در دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی اظهار داشت: «برخی افراد حاضر در اغتشاشات اطلاع درستی از مسائل نداشته و تحت تاثیر تبلیغات فضای مجازی بودند.» اما فعالین رسانه‌ای معتقداند یکی از علل گرایش ایرانی‌ها به فضای مجازی نبود حداقل‌های از آزادی‌های مدنی، فضای بستۀ سیاسی در ایران و راه‌اندازی کسب و کار در این شبکه‌هاست.

بستری برای ابراز عقیده

به نقل از خبرگزاری حکومتی ایرنا: محمدحسین صفار هرندی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، ضمن نامیدن فضای مجازی به «فاضلاب مجازی» گفت:

در همین راستا مرکز ملی فضای مجازی نامه اعتراضی رسمی در رابطه با بسترسازی برای توسعۀ آنچه آنها اغتشاشات اخیر و عدم پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری می‌خوانند، به شرکت متا (اینستاگرام) ارسال کرد. در این نامه که در تاریخ ١٦ آذر سال جاری ارسال شد، مرکز ملی فضای مجازی به شرکت متا فرصت داده تا برای فراهم شدن امکان فعالیت پایدار سکوهای این شرکت، اقدامات لازم از جمله معرفی نماینده رسمی مسئولیت‌پذیر مستقر در ایران، حداکثر تا ۱۰ روز پس از دریافت نامه از سوی آن شرکت صورت پذیرد. اقداماتی از این دست نشان می‌دهد مسولان جمهوری اسلامی اراده‌ای برای حل مشکلات در ایران ندارند و به جای توجه به خواسته‌های مردم، ریشۀ نارضایتی‌ها را در فضای مجازی می‌جویند.

یکی از شهروندان در خصوص استفادۀ خود از شبکه‌های اجتماعی به رادیو زمانه می‌گوید:

یکی دیگر از کاربران دربارۀ محرک خواندن فضای مجازی از سوی مسئولان حکومت اسلامی می‌گوید:

خشونت‌پراکنی نظام

کاظم غریب‌آبادی، معاون امور بین‌الملل قوه قضاییه و دبیر ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی در سفر آبان ماه سال جاری به نیویورک در گفت‌وگو با رسانه‌های ایرانی ضمن محرک نامیدن فضای مجازی در اعتراضات اخیر تصریح کرد:

در همین راستا فعالان حقوق بشری از بازداشت هزاران نفر توسط نهادهای امنیتی به جرم فعالیت اعتراضی در فضای مجازی خبر می‌دهند. یکی از کاربران در این زمینه به رادیو زمانه می‌گوید:

علیرغم اظهارات صریح دستگاه‌های تبلیغی جمهوری اسلامی به اعدام و اعمال خشونت بر معترضان، کماکان مسئولین نظام، مردم معترض را به خشونت‌پراکنی متهم می‌کنند. روزنامه‌ جوان، رسانه سپاه پاسداران در گزارش منتشر شدۀ روز ١٩ آذرماه با انتقاد از حمایت عمومی از محسن شکاری، اولین اعدامی اعتراضات اخیر، نوشت: برای هر بسیجی و سپاهی که در خیابان کشته شده است چند نفر اعدام خواهند شد.

آجرکردن نان مردم

براساس گزارش سال گذشتۀ مرکز آمار ایران، ۱۱ میلیون نفر شهروند ایرانی از طریق شبکه‌های مجازی کسب درآمد می‌کنند، به طوری‌که حدود ۹ میلیون نفر، معادل ۸۳ درصد از طریق اینستاگرام در حال کسب درآمد هستند. در همین رابطه، انجمن تجارت الکترونیک تهران در بیانیۀ منتشر شده مهر سال جاری ضمن اعتراض به فیلترینگ‌ها اعلام کرد، قطع دسترسی به اینستاگرام، بیشتر از ۴۰۰ هزار کسب وکار را با خطر نابودی مواجه ساخته و امرار معاش میلیون‌ها نفر را با مشکلاتی جدی همراه کرده است. به‌رغم تذکرهای مکرر کارشناسان اقتصادی، مسئولان نظام مکرراً از «مضربودن» فضای مجازی می‌گویند. جمهوری اسلامی مانند همیشه توجهی به معیشت مردم در فضای مجازی ندارد. یکی از کاربران به رادیو زمانه می‌گوید:

دولت‌های روی کار در جمهوری اسلامی تاکنون طرحی‌های متفاوتی برای کنترل فضای مجازی در دستور کار قرار داده‌اند. از طرح «اینترنت ملی» که ایدۀ اولیه آن در ١٣٨٤ مطرح شد تا طرحی موسوم به «صیانت از فضای مجازی» که نام‌های مختلفی به خود گرفته است. تمام این طرح‌ها برای حفاظت از نظام جمهوری اسلامی و کنترل مضاعف شهروندان ایرانی است. اما گویی استفاده از فضای مجازی و ارتباط مردم در آن، شهروند جدیدی در ایران بوجود آورده است. شهروندی که با اطلاع و ارتباط از جهان، تن به خواسته‌های ولایت فقیه نمی‌دهد و آشکارا عملکرد حکومت را به چالش می‌کشد. اگرچه در همۀ این سال‌ها سانسور نظام با شدت و قدرت خود باقی بوده، اما در خیزش اخیر، سیاست‌های حذفی حکومت وجه‌ای مضاعف به خود گرفته است. مصاحبه‌شوندگان من می‌گویند طرح‌های کنترل اینترنت چیزی از خواسته‌های انقلابی آنها کم نخواهد کرد.