در آستانه نشست شورای حکام: فشار برای فعال کردن «مکانیسم ماشه» یا «چکاندن ماشه»

شامگاه ۲۸ فوریه/ ۹ اسفند خبرگزاری رویترز نوشت که به نسخه‌ای از گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که قرار است در نشست روز دوشنبه ۶ مارس شورای حکام این نهاد ارائه شود دست یافته است. مانند جلسات پیشین شورای حکام، آخرین پیش‌نویس گزارش‌های جمع‌بندی آژانس و مدیرکل آن یک هفته قبل از برگزاری جلسه به اعضا داده می‌شود و غالبا این پیش‌نویس سر از رسانه‌ها در می‌آورد.

نکته مهم در این گزارش آن است که موضوع وجود ذرات غنی‌شده اورانیوم تا حدود ۸۴ درصد در آن قید شده است. حدود دو هفته پیش بلومبرگ به نقل از منابعش نخستین رسانه‌ای بود که از یافت شدن اورانیوم تا این حد غنی‌شده در تأسیسات فردو خبر داد. این آثار در خروجی مواد دو آبشار به هم پیوسته یا خوشه‌های سانتریفیوژهای پیشرفته در فردو یافت شد. فردو اکنون مشغول به غنی‌سازی ۶۰ درصدی با ماشین‌های نسل جدید است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش قبلی‌اش به شورای حکام، ایران را به دلیل ایجاد تغییرات اساسی در این آبشارها بدون اطلاع‌رسانی سرزنش کرده بود.

در روزهای گذشته ایران تلاش کرد تا این موضوع را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شکلی حل و فصل کند و مانع گنجانده شدنش در گزارش فصلی شود. به نظر می‌رسد تلاش ایران چندان کارساز نبوده است.

در گزارش محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به کشورهای عضو آمده است: «در مورد منشأ ذرات اورانیوم غنی‌شده بالای ۶۰ درصد که پس از اجرای پیکربندی جدید آبشار در فردو شناسایی شده‌اند، مذاکرات با ایران همچنان ادامه دارد.»

ایران به آژانس گفته که ممکن است نوسانات ناخواسته‌ای در سطوح غنی‌سازی در طول دوره انتقال در زمان راه‌اندازی فرآیند [۶۰ درصد] محصول (نوامبر ۲۰۲۲) یا در حین تعویض سیلندر خوراک رخ داده باشد.

همزمان با انتشار بخش‌های مهم گزارش آژانس به شورای حکام، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی در تهران به تلویزیون پرس‌تی‌وی گفت که ذرات ۸۴ درصدی یافت شده در فردو در حد میکروسکوپی بوده است و موضوع مهمی نیست. او گفت:

کمالوندی در این مصاحبه بارها تأکید کرد که گزارش‌های آژانس بر اساس فشار غربی‌ها تنظیم می‌شود و جمهوری اسلامی هیچ اقدام غیرعادی انجام نداده است:

اما غنی‌سازی ۸۴ درصدی که برای غربی‌ها به معنای رسیدن به نقطه گریز هسته‌ای است تنها نگرانی آژانس در گزارشش به شورای حکام نبود. گزارش‌دهی از ذخایر اورانیوم غنی‌شده همواره در گزارش‌های آژانس در مورد برنامه هسته‌ای ایران تکرار می‌شود. در گزارش جدید هم آمده است که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران تا ۶۰ درصد که در دو سایت تولید می‌شود، از آخرین گزارش سه ماهه که ۲۵٫۲ کیلوگرم بود به ۸۷٫۵ کیلوگرم افزایش یافته است. در این گزارش آمده است که کل ذخایر اورانیوم غنی شده تا این میزان و سطوح پایین‌تر، ۳۷۶۰٫۸ کیلوگرم برآورد شده است.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید، حدود ۴۲ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا خلوص ۶۰ درصد «مقدار قابل توجهی» است که به عنوان «مقدار تقریبی مواد هسته‌ای که امکان ساخت یک وسیله انفجاری هسته‌ای برای آن قابل رد نیست» تعریف می‌شود.

با این حال، یک دیپلمات ارشد به رویترز گفت که در عمل به بیش از ۵۵ کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا ۶۰ درصد برای ساخت یک بمب نیاز است زیرا بخشی از مواد در طول غنی‌سازی هدر می‌رود.

جمهوری اسلامی می‌گوید هرگز به دنبال تسلیحات هسته‌ای نبوده و تنها بر فناوری هسته‌ای برای مصارف غیرنظامی متمرکز است.

از تورقوزآباد تا سایت هسته‌ای

بخش غایب در پیش‌نویس گزارشی که به دست رویترز رسیده، مربوط به پرونده پادمانی است. پرونده وجود ذرات اورانیوم غنی‌شده در سه مکانی که ایران به آژانس در موردشان اطلاع نداده است. این یکی از گلوگاه‌هایی است که مذاکرات احیای برجام را در شهریورماه گذشته به بن‌بست رساند. ایران خواستار بسته‌شدن این پرونده پیش از احیای برجام بود و غرب و آژانس تأکید داشتند موضوع پادمانی روندی فنی دارد و با مذاکره یا فشار سیاسی بسته نمی‌شود.

قرار است گزارش آژانس در مورد پرونده پادمانی ایران در آخرین روز کاری این هفته تدوین شود. شاید آماده نشدن این گزارش به آخرین‌ تلاش‌های ایران برای سفر گروسی به تهران هم ربط داشته باشد. ایران به صورت رسمی از مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دعوت کرده تا پیش از روز دوشنبه و آغاز جلسه شورای حکام به تهران بیاید. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی می‌گوید نقشه راهی برای حل و فصل این پرونده در دست است. آژانس هنوز واکنشی به این تلاش ایران نشان نداده است.

روز دوشنبه در ژنو، حسین امیرعبداللهیان، تأکید کرد که تهران مایل به احیای توافق هسته‌ای است. ایالات متحده گفته است که احیای برجام تمرکز فعلی آن‌ها نیست. غرب تحت فشار شدیدی است تا مذاکرات را ترک کند و دور گسترده‌ای از فشارهای هماهنگ را بر بخش‌های مالی و نظامی جمهوری اسلامی از جمله سپاه پاسداران وارد کند.

در عمل، غرب گفته است که تا زمانی که ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره منشأ ذرات هسته‌ای یافت شده در سه سایت قدیمی اما اعلام‌نشده توضیح ندهد، توافق را احیا نخواهد کرد.

رویترز نوشته که بعید است رافائل گروسی به تهران برود مگر اینکه بداند توضیحات کامل‌تری نسبت به سفرهای قبلی‌اش به او داده خواهد شد. در مقابل بهروز کمالوندی روز چهارشنبه گفت که مدیرکل آژانس در دو روز آینده به تهران می‌آید.

روابط ایران و آژانس در وضع نامطلوبی است و مشخص نیست که یک سفر چگونه قرار است گره‌گشا باشد. در گزارش فصلی آژانس به شورای حکام به شدت از محدودیت‌هایی که تهران برای بازرسان آزانس ایجاد کرده، انتقاد شده است. آژانس نوشته که محدودیت‌های اعمال شده برای بازرسان به این معناست که حتی اگر توافقی هم به دست آید، تدوین فهرست کامل یا تاریخچه فرآیند غنی‌سازی در جمهوری اسلامی به زمان قابل توجهی نیاز دارد.

اما در زمانی که ایران پاسخ به سؤالات آژانس را جدی نمی‌گیرد و البته با تعلیق همکاری‌های پادمانی فشار را هم افزایش داده، اطمینان آژانس به تضمین‌های ایران در پایین‌ترین حد خود قرار دارد و تنها اسرائیل را تشویق می‌کند که غرب را برای تأیید حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران تحت فشار بگذارد.

الی کوهن، وزیر خارجه اسرائیل، روز سه‌شنبه در برلین بود و به طرف آلمانی‌اش گفت که تنها دو گزینه برای مقابله با ایران وجود دارد: استفاده از مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های گسترده‌تر سازمان ملل علیه ایران و یا حمله نظامی.