روز جهانی آب: بیش از دو میلیارد نفر با کمبود آب روبه‌رو هستند

سازمان ملل متحد با هدف سنجش میزان پیشرفت جهان در تأمین آب پاک، در دسترس و مقرون به‌صرفه برای همه، روز ۲۲ مارس را به‌عنوان «روز جهانی آب» نامگذاری کرده است. در آستانه کنفرانس جهانی آب در نیویورک سازمان ملل گزارش تازه‌ای درباره بحران آب منتشر کرده که نشان می‌دهد کمبود آب همچنان در سراسر جهان رو به گسترش است.

در گزارش جهانی آب سال ۲۰۲۳ آمده است که ۲,۳ میلیارد نفر از جمعیت جهان، یعنی از هر چهار نفر یک نفر در کشورهایی زندگی می‌کنند که دچار تنش آبی هستند.

تنش آبی به نسبت مصرف آب شیرین در مقایسه با منابع آب شیرین تجدیدپذیر اشاره دارد: زمانی که برداشت آب از منابع موجود فراتر رود، یک کشور یا سفره‌های زیرزمینی خود را سریع‌تر از آن‌چه می‌توان دوباره آن‌ها را پُر کرد تخلیه می‌کند، یا میزان تولید آب شیرین‌ به میزان قابل‌توجهی بالا می‌رود.

بنا به این گزارش در آینده این مشکل به مناطقی گسترش خواهد یافت که در آن‌ها آب هنوز به وفور در دسترس است.

گزارش تهیه‌شده توسط یونسکو قرار است به‌عنوان مبنایی برای بحث در کنفرانس جهانی آب سازمان ملل متحد باشد که از امروز چهارشنبه ۲ فروردین / ۲۲ مارس تا جمعه ۴ فروردین / ۲۴ مارس در نیویورک برگزار می‌شود. در این کنفرانس به موضوع اجرای حق بشر در مسئله آب و فاضلاب در جهان پرداخته خواهد شد.

بر اساس این گزارش، مصرف جهانی آب در ۴۰ سال گذشته حدود یک درصد در سال افزایش یافته است و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ با نرخ مشابهی همچنان افزایش یابد. دلایل این امر از جمله رشد جمعیت، توسعه اقتصادی-اجتماعی و تغییر الگوهای رفتاری عنوان شده است. کیفیت آب نیز مشکلاتی دارد. مشکل اصلی در کشورهای کم‌درآمد معمولاً تصفیه ناکافی فاضلاب و در کشورهای صنعتی آلودگی آب‌های زیرزمینی توسط بخش کشاورزی است.

تنش آبی در خاورمیانه

هفت کشور از ۱۰ کشوری که بیشترین تنش آبی را دارند در خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند. در این کشورها، میانگین سطح تنش آبی ۸۲۰ درصد است و این به معنای آن است که برداشت سالانه آب هشت برابر بیشتر از تأمین آب از منابع تجدیدپذیر است.

خاورمیانه دارای آب و هوای عمدتاً خشک و با بارندگی کم و درجه حرارت بالاست. چندین کشور در این منطقه، به‌ویژه در خلیج فارس، برای تأمین آب کافی ساکنان خود به نمک‌زدایی متکی هستند، فرآیندی که نمک را از آب دریا حذف می‌کند.

تا سال ۲۰۱۷، کشورهای با بالاترین سطح تنش آبی عبارتند از: مصر (شش هزار و ۴۲۰ درصد)، بحرین (سه هزار و ۸۷۸ درصد) و امارات متحده عربی (یک‌هزار و ۷۰۸ درصد).

در ۳۰ سال گذشته یعنی از سال ۱۹۸۷ تا ۲۰۱۷، سطح تنش آبی در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا بیش از دو برابر شده و از هشت هزار و ۴۱۱ درصد در سال ۱۹۸۷ به ۱۶ هزار و ۴۲۲ درصد در سال ۲۰۱۷ رسیده است.

در مصر، سطح تنش آبی از چهار هزار و ۸۹۷ درصد در سال ۱۹۷۷ به شش هزار و ۴۲۰ درصد در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است.

مصر با جمعیتی بیش از ۱۰۰ میلیون نفر به‌شدت به آب‌های رودخانه نیل که از خارج از مرزهای آن سرچشمه می‌گیرد، متکی است. بر اساس گزارش یونیسف در سال ۲۰۲۱، مصر با کمبود آب سالانه حدود ۷ میلیارد مترمکعب (۲۴۷ میلیارد فوت مکعب) مواجه است و این کشور ممکن است تا سال ۲۰۲۵ با کمبود آب شدید روبه‌رو شود.

خشک شدن دریاچه‌ها

افزایش دما، افزایش تقاضا برای آب و ساخت سدها منجر به خشک شدن چندین دریاچه در خاورمیانه شده است. دو دریاچه اصلی در حال ناپدید شدن دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی ایران و دریاچه ساوه در استان مثنی عراق هستند.

براساس گزارش سازمان ملل، دریاچه ارومیه زمانی بزرگترین دریاچه خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ آب شور بر روی زمین بود و اکنون خشک و تبدیل به دشت نمک شده است. تصاویر ثبت‌شده از این دریاچه از دهه ۱۹۸۰ تا کنون نشان‌دهنده تبخیر شدید آب‌ این دریاچه است.

دریاچه ساوه عراق نیز پس از سال‌های متوالی خشکسالی شدید اکنون به‌طور کامل خشک شده است. افزایش دما و کاهش شدید سطح آب رودخانه‌های دجله و فرات باعث خشکسالی شدید در سراسر این کشور ۴۳ میلیون نفری شده است.

تصاویر ثبت‌شده از سال ۲۰۱۱ خشک‌شدن دریاچه ساوه عراق را به‌خوبی نشان می‌دهند. هر دو دریاچه ارومیه و ساوه به‌دلیل تغییرات اقلیمی و سیاست‌های زیانبار کشاورزی خشک شده‌اند.

انتظار می‌رود بیش از شش هزار نفر در کنفرانس آب سازمان ملل در نیویورک شرکت کنند، از جمله رهبران ۲۰ کشور، ده‌ها وزیر و صدها نماینده از بخش تجارت و جامعه مدنی.

با توجه به درخواست آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، اجلاس باید از جمله برنامه‌ای بلندپروازانه با پیشنهادهای مشخص برای مقابله با کمبود آب در جهان تدوین کند. تاکنون هیچ معاهده بین‌المللی در این زمینه وجود نداشته است.

آخرین کنفرانس آب با همین گستردگی در سال ۱۹۹۷ در آرژانتین برگزار شد.