معیشت اسفبار نویسندگان جوان ایرانی

نویسندگی به معنای داستان‌‌نویسی در ایران جایگاهی ندارد. زنده‌یاد محمدعلی سپانلو در سال‌های دهه ۱۳۷۰ که یک دهه طلایی هم بود می‌گفت اگر کتاب شعر در هزار نسخه فروش برود، کتاب موفقی‌ست. الان وضعیت داستان فارسی به دلیل انبوه نوشته‌ها از این هم بدتر شده. مخاطب وقتی دو بار از دو نام تازه، از دو نویسنده جوان، دو رمان بخواند و حالش بد شود، طبعا سراغ سومی نمی‌رود. این از مخاطب عام. می‌ماند نویسندگان که تا آنجا که دیده‌ام ۸۰ درصدشان اصلا کتاب نمی‌خوانند. اگر هم بخوانند آثار معاصرانشان را نمی‌خوانند.

حتی اگر نویسندگی را به عنوان شغل حساب کنیم، قطعا درآمد کافی نخواهد داشت و قطعا نویسنده در عسرت به سر خواهد برد.

 شخصا اگر در عسرت و تنگ‌دستی باشم اصلا نمی‌توانم بنویسم. من از سال ۹۶ تا امروز سه کتاب منتشر کرده‌ام. یکی‌شان چهارده سال تجدید چاپ نشده‌؛ یعنی از ۸۳ تا ۹۷. آیا با حق‌التالیف این کارها می‌شود زندگی کرد و همچنان نوشت؟

خواندن رمان خارجی و پس‌زدن کتاب ایرانی به یک جور پُز روشنفکری تبدیل شده. نویسندگان ایرانی را کسی نمی‌شناسد جز جمع چندصد نفره خودشان و معدود آدم‌هایی که به هر علتی پیگیر جریان ادبی روز هستند‌.

شغل یعنی امنیت خاطر و تامین کف معاش، بیمه و  مانند آن. نویسندگی فاقد اینهاست. حتی اگر شما به اندازه یک ابررایانه قدرت داشته باشید و ماهی یک رمان بنویسید باز هم تضمینی بر انتشار و گذران زندگی از آن طریق وجود ندارد. بدبینانه است اما واقعیت دارد: نویسندگی در ایران به معنای خودآزاریِ محض است. دردِ بی‌درمان. نه می‌کُشد، نه شفا می‌یابد.

درآمد حاصل از انتشار یک کتاب کفاف یک ماه زندگی تک‌نفره در شهر تهران را هم نمی‌دهد. تازه اگر نویسنده کاربلد باشی و درصد حق‌التالیف‌ات دورقمی باشد و ناشر هم منصف باشد و چکش نقد شود.

برای کار اولی‌ها که این سال‌های اخیر صفر. برای کسانی که اسم و سابقه‌ای دارند ماکزیمم ۱۲ درصد قیمت پشت جلد که جدیدا یک کلمه هم به این بند اضافه می‌کنند شبیه همان کلک عندالاستطاعه به‌جای عندالمطالبه برای مهریه. یعنی مثلا ۱۰ درصد و توی پرانتز قید می‌شود به ازای فروش. یعنی هر چند ماه آمار می‌گیرند چند تا فروخته است.

اوضاع از همیشه بدتر است. فروش کتاب به شدت افت کرده از طرف دیگر هزینه‌های معاش سر‌به‌فلک کشیده. من نویسندگان سرآمد را می‌شناسم که به رانندگی برای اسنپ و کارگری در خانه مردم رو آورده‌اند. نویسنده‌ها در همه‌جای جهان سرمایه‌های زبان و فرهنگ‌اند. اما این‌جا اینطور است که هرچند نویسنده هم که از دور خارج شوند کسی ککش نمی‌گزد.

 در چند دهه اخیر تلاش هدفمند، گسترده و سیستماتیکی صورت گرفته که نویسنده ایرانی و اساسا آثار ایرانی در نظر مردم مطرود و بی‌اهمیت جلوه داده شود. احمد محمود در مصاحبه‌ای درباره ضریب نفوذ اندک نویسندگان در جامعه گفته بود وقتی کارهای ما خوانده نمی‌شود، چگونه می‌تواند نفوذ داشته باشد؟ مخاطب داستان فارسی به نسبت جمعیت به حدی کم است  که دیگر بحث «جایگاه» یک نویسنده به یک شوخی تلخ شباهت دارد. در چنین شرایطی، هر چیزی به امر نوشتن مربوط می‌شود، مخاطره‌آمیز است.

حق‌التالیف یک کتاب در مجموع از ۲ تا ۱۰ میلیون تومان فراتر نمی‌رود. بعد هم که کتاب چاپ شود برای فروش هر چاپ بین ۸ تا ۱۰ درصد پشت جلد می‌دهند، که می‌شود حدود ۲ تا ۷ الی حداکثر ۸ میلیون تومان. اگر درآمد یک نویسنده ایرانی در سال را در نظر بگیریم، بسته به این که در مجموع چند کتاب منتشر کرده باشد، طبق تجربه من و شناختی که دارم، چیزی بین صفر تا مثلا در بهترین حالت ۱۰ تا ۱۵ میلیون است. وقتی شما برای یک زندگی معمولی باید ماهی ۲۰ تا ۳۰ میلیون درآمده داشته باشید، چگونه می‌توان با این مبلغ زندگی کرد و تازه یک اثر جدی هم خلق کرد؟

نویسندگی یک کار تمام‌وقت است. به همین خاطر هم هست که کار خوب، خیلی کم تولید می‌شود. چون نمی‌شود هم کار دیگری کرد و هم نوشت و یک اثر باکیفیت پدید آورد.برای نوشتن باید از جان مایه گذاشت

منظور از نویسنده، نویسنده واقعی و مستقل است، نه آنها که وصل هستند و مناسبتی می‌نویسند، آنها در این معادله قرار نمی‌گیرند؛ چراکه با رانت اثرشان را خلق می‌کنند نه با اندیشه.

گاهی مردم از اینکه می‌شنوند طرفشان نویسنده است، شگفت‌زده می‌شوند. از طرف دیگر گاهی ممکن است به‌خاطر یک توییت، یک اظهارنظر و... به دردسر هم بیفتی.

خیلی وقت‌ها نویسنده‌ها، شغل‌های دیگری دارند و بعد از فارغ‌شدن از آن، علی‌رغم خستگی و... گوشه فراغتی پیدا می‌کنند و تازه سراغ نوشتن می‌روند. درصورتی‌که نوشتن، باید کاملا متمرکز باشد و انرژی نویسنده صرف کار دیگری نشود.

تا چند سال پیش ۲۰ درصد قیمت پشت جلد به نویسنده تعلق می‌گرفت، بعد شد ۱۰ درصد و حالا به ویژه بعد از کرونا و در این روزهای انقلابی، شده ۸ درصد قیمت پشت جلد کتاب. چند سال پیش با حق التالیف یکی از کتاب‌هایم فقط توانستم یک کاپشن و ساعت بخرم. تازه وقتی که ناشر، انسان درستکاری باشد و حق نویسنده را بدهد. اما الان با حق‌التالیف کتاب، تنها می‌توان به حال فرهنگ و هنر و ادب در ایران گریست. باورش هم سخت است که وقتی گفته شود درآمد یک نویسنده در طول یک سال در ایران، آنقدر ناچیز است که از گفتنش آدم شرمش می‌آید؛ تازه اگر چک ناشر، شش ماه بعد از انتشار کتابت نقد ‌شود، آن‌هم با تیراژِ ۳۰۰ نسخه.