داستان مصطفا، یک مسافر قاچاقی

فرهاد و همسفران او، سی‌ام مرداد ۱۴۰۰، هنگامی کە می‌خواستند با کشتی به صورت قاچاق از استانبول بە ایتالیا بروند، دستگیر و گرفتار پلیس ترکیه شدند. پلیس آن‌ها را دیپورت کرد اما نه به ایران، بلکه به سوریه. فرهاد و دوستانش که شنیده بودند اگر بگویند اهل سوریه‌اند دیپورت نمی‌شوند، پاسپورت‌هایشان را رو نکردند و این آغاز یک ماجرای دراماتیک‌تر برای آن‌ها بود.

فرهاد و همسفرانش به نیروهای ارتش آزاد سوریه (مخالفان اسد) تحویل داده شدند اما پیش از آن‌که بفهمند تصمیمشان برای پنهان‌کردن گذرنامه‌هایشان اشتباه بوده، کار از کار گذشته بود. آن ۹ نفر بیش از چهار ماه در بندِ ارتشِ آزاد بودند و سرانجام در دی‌ ماه همان سال، به ایران بازگردانده شدند.

«زمانه» داستان این ۹ جوان را از دید یکی از آن‌ها که خودش را فرهاد می‌نامید، چهاردهم تیرماه ۱۴۰۱ منتشر کرد.

فرهادِ ۴۱ ساله به ایران بازگردانده شد و در جوی بسیار امنیتی از مصاحبه با رسانه‌ها و گفت‌وگو با اطرافیانش منع شد. او می‌دانست که به آغاز داستان ماجراجویانه‌اش بازگشته؛ به کشوری که از آن گریخته. راهی را نمی‌شناخت که بتواند او را در مسیری مطلوب بیندازد. برای همین تصمیمی سخت و دیوانه‌وار گرفت.

مصطفا ۲۳ ساله، مثل فرهاد تصمیمش را گرفته و می‌خواهد به جایی برود که هم آزادی دارد، هم کار. او هنوز نمی‌داند قرار است به کدام کشور برود. سربازی نرفته و شهریور ۱۴۰۲ لیسانس کامپیوترش را از دانشگاه شیراز گرفته.

نکته‌ی عجیب و البته دل‌گرم‌کننده‌ی داستان او این است که قرار است تا نقطه‌ی شروع ماراتنِ فرار، مادرش او را همراهی کند.

سفر پرخطر در آب‌های اژه

این مادر و پسر راهی ازمیر هستند؛ شهری در غرب ترکیه که فاصله‌ی کمی با مرزهای دریایی اروپا دارد. از ازمیر تا جزایر یونانی تنها ۲۰ دقیقه فاصله‌ی دریایی وجود دارد. برای همین قاچاق‌برها تقریبا هر شب با عده‌ای انسان بی‌پناه اما امیدوار به آینده، از مرز دریایی می‌گذرند تا به یونان برسند.

قاچاق‌برها از هر نفر هزار تا دو هزار دلار پول می‌گیرند تا آن‌ها را از دریای اژه به یونان برسانند. در خاک یونان هم قاچاق‌برهایی هستند که از آنان پول می‌گیرند تا آن‌ها را به آلمان یا بلژیک یا هلند ببرند.

مصطفا هنوز نمی‌داند قرار است به کدام کشور برود. سردرگم است و بلاتکلیف. حتا متوجه نمی‌شود که مدت توقف اتوبوسی که آن‌ها را از استانبول به ازمیر می‌برد، در پمپ بنزین بیش‌تر از پنج دقیقه نخواهد بود. سرش گرم سیگار کشیدن می‌شود و با مادرش دیر به اتوبوس می‌رسند. شاگرد اتوبوس بهشان اخطار می‌دهد که اگر دوباره موقع توقف خودشان را به اتوبوس نرسانند، آن‌ها را جا خواهد گذاشت.

مصطفا و مادرش چهار ماه پیش از ایران به استانبول آمده‌اند. در این مدت او منتظر اعلام زمان مناسب برای سفر دریایی بوده. برای همین حالا سرخوش است که از بلاتکلیفی درآمده.

نرسیده به بورسا، پلیس اتوبوس را نگه می‌دارد تا کارت شناسایی مسافران را بررسی کند. اضطراب در چهره‌ی مصطفا پیداست. او می‌ترسد تاریخ ورودش به ترکیه برای او مشکل‌ساز شود. چون طبق قانون، ایرانیان تنها سه‌ماه از تاریخ ورود می‌توانند در خاک ترکیه بمانند. به خیر می‌گذرد چون مامور پلیس وقتی می‌بیند مادر و پسر به جای کارت شناسایی پاسپورت رو کرده‌اند، به گذرنامه‌ها توجهی نمی‌کند و از آن‌ها می‌گذرد.

مادر و پسر نفس راحتی می‌کشند. پروین می‌گوید که زنی قوی و مقاوم است و آمده که پسرش را دست آدم مطمئنی بسپارد:

او می‌گوید:

گذرگاه‌های پر خطر

آمار دقیقی از ایرانیانی که از این شیوه برای گریختن به اروپا استفاده می‌کنند، در دسترس نیست چون خیلی از آن‌ها مثل مصطفا با گذرنامه وارد خاک ترکیه می‌شوند و سپس از گذرگاه‌هایی پر خطر می‌گذرند تا به قاره‌ی سبز برسند. آنها معمولا جوانانی هستند که آینده‌ای را برای خود در کشورشان نمی‌بینند و راه پرخطر اما کوتاه‌تر را امتحان می‌کنند. خبرگزاری آناتولی در گزارش‌هایش مدعی شده که پلیس یونان با مهاجران غیرقانونی به شکلی غیرانسانی رفتار می‌کند و حتا در مواردی باعث واژگونی قایق‌های حامل مهاجران می‌شود. چند روز پیش در خبری مدعی شد که

مصطفا در مورد خبرهایی از این دست خوش‌بین است و اعتقاد دارد:

مادرش پروین می‌گوید:

رابطی که قرار است مصطفا را به قایق مهاجران برساند، برای مادر و پسر هتلی را در مرکز شهر ازمیر رزرو کرده است. آن‌ها از اتوبوس پیاده می‌شوند و نشانی را به راننده‌ی تاکسی می‌دهند تا آن‌ها را به مقصد برساند.

حالا ۱۰ روز می‌گذرد. مصطفا فعلا چیزی در صفحه‌ی اینستاگرامش ننوشته. پیامی هم نفرستاده. احتمالا شرایط ارتباط اینترنتی هنوز برایش مهیا نشده. در ۱۰ روز گذشته هم خوشبختانه خبری از دستگیری یا به دام افتادن مهاجران غیرقانونی در ازمیر منتشر نشده و خبری هم از خبرهای بدتر نیست.

اما براساس آمار و ارقام سالانه بیش از ۴۰۰هزار مهاجر غیر قانونی وارد کشورهای اروپای می‌شوند که یک چهارم از آن‌ها ترک خاک می‌گیرند، به سایر کشورهای اروپایی فرستاده و حدود یک‌پنجم هم به خارج از اتحادیه‌ی اروپا رانده می‌شوند. فرانسه و سوئد بالاترین تعداد متقاضی را دارند و لیختنشتاین کم‌ترین تعداد.

قربانیان فرار

بر همین اساس بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ در سطح جهان ۶۲ هزار و ۲۸۵ مهاجر غیرقانونی کشته، یا مفقود شده‌اند. بر اساس گزارش سالانه سازمان بین‌المللی مهاجرت که مرکز آن در ژنو قرار دارد، از ۶۲ هزار و ۲۸۵ مهاجر بی‌رویه، ۲۸ هزار و ۸۵۴ مهاجر از قاره آفریقا، یا آسیا بودند که در حین عبور از دریای مدیترانه جان خود را از دست دادند.

ماجراجویی نه از سر شکم‌سیری

شاید سرنوشت مصطفا به سرنوشت فرهاد گره بخورد. فرهاد سال گذشته با وجود یک‌بار بازگشتن به ایران و تحت نظر بودن از سوی وزارت اطلاعات، تصمیم گرفت شکستش در سفر اول را جبران کند. برای همین راهی روسیه و سپس بلاروس شد و از راه لهستان، آلمان و فرانسه خودش را به انگلیس رساند و اکنون در یک کمپ پناهندگان در لندن زندگی می‌کند.

این ماجراجویی از دید دکتر نوشین رحمانی، روان‌شناس، از سر شکم‌سیری یا برای ارضای هیجان درونی نیست: