بیماری آسم؛ بدون درمان، اما قابل کنترل

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130604_Asthm_MazyarMahdavifar.mp3[/podcast]

برخلاف تصور عمومی که شروع ابتلا به بیماری آسم را در دوران کودکی می‌دانند این بیماری ممکن است در هر مرحله‌ای از زندگی انسان بروز کند.

 آسم یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در تمامی سنین است که حدود ٣٠٠ میلیون نفر در دنیا به آن مبتلا هستند و متأسفانه آمار ابتلا به آن به صورت روزافزون به خصوص در جوامع پیشرفته و رو به رشد در حال افزایش است. آسم اگرچه درمان قطعی ندارد، اما به شکلی کاملاً موثر قابل کنترل است.

مکانیسم بروز بیماری

این بیماری مزمن بر پایه ایجاد التهاب در دیواره مجاری اصلی هوایی رخ می‌دهد. مزمن شدن و طول کشیدن این التهاب منجر به حساسیت و تحریک‌پذیری این مجاری نسبت به محرک‌های گوناگون می‌شود. در حقیقت ماجرا زمانی آغاز می‌شود که عامل تحریک‌کننده وارد مجاری هوایی شود.

در پاسخ به ورود عامل خارجی، بدن سلول‌های ایمنی را برای مقابله با خطر به محل تحریک می‌فرستد. هجوم سلول‌های ایمنی از جمله گلبول‌های سفید منجر به ایجاد واکنش التهابی و تورم در محل مجاری هوایی می‌شود.

در کنار این اتفاق، ترشحات موجود در راه‌های هوایی نیز افزایش می‌یابد. همچنین ماهیچه‌های ناحیه مورد نظر دچار انقباض می‌شوند. مجموعه این سه عامل یعنی التهاب، افزایش ترشحات و انقباض عضلات دیواره مجاری هوایی هستند که منجر به تنگ شدن راه‌های هوایی و انسداد نسبی یا کامل آن‌ها شده و حمله آسم را پدید می‌آورند. انسداد ممکن است در هر نقطه‌ای و با هر شدتی ایجاد شود و بسته به مکان و شدت، منجر به ایجاد طیفی از علائم ملایم تا خطرناک شود.

علل و محرک‌ها

اگرچه عامل ایجادکننده بیماری به صورت قطعی شناسایی نشده است، اما به نظر می‌رسد عوامل ژنتیک در کنار انواع محرک‌ها نقش اصلی را در بروز آن ایفا می‌کنند. برای تائید نقش ژنتیک در بروز بیماری کافی است بدانید اگر یکی از والدین فرد به این بیماری مبتلا باشد احتمال ابتلای او به آسم نسبت به شخصی با پدر و مادر سالم دو برابر بیشتر است.

محرک‌های مختلفی که می‌توانند به عنوان آغازگر حمله آسم عمل کنند بسیار متنوع و از شخصی به شخص دیگر متفاوتند، اما تعدادی از آن‌ها که در میان شایع‌ترین‌ها قرار دارند عبارتند از گرد و غبار داخل منزل به خصوص داخل تخت‌خواب و بالش و پتوها، آلودگی هوای موجود در خارج از منزل، شوره‌های ریز جدا شده از بدن حیوانات خانگی، دود سیگار و حتی اسپری‌های تمیزکننده منزل. همانطور که می‌بینید بسیاری از این محرک‌ها با زندگی شهری و تغییرات حاصل از مدرنیته و شهرنشینی مرتبط هستند و این می‌تواند دلیلی بر افزایش بروز بیماری آسم در میان جوامع پیشرفته و رو به رشد باشد.

علائم حمله آسم و نشانه‌های تشخیصی

نشانه‌های اصلی بروز آسم عبارتند از سرفه، تنگی نفس و یک نوع صدای خس‌خس سینه که در اصطلاح علمی تحت نام "ویز" یا "ویزینگ" نامیده می‌شود.

 این علائم معمولاً پس از مواجهه با یک محرک ویژه که ممکن است در مورد هر شخصی متفاوت باشد رخ می‌دهند. ممکن است شخصی همگی یا بعضی از این علائم را تجربه کرده باشد و با شک ابتلا به آسم به پزشک مراجعه کند، اما مسئله این است که ممکن است این علائم در مطب پزشک بروز نکند و در نتیجه تشخیص بیماری توسط پزشک با مشکل مواجه شود. ضمناً در بعضی از موارد علائم بیماری آسم با بعضی دیگر از بیماری‌های تنفسی مانند انواع عفونت‌ها همپوشانی دارد. به همین دلیل پزشکان برای رسیدن به تشخیص قطعی این بیماری علاوه بر پرسش‌های مختلف از بیمار و به دست آوردن تاریخچه و شرح حال او از آزمایش‌های ویژه پزشکی نیز بهره می‌گیرند. یکی از این روش‌ها اسپیرومتری یا همان سنجش توان تنفسی است.

در کنار تمامی این روش‌های تشخیصی چیزی که می‌تواند پزشک را به تشخیص قطعی برساند شروع رژیم درمانی کنترلی با استفاده از داروهای ویژه بیماری آسم است. در صورت بهبود علائم با استفاده از این داروها پزشک می‌تواند مطمئن شود که بیماری را درست تشخیص داده است.

کنترل و درمان

تاریخچه درمان بیماری آسم به قرن‌ها پیش و دوران مصریان باستان برمی‌گردد. مدارک به دست آمده از آن دوران نشان می‌دهد که حدود ٧٠٠ داروی مختلف برای درمان این بیماری توسط پزشکان شناسایی و استفاده می‌شده است. اغلب این درمان‌ها با استفاده از گیاهان دارویی طراحی شده بود، اما در میان آن‌ها بعضی از روش‌های عجیب و غریب هم به چشم می‌خورد. مثلاً گروهی از پزشکان معجونی از خون جغد آمیخته شده با شراب قرمز را برای درمان این بیماری تجویز می‌کردند.

جالب این است که تا همین چند دهه قبل بسیاری از پزشکان با تصور این که این بیماری علت روانی دارد از داروهای مربوط به روانپزشکی برای درمان آن بهره می‌بردند، اما پس از مشخص شدن مکانیسم بروز بیماری بود که دو گروه اصلی دارویی ضد التهاب‌ها و ضد انقباض‌های عضلات تنفسی وارد روند کنترل و درمان این بیماری شدند و نتایج بسیار خوبی نیز به همراه داشتند.

همانطور که گفتیم آسم درمان قطعی ندارد، اما در صورت شناخت محرک‌ها و استفاده به موقع و مناسب از داروها می‌توان به صورت کامل آن را کنترل کرد. معمولاً درمان در دو روش «فوری یا کوتاه‌مدت» و «کنترلی یا بلند‌مدت» صورت می‌گیرد. درمان کوتاه‌مدت مربوط به زمانی است که فرد دچار حمله آسم شده باشد. در این حالت بسته به شدت و نوع درگیری از دو گروه اصلی داروها یعنی استروئیدها یا همان ضد التهاب‌ها و برونکودیلاتورها یا همان گشاد‌کننده‌های راه‌های هوایی استفاده می‌شود. انواع طولانی اثر همین داروها نیز به صورت بلندمدت و برای جلوگیری از بروز حملات آسم قابل استفاده هستند. نکته مهمی که مبتلایان به آسم در کنار استفاده از داروها باید مد نظر داشته باشند این است که تلاش کنند محرک‌هایی را که باعث بروز حمله آسم می‌شود پیدا و تا حد امکان از آن‌ها دوری کنند.