زمین زیر پای ما می‌جوشد؛ چرا ایران از انرژی زمین‌گرمایی غافل مانده است؟

در حالی‌ که جهان با سرعتی بسیار به‌سوی انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر حرکت می‌کند، ایران همچنان بر طبل سوخت‌های فسیلی می‌کوبد؛ منابعی که نه‌ تنها پایان‌پذیرند، بلکه نفس زمین را نیز به شماره انداخته‌اند. سازمان ملل متحد در سال‌های اخیر کوشیده است تا کشورها را به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی ترغیب کند تا از افزایش دمای جو زمین جلوگیری شود. با این حال، در بسیاری از کشورها از جمله ایران، تحول واقعی و ساختاری در این مسیر اتفاق نیفتاده است.

این روزها بحران ناترازی انرژی به یکی از جدی‌ترین چالش‌های کشور تبدیل شده است؛ بحرانی که ریشه در سال‌ها مصرف بی‌رویه، اتلاف منابع، نبود نظارت مؤثر، عقب‌ماندگی فناورانه، بی‌توجهی متداوم به انرژی‌های نو و بی‌اعتقادی بنیادین به توسعه پایدار دارد. 

در میان منابع تجدیدپذیر، یکی از گزینه‌های پاک، مطمئن و کمتر شناخته‌شده، انرژی زمین‌گرمایی است.

گرمای نهفته در دل زمین

انرژی زمین‌گرمایی، گرمایی است که در درون زمین تولید شده و از اعماق به سطح منتقل می‌شود. این انرژی عمدتاً از سه منبع سرچشمه می‌گیرد: گرمای باقی‌مانده از زمان شکل‌گیری زمین، گرمای حاصل از واپاشی طبیعی عناصر رادیواکتیو مانند اورانیوم، توریم و پتاسیم، و انتقال گرمای هسته‌ی داغ زمین به لایه‌های بالایی. مناطق آتشفشانی و توده‌های آذرین نزدیک به سطح زمین از جمله نشانه‌های تمرکز بالای این نوع انرژی هستند و به عنوان «مناطق زمین‌گرمایی فعال» شناخته می‌شوند.

در کشورهایی مانند ایسلند، نیوزیلند، آمریکا و فیلیپین، این منبع ارزشمند به‌طور جدی در تولید برق، گرمایش شهری و تأمین انرژی صنایع به کار گرفته شده است. در این کشورها، زمین نه یک تهدید، بلکه منبعی پایدار از انرژی و ثروت به‌شمار می‌رود.

زمین، نیروگاه طبیعی ما است

سه روش کلی برای بهره‌برداری از انرژی زمین‌گرمایی وجود دارد:

مزایا و چالش های کلیدی انرژی زمین‌گرمایی

در مقایسه با سایر منابع تجدیدپذیر، انرژی زمین‌گرمایی چند مزیت مهم دارد: مستقل از شرایط جوی است، آلودگی بسیار ناچیزی دارد و پس از راه‌اندازی، هزینه‌های نگهداری آن پایین است. به‌عبارت دیگر، منبعی پایدار، پاک و قابل اتکا محسوب می‌شود.

با این حال، توسعه آن با چالش‌هایی نیز همراه است؛ از جمله سرمایه‌گذاری اولیه‌ی بالا، محدود بودن بهره‌برداری به مناطق خاص، و در برخی موارد، احتمال بروز مشکلات زمین‌شناختی. اگر بهره‌برداری غیراصولی باشد، فشار مخازن زمین‌گرمایی کاهش می‌یابد و دمای مخزن افت می‌کند یا حتی چاه‌ها خشک می‌شوند. همچنین، تغییر در تنش‌های زمین‌ساختی ناشی از تزریق یا برداشت ناگهانی سیالات ممکن است به زمین‌لرزه‌های خفیف موسوم به «زلزله‌های القایی» منجر شود.

ایران، بر روی گنجی خاموش

شاید برای بسیاری شگفت‌انگیز باشد، اما ایران از نظر زمین‌شناسی ظرفیت بسیار بالایی برای تولید انرژی زمین‌گرمایی دارد. مناطقی چون کوه‌های آتشفشانی سبلان، تفتان، دماوند و نواحی دیگری مانند مشکین‌شهر، خاش، طبس و سیرجان، جزو نقاط بالقوه‌ برای توسعه این انرژی هستند. با این‌ حال، به‌ دلیل ارزان بودن سوخت‌های فسیلی و نبود زیرساخت فناورانه، این ظرفیت عظیم هنوز مغفول مانده است.

تنها نقطه‌ی امید در این میان، نیروگاه زمین‌گرمایی مشکین‌شهر است که نخستین نیروگاه از این نوع در خاورمیانه به شمار می رود. اگر این پروژه با موفقیت پیش برود، می‌تواند الگویی برای گسترش استفاده از انرژی زمین‌گرمایی در سایر نقاط کشور باشد.

زمین را دریابیم

در جهانی که با بحران آلودگی هوا، تغییرات اقلیمی و کمبود منابع انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کند، ایران نیز باید سهم خود را در گذار به انرژی‌های پایدار ایفا کند. انرژی زمین‌گرمایی، آینده‌ای دور نیست؛ فرصتی است که همین حالا در زیر پای ما می‌جوشد، فرصتی که اگر نادیده گرفته شود، شاید فردا دیگر در دسترس نباشد.