حذف ۲۸ درصد دانش‌آموزان از چرخه آموزش

کالایی‌سازی آموزش موجب خروج نزدیک به یک سوم دانش‌آموزان از چرخه آموزش طی سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۳ شده است.

رشد ۱۹۳ درصدی مدارس غیرانتفاعی، کاهش سرانه آموزش و بی‌ثبات‌سازی معلمان نظام آموزش عمومی ایران را به کالای لوکس که به تدریج از دسترس فقرا خارج شده، تبدیل کرده است.

محمد دارکش، جامعه‌شناس در نشست «چالش‌ها و موانع آموزش عمومی در ایران» گفت: «از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۳ حدود ۲۸ درصد دانش‌آموزان از تحصیل حذف شده‌اند».

به گفته او؛ ۷۰ درصد دانش‌آموزان حذف شده از دهک‌های اول تا پنجم هستند، و دانش‌آموزان استان سیستان و بلوچستان در صدر ترک تحصیل قرار دارند.

دارکش «فقر خانواده» را مهمترین عامل حذف این دانش‌آموزان از مدارس دانست و گفت: «رتبه‌های زیر سه هزار [کنکور سراسری] حدود ۵۴ درصد متعلق به دهک‌های ۹ و ۱۰ است».

او بر مبنای این داده‌ها افزود: «دانشگاه در تسخیر افراد به اصطلاح پول‌دار است و آموزش طبقاتی منجر به دانشگاه طبقاتی می‌شود.»

دارکش در بخش دیگری از سخنانش رشد ۱۹۳ درصدی مدارس غیردولتی را نتیجه کالایی‌سازی آموزش دانست. به گفته او شمار مدارس غیردولتی از چهار هزار و ۳۴۳ مدرسه در سال ۱۳۸۰ به ۱۸ هزار ۸۳۸ مدرسه، و نسبت دانش‌آموزان این مدرسه‌ها از چهار درصد به ۱۵ درصد افزایش یافته است.

سهم آموزش عمومی از تولید ناخالص داخلی از دیگر نکاتی بود که دارکش مقدار آن را «ناچیز» و حدود «۲,۹ درصد» اعلام کرد. او در ادامه گفت: «طبق گفته مسئولان ۹۰ تا ۹۵ درصد این بودجه صرف پرداخت حقوق کارکنان می‌شود.»

این جامعه‌شناس افزود: «بر اساس یک‌سری برآوردها حدود ۴۶ درصد هزینه آموزش مستقیم از جیب خانواده پرداخت می‌شود و فقط ۵۴ درصد بر عهده دولت است.»

او بی‌ثبات‌سازی معلمان را از دیگر پیامدهای کالایی‌سازی آموزش عمومی برشمرد و گفت شمار معلمان خرید خدمتی از هشت هزار نفر در سال ۱۳۸۰ به ۲۷ هزار نفر طبق آخرین آمار رسیده است و ۲۰۰ هزار معلم در مدارس غیردولتی تدریس می‌کنند.

به گفته دارکش، حدود ۱۵ درصد معلمان پیمانی هستند و «با وجود نبود تشکلی برای این معلمان، عامل دیگری در کالایی‌سازی آموزش پیش می‌آید؛ ارزان‌سازی نیروی کار.»

شمار کودکان بازمانده از تحصیل در ایران نزدیک به یک میلیون نفر گزارش شده است. کسر بزرگی از بازماندگان از تحصیل در مناطق دو زبانه ساکن هستند.