جنگل‌های زاگرس در آستانه نابودی؛ ۶۰ سال سو‌‌ءمدیریت محیط زیستی

در یکی از صریح‌ترین اعترافات رسمی درباره وضعیت بحرانی جنگل‌های زاگرس، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که مدیریت نادرست و بهره‌برداری بی‌رویه طی نیم قرن گذشته، این اکوسیستم منحصربه‌فرد را به مرز نابودی کشانده است.

حمید ظهرابی، سه‌شنبه ۳۰ اردیبهشت در نشست تخصصی «کارکردها، تنوع زیستی و ارزش‌گذاری اقتصادی زاگرس» گفت:

ایران با داشتن ۹ اکوسیستم از ۱۱ اکوسیستم اصلی جهان و ۴۱ نوع تالاب از ۴۲ نوع شناخته‌شده جهانی، یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان از نظر تنوع زیستی به شمار می‌رود. ظهرابی در این نشست با اشاره به وجود دو «نقطه داغ» تنوع زیستی در ایران ـ هیرکانی و زاگرس ـ تأکید کرد:

بر اساس آمار ارائه‌شده، حدود ۱۲ درصد خاک ایران (معادل ۲۰ میلیون هکتار) به مناطق چهارگانه حفاظت‌شده اختصاص دارد که شامل ۳۳ پارک ملی، ۵۵ پناهگاه حیات وحش، ۱۹۵ منطقه حفاظت‌شده و ۴۴ اثر طبیعی ملی می‌شود.

جنگل‌هایی که نفس نمی‌کشند

به گفته این مقام سازمان محیط زیست، زاگرس به‌عنوان یکی از کانون‌های داغ تنوع زیستی ایرانی ـ آناتولی ثبت شده است، حدود ۲٬۳ دهم میلیون هکتار محدوده زاگرس جزو مناطق تحت حفاظت محیط زیست است که به‌عنوان مناطق چهارگانه می‌شناسیم، حدود ۷۵۰ هزار هکتار هم مناطق شکار ممنوع است که به نوعی مدیریت حفاظت در آنها اعمال می‌شود، در مجموع بیش از سه میلیون هکتار از محدوده زاگرس تحت حفاظت سازمان محیط زیست است که یک میلیون هکتار یعنی ۲۰ درصد آن جنگل است. ظهرابی با تأکید بر اهمیت جنگل‌های زاگرس، گفت:

به گفته او، ۱۰ میلیون نفر در مناطق زاگرسی زندگی می‌کنند، اما طی ۵۰ سال گذشته میانگین ارتفاع پوشش جنگلی در زاگرس حدود ۴ متر کاهش یافته است. تغییر اقلیم، کاهش بارندگی، بهره‌برداری غیرقانونی، بیماری‌ها و آفات، و فشار اقتصادی جوامع محلی همگی در این روند دخیل بوده‌اند.

او تأکید کرد که آتش‌سوزی‌های پیاپی ـ که در برخی نقاط به بیش از ۶۰ مورد در یک سال می‌رسد ـ نشانه‌ای از آسیب‌پذیری شدید این مناطق است. به گفته او ما اکنون در حال از دست دادن متراکم‌ترین جنگل‌های کشور هستیم.

ظهرابی از ساختار سنتی حفاظت انتقاد کرد و آن را ناکارآمد دانست:

او افزود که برنامه‌ریزی برای حفاظت پایدار، بدون مشارکت واقعی جوامع محلی و ذینفعان امکان‌پذیر نیست. به گفته او، بدون توجه به عوامل اقتصادی و اجتماعی و بدون در نظر گرفتن مشارکت مردم، نمی‌توان جلوی تخریب جنگل‌ها را گرفت.

ظهرابی همچنین خواستار توجه بیشتر به گونه‌های جانوری و گیاهی کمتر شناخته‌شده شد و یادآور شد که ایران دارای ۸۶۰۰ گونه گیاهی است که یک‌سوم آن‌ها بومی‌اند و بیش از ۹۰۰ گونه ماهی دریایی، ۵۷۹ گونه پرنده، و صدها گونه خزنده، دوزیست و پستاندار در این سرزمین زیست می‌کنند.

ظهرابی در پایان هشدار داد که اگر روند کنونی ادامه یابد، نه تنها جنگل‌های زاگرس، بلکه زیست‌بوم‌های کل کشور در معرض فروپاشی قرار خواهند گرفت. به گفته او، حفظ تنوع زیستی، پیش‌شرط سلامت اکولوژیکی، امنیت غذایی، و تاب‌آوری اجتماعی در برابر بحران‌های اقلیمی است. او تأکید کرد: «نشانه‌ها روشن است: اگر رویکردمان را تغییر ندهیم، چیزی برای حفاظت باقی نخواهد ماند.»