توقیف «سووشون»؛ سانسور یا تحریف عامدانه روایت کنشگری زنان؟

خبرگزاری میزان، وابسته به قوه قضائیه جمهوری اسلامی، اعلام کرد سریال «سووشون»، اقتباسی از رمان معروف سیمین دانشور، به دلیل «عدم دریافت مجوزهای قانونی» توقیف شده است. این در حالی است که قسمت اول سریال روز پنجشنبه ۸ خرداد ۱۴۰۴ پخش شد. همچنین، پلتفرم «نماوا»، حامی مالی و پخش‌کننده سریال، به دلیل «امتناع از انجام تعهدات قانونی» مسدود شد.

رمان «سووشون»، منتشرشده در سال ۱۳۴۸، از پرفروش‌ترین آثار انتشارات خوارزمی با بیش از نیم میلیون نسخه فروش است.

زری دانشور در برابر همه زنان منفغل آبیار: تضاد روایت‌ها

در رمان سووشون اثر سیمین دانشور، شخصیت زری یکی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین شخصیت‌های داستان است که نقش‌های چندبعدی ایفا می‌کند. تحلیل نقش او را می‌توان از چند منظر بررسی کرد:

زری به‌عنوان همسر یوسف، قهرمان اصلی داستان، و مادر فرزندانش، ابتدا می‌کوشد تا خانواده را در میان آشوب‌های اجتماعی و سیاسی دوران پس از جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط متفقین حفظ کند. او نماد زنی سنتی است که در ابتدا ترجیح می‌دهد درگیر مبارزات سیاسی نشود و بیشتر به آرامش خانه و خانواده بیندیشد. بااین‌حال، در طول داستان تحول می‌یابد و به‌تدریج از نقش منفعلانه خود خارج می‌شود.

اگرچه زری در ابتدا موضعی محافظه‌کارانه دارد، تحت تأثیر یوسف و وقایع اطرافش، مانند فقر مردم، ظلم اربابان و استعمار خارجی، به‌تدریج به عدالت‌خواهی و مبارزه اجتماعی گرایش پیدا می‌کند. اوج این تحول زمانی است که یوسف کشته می‌شود و زری تصمیم می‌گیرد راه او را ادامه دهد. این نشان می‌دهد که او نه‌تنها برای خانواده، بلکه برای آرمان‌های بزرگ‌تر نیز می‌جنگد.

زری بهای سنگینی می‌پردازد: شهادت یوسف، بزرگ‌ترین هزینه اوست که او را در موقعیتی دشوار قرار می‌دهد. او باید رنج و تنهایی را تحمل کند و همزمان مسئولیت خانواده و ادامه راه یوسف را بر عهده بگیرد. زری که در ابتدا زنی ترسو و محتاط بود، در پایان داستان به زنی قوی و مقاوم تبدیل می‌شود که حاضر است برای عدالت بجنگد.

از دیدگاه فمینیستی، زری ابتدا در چارچوب نقش‌های سنتی زنانه، یعنی همسر و مادر، محصور است، اما به‌تدریج عاملیت پیدا می‌کند و هویت مستقل خود را می‌سازد. تحول او از یک زن خانه‌دار مطیع به یک زن آگاه و مبارز، نشان‌دهنده رشد فمینیستی اوست. دانشور با این شخصیت‌پردازی نشان می‌دهد که زنان می‌توانند همزمان هم مراقب خانواده باشند و هم در تحولات اجتماعی نقش ایفا کنند.

زری در سووشون نماد زنی است که بین حفظ خانواده و مسئولیت اجتماعی در نوسان است، اما در نهایت هر دو را با هم تلفیق می‌کند. او بهای سنگینی می‌پردازد، اما از نظر فمینیستی، به عاملیت و استقلال می‌رسد. دانشور با این شخصیت، هم نقش سنتی زنان و هم ظرفیت انقلابی آن‌ها را به تصویر می‌کشد.

اختلاف بر سر ۶۲ ثانیه از محتوا :سانسور یا بازارگرمی؟

سریال «سووشون» به کارگردانی نرگس آبیار و با بازی بهنوش طباطبایی، میلاد کی‌مرام و هوتن شکیبا ساخته شده و یکی از پرهزینه‌ترین سریال‌های بخش خصوصی است که هزینه هر قسمت آن حدود ۸ میلیارد تومان برآورد شده است.

انتخاب نرگس آبیار برای کارگردانی سریال «سووشون»، اقتباسی از رمان برجسته سیمین دانشور، می‌تواند به تحریف ماهیت این اثر منجر شود، زیرا رویکرد آبیار در به تصویر کشیدن زنان با نگاه کنشگرانه و تحول‌یافته دانشور در تضاد است.  آبیار در آثارش مانند «شبی که ماه کامل شد» (۱۳۹۷)، «ابلق» (۱۳۹۹)، و «نفس» (۱۳۹۴) زنان را اغلب در نقش قربانیانی به تصویر می‌کشد که یا تسلیم شرایط‌اند یا در برابر ظلم ناتوان. برای مثال، در «شبی که ماه کامل شد»، شخصیت فائزه در نهایت قربانی انتخاب‌های همسرش می‌شود، و در «ابلق»، زنان در چرخه فقر و خشونت گرفتارند بدون آنکه به عاملیت معناداری برسند. این تفاوت بنیادی، انتخاب آبیار را برای اقتباس از «سووشون» به چالشی بزرگ تبدیل می‌کند، زیرا ممکن است زری به جای یک زن مبارز، به شخصیتی منفعل یا رنج‌کشیده تقلیل یابد. این انتخاب همچنین پرسشی عمیق‌تر را مطرح می‌کند: آیا سیستم ممیزی ایران عامدانه کارگردانانی را ترجیح می‌دهد که روایت‌هایی «بی‌خطر» از زنان ارائه کنند؟ توقیف سریال‌هایی مانند «جیران» ساخته حسن فتحی، که زنان را با جسارت بیشتری نشان می‌داد، و حمایت از پروژه‌های آبیار، که روایت‌هایش کمتر چالش‌برانگیزند، به این گمانه‌زنی قوت می‌بخشد.

 توقیف «سووشون» در ۸ خرداد ۱۴۰۴ به دلیل «عدم دریافت مجوزهای قانونی» اعلام شد. نماوا ادعا کرد که اختلاف بر سر ۶۲ ثانیه از محتوا بوده، اما جزئیات رسمی ارائه نشده است. این ابهام، همراه با محدودیت‌های تبلیغاتی پیشین (بیلبوردهای سفید با جمله «قصه از اینجا شروع میشه»)، گمانه‌زنی‌هایی درباره بازارگرمی را برانگیخته است. با توجه به هزینه ۸ میلیارد تومانی هر قسمت و درآمد ۱۰۰ میلیارد تومانی ماهانه نماوا، جلب توجه مخاطب منطقی به نظر می‌رسد. با این حال، سابقه ساترا در توقیف سریال‌هایی مانند «تاسیان» نشان می‌دهد که این اقدام احتمالاً بخشی از کنترل فرهنگی است، نه صرفاً استراتژی تبلیغاتی. در همان حال شایعاتی درباره محتوای خاص، مانند «لمس دست نامحرم»، در فضای مجازی مطرح شده، اما هیچ منبع رسمی این موضوع را تأیید نکرده و تمرکز اصلی بر مسائل قانونی و نظارتی است. نماوا ادعا کرده که به تعهدات خود عمل کرده و اختلاف بر سر ۶۲ ثانیه از محتوا بوده، اما جزئیات دقیق این اختلاف از سوی مراجع رسمی اعلام نشده است.

گردش مالی شبکه نمایش خانگی، به گفته محمدحسن خلعتبری، معاون ساترا، به ۱۳۰ هزار میلیارد تومان رسیده و برخی پلتفرم‌ها ماهانه بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان درآمد دارند. گفته می‌شود ورود پول‌های مشکوک و پروژه‌های پرهزینه بر توسعه این شبکه‌ها تأثیر گذاشته است.