ترامپ و بازی خطرناک با تهران: بلوف روانی یا تهدید مهلک؟

آلبرتا در دامنه کوه‌های راکی با مناظر طبیعی خیره‌کننده‌اش میزبان رهبران هفت کشور صنعتی جهان بود. یک روز پیش از پایان اجلاس دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا به‌طور ناگهانی اعلام کرد که قصد دارد به واشنگتن برگردد. حدود یک بامداد به وقت اروپای مرکزی بود که برخی رسانه‌ها این خبر را به عنوان یک خبر مهم بازتاب دادند. ترامپ در پستی در TruthSocial در ساعت‌های پایانی دوشنبه نوشته بود: «ایران باید توافقی را که به آن‌ها گفتم امضا می‌کرد. چه حیف. جان چه انسان‌هایی که هدر نمی‌رود.» بعد نوشت: «به زبان ساده، ایران نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد. من بارها و بارها این را گفته‌ام!» و بعد هشدار داد که «همه باید فوراً تهران را ترک کنند!»

خروج ناگهانی ترامپ: آشوب در اجلاس گروه هفت

این‌بار بحث بر سر سودان یا لیبی نیست، با جغرافیایی که هیچ تصوری از آن نداری و با انسان‌های جنگ‌زده‌ای که در حد تصاویر خبرگزاری فرانسه برای آرایش یک خبر محنت‌زده دیگر فرومی‌کاهند. رئیس جمهور آمریکا دارد درباره زندگی و مرگ انسان‌هایی به تصمیم می‌رسد که دل ما با یکایک آن‌هاست. شهری که شهر همه ماست. تهران بی‌رحم، بی‌خاطره و حافظه که همه را در خود جای می‌دهد. تهران مخوف. تهران زیبا. مردم تهدید را درک کرده‌اند. این از توییت‌های هشتگ‌ «من هنوز تهرانم» در شبکه ایکس به خوبی پیداست. ظاهراً بین رفتن و ماندن هم برخی مرددند.

و نرگس محمدی جزو آن‌هاست که تهران را ترک کرده‌اند. در را پشت سرت می‌بندی و نمی‌دانی در بازگشت از زندگی تو چی باقی می‌ماند. چه کسی مقصر است؟ چرا ما نمی‌توانیم در آرامش زندگی کنیم؟

کارولین لیویت، سخنگوی کاخ سفید، در پستی در شبکه ایکس نوشت که «دستاوردهای زیادی» طی دیدارهای روز دوشنبه ترامپ با دیگر رهبران در اجلاس کانادا حاصل شده است. اما او ادامه داد: «به دلیل اتفاقاتی که در خاورمیانه در جریان است، رئیس‌جمهور ترامپ امشب پس از شام با سران کشورها عازم خواهد شد. آیا ترامپ بلوف می‌زند؟ می‌خواهد ایرانی‌ها را بترساند که سر میز مذاکره برگردند و معاهده تسلیم را امضا کنند؟ وقتی از پشت پرده خبر نداری، بهتر است به ذهن‌ات استراحت بدهی. اما بی‌فایده است. نگرانی تو را رها نمی‌کند.

مقام‌های کاخ سفید و پنتاگون در پست‌هایی تقریباً یکسان در شبکه ایکس تلاش کردند توضیح دهند که نیروهای آمریکایی در منطقه در حالت «تدافعی» باقی خواهند ماند و قصد پیوستن به عملیات تهاجمی اسرائیل را ندارند. در همان حال هنگامی که ترامپ پیش از بازگشت به فرودگاه برای عکس یادگاری گروه هفت با رهبران دیگر ژست گرفت، به خبرنگاران حاضر گفت که وقایع خاورمیانه برای او چاره‌ای جز بازگشت باقی نگذاشته است. رئیس‌جمهور گفت: «باید هرچه سریع‌تر برگردم»، و تأکید کرد که خروج او واکنشی به اتفاقات رخ‌داده در اجلاس نیست.

اجلاس هم طبعاً با شامی در عصر دوشنبه و جلسات بیشتری در روز سه‌شنبه ادامه یافت. ترامپ درباره دیگر رهبران دهفت کشور صنعتی جهان گفت: «کاش می‌توانستم تا فردا بمانم، اما آن‌ها درک می‌کنند.» چند ساعت قبلش در میان دیدارها با دیگر رهبران جهانی گفته بود: «ایران در این جنگ پیروز نیست، و باید مذاکره کنند و باید فوراً قبل از اینکه خیلی دیر شود، مذاکره کنند.»

خروج ناگهانی رئیس‌جمهور یادآور اجلاس قبلی گروه هفت در کانادا در سال ۲۰۱۸ بود، زمانی که ترامپ پس از امتناع از امضای بیانیه مشترک به دلیل نارضایتی از جاستین ترودو، نخست‌وزیر وقت، به حالت قهر اجلاس را ترک کرد. در این فاصله تمایل او به ایجاد جنجال در این گردهمایی‌های چندجانبه کاهش نیافته است.

در دوره نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ (۲۰۱۷-۲۰۲۱)، برخی تحلیل‌گران و رسانه‌ها او را با نرون، امپراطور خودکامه رم (۳۷–۶۸ میلادی) مقایسه کردند. این مقایسه عمدتاً به دلیل رفتارهای جنجالی، خودمحورانه و بی‌تفاوتی ظاهری ترامپ در برابر بحران‌ها بود. او متهم به آتش زدن عمدی رم در سال ۶۴ میلادی است تا فضایی برای ساخت کاخ مجلل خود (دوموس آورِا) ایجاد کند. نرون به آزار و اذیت مسیحیان هم شهرت داشت. خودمحوری و خودبزرگ‌بینی، تمایل به نمایش قدرت و ثروت، بی‌تفاوتی نسبت به بحران‌ها و سرکوب مخالفان و استفاده از ترس از ویژگی‌های شخصیتی نرون بود که به حق یا به ناحق به ترامپ هم نسبت می‌دهند.

تقابل با ایران: شکاف در ائتلاف ترامپ

پس از هفته‌ها خوش‌بینی درباره احتمال توافق با ایران برای مهار برنامه هسته‌ای‌اش، ترامپ هفته گذشته پس از تهاجم نظامی اسرائیل به ایران که به کشته شدن چند تن از فرماندهان سپاه انجامید، تغییر موضع داد و مشخص کرد که از حمله نظامی اسرائیل حمایت می‌کند. این رویکرد ائتلاف ترامپ را دچار دودستگی کرده و شکافی بین تندروهای جمهوری‌خواه که مدت‌هاست خواستار رویکرد سخت‌گیرانه‌تری نسبت به ایران هستند و جناح «محتاط» جنبش او، که نمونه آن استیو بنن، مشاور سابق، بن شاپیرو، پادکستر، و تاکر کارلسون، مجری سابق شبکه فاکس نیوز هستند ایجاد کرده است. مخالفت کارلسون با حمله نظامی به ایران سبب شد که ترامپ او را بنوازد. او با تمسخر پیشنهاد کرد که کارلسون «باید یک شبکه تلویزیونی راه‌اندازی کند و این حرف‌ها را بزند تا مردم گوش کنند.» حدود ۳۳ دقیقه پس از هشدار جدی‌اش درباره تخلیه تهران نوشت: «کسی لطفاً به تاکر کارلسون دیوانه توضیح دهد که، "ایران نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد!"» در همان حال امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه هم بی‌نصیب نماند که می‌خواست ترامپ را در مقابل عمل انجام شده قرار دهد و برای همین هم از روی تدبیر گفته بود ترامپ برای کار روی آتش‌بس اجلاس را زودهنگام ترک کرده است. اظهارات امیدبخش مکرون در رسانه‌ها بازتاب پیدا کرده بود که ترامپ دوباره دست به قلم شد و نوشت این تصمیم به آتش‌بس ربطی ندارد، بلکه به موضوع بزرگ‌تری مربوط است. موضوع بزرگ‌تر هم تصمیم‌گیری درباره بمباران پایتخت ایران است. حیرت‌آور است که چگونه کلمات متفاوتی را می‌توان برای توجیه جنگ‌ها به کار بست.

همزمان با این تحولات در واشنتگن اتفاقات دیگری هم رخ داد: سناتور دموکرات، تیم کین، قانونی را معرفی کرد که بر اساس آن، هرگونه اقدام نظامی علیه ایران نیازمند تأیید کنگره است. این لایحه با استناد به قانون اختیارات جنگی ۱۹۷۳، به دنبال محدود کردن قدرت رئیس‌جمهور برای اقدام نظامی یک‌جانبه بود. علاوه بر این، قانون‌گذارانی مانند برنی سندرز، رند پل و رشیده طلیب نیز با هرگونه درگیری نظامی بدون تأیید کنگره مخالفت کردند و تأکید داشتند که چنین اقدامی غیرقانونی است و مردم آمریکا خواستار جنگ دیگری در خاورمیانه نیستند.

با این حال، مخالفت در کنگره یکپارچه نبود. برخی جمهوری‌خواهان، مانند سناتور لیندزی گراهام، از اقدام نظامی احتمالی حمایت کردند. در مجموع اکثریت جمهوری‌خواهان کنگره احتمالاً از تصمیمات ترامپ حمایت می‌کنند، اما تلاش‌های قانونی و اظهارات نمایندگان نشان‌دهنده وجود مقاومت قابل‌توجهی در برابر اقدام نظامی بدون مجوز کنگره است. این موضوع نشان‌دهنده شکاف در کنگره بین کسانی است که خواستار خویشتنداری هستند و کسانی که رویکرد سخت‌گیرانه‌تری را ترجیح می‌دهند.

در هر حال چند ساعت بعد، وقتی التهابات فروکش کرد، چین دونالد ترامپ را متهم کرد که با پست‌هایی مانند هشدار تخلیه تهران، به تنش جنگ ایران و اسرائیل دامن می‌زند. سخنگوی وزارت خارجه چین در نشستی خبری اظهار داشت که تهدیدات و فشارهای ترامپ نه‌تنها تنش را کاهش نمی‌دهد، بلکه درگیری را تشدید می‌کند.

این رفتار ترامپ را می‌توان نمونه‌ای کلاسیک از سبک رهبری تحریک‌آمیز و غیرقابل‌پیش‌بینی او دانست که هدف آن ایجاد رعب و ابهام برای فشار حداکثری بر حریف است. او با انتشار پیام‌های مبهم درباره‌ی «موضوعی بسیار بزرگ‌تر از آتش‌بس» و هشدار به مردم تهران، به‌صورت حساب‌شده فضایی از تنش و اضطراب ایجاد کرد تا طرف‌های درگیر را تحت فشار روانی قرار دهد. مشابه روش‌های نرون؟ نمی‌دانم. مهم هم نیست. در هر حال این ماجرا بازتابی از سبک رهبری آشفته‌ساز ترامپ است که همیشه مرز بین تاکتیک‌های روانی و خطر واقعی را مخدوش می‌کند.

وقتی آب‌ها از آسیاب افتاده و ذهن‌ها قدری آرام گرفته بود، وقتی نقطه آخرین جمله این گزارش را گذاشته بودم خبر رسید که ترامپ پیام تازه‌ای داده است. او گفته بود:

و این یعنی تهدید مهلک به قوت خود باقی‌ست.