قزاق‌ها نگران آینده‌اند؛ دریای خزر در حال کوچک شدن است
فعالان محیط زیست قزاقستان می‌گویند حتی با چشم غیرمسلح هم می‌توان دید که دریای خزر در حال کوچک شدن است. مطالعات می‌گویند تا پایان این سده ممکن است ۳۴ درصد از مساحت دریای خزر از دست برود.
بخش محیط زیست
آکتائو، شهری در غرب قزاقستان و در سواحل دریای خزر ـ عکس از شاتراستاک
مادرِ عادل‌بیک کوزیباکوف در دوران کودکی او همیشه شیشه‌ای خاویار در یخچال داشت. او هر روز برای عادل‌بیک و خواهر و برادرش خاویار را روی تکه‌های کوچک نان و کره می‌گذاشت. مادرش معتقد بود خاویار آن‌ها را سالم نگه می‌دارد.
کوزیباکوف، ۵۱ ساله و یک بوم‌شناس، می‌گوید او از خاویار خوشش نمی‌آمد، شور بود و «بوی دریا می‌داد». او در آکتائو، شهری در غرب قزاقستان و در سواحل دریای خزر بزرگ شده است.
اما اکنون، بیش از ۴۰ سال بعد، با حسرت به این رسم خانوادگی نگاه می‌کند. امروز دیگر خاویار طبیعی در فروشگاه‌های آکتائو یافت نمی‌شود. ماهی‌های خاویاری به‌دلیل صید بی‌رویه و تخریب زیستگاهشان در معرض خطر انقراض قرار دارند و به‌زودی، ممکن است دریا نیز ناپدید شود.
آینده‌ای نگران‌کننده برای دریای خزر
بر اساس مطالعه‌ای که در ماه آوریل در مجله «نیچر» (Nature) منتشر شد، احتمال می‌رود که سطح آب دریای خزر تا ۱۸ متر کاهش یابد و ممکن است تا پایان این سده ۳۴ درصد از مساحت خود را از دست بدهد. این مطالعه می‌گوید حتی کاهش پنج تا ۱۰ متری آب می‌تواند اکوسیستم‌های کلیدی منطقه، از جمله زیستگاه فک‌های بومی خزر و ماهیان خاویاری را مختل کند.
برای ساکنانی مانند کوزیباکوف، که عضو یک نهاد مشورتی مدنی در زمینه محیط زیست در وزارت محیط زیست قزاقستان است، این موضوع سال‌هاست که روشن است.
کوزیباکوف به شبکه الجزیره گفت:
ما نیازی به انجام هیچ مطالعه‌ای نداریم تا بدانیم دریا در حال کوچک شدن است. این با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است.
دریای خزر که بین ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان قرار دارد، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی جهان و بخشی از «کریدور میانی» – سریع‌ترین مسیر از چین به اروپا با دور زدن روسیه – و منبع اصلی نفت و گاز است.
بسیاری بیم آن دارند که دریای خزر سرنوشت دریای آرال در نزدیکی خود و در میان قزاقستان و ازبکستان را داشته باشد.
دریای آرال در دهه ۱۹۶۰ شروع به کوچک شدن کرد زیرا رودخانه‌های تغذیه‌کننده آن به‌طور گسترده‌ای توسط شوروی برای آبیاری مزارع پنبه استفاده می‌شد.
در حال حاضر، این دریا تنها ۱۰ درصد از سطح اصلی خود را داراست و کاهش آن تأثیر فوق‌العاده‌ای بر اکوسیستم محلی و سلامت مردم داشته است.
آلودگی و مدیریت نادرست آب
همانند دریای آرال، مشکلات خزر تنها ناشی از تغییرات اقلیمی نیست. ولگا، بزرگترین و طولانی‌ترین رودخانه اروپا که در روسیه قرار دارد، منبع ۸۰ تا ۸۵ درصد آب خزر بوده است. به‌گفته کارشناسان، مدیریت آب روسیه بر این دریا تأثیر گذاشته است.
عادل‌بیک کوزیباکوف گفت:
در طول سالیان متمادی، روسیه سدهای زیادی بر روی ولگا ساخته و از آب آن برای کشاورزی و صنعت استفاده کرده است. در نتیجه، آب بسیار کمتری به دریای خزر می‌ریزد.
او افزود:
۱۰۰ سال پیش، ماهی خاویاری ده‌ها سال عمر می‌کرد و کسی به آن دست نمی‌زد. به اندازه‌های غول‌پیکری می‌رسید که در عکس‌های تاریخی می‌بینیم. امروز، جمعیت ماهیان خاویاری توسط شکارچیان غیرمجاز نابود شده و محیط زیست دریا توسط شرکت‌های نفتی آلوده شده است.
سه میدان بزرگ نفتی قزاقستان که در دوران شوروی کشف شدند، توسط شرکت‌های خارجی اداره می‌شوند.
نبرد حقوقی برای نجات خزر
در فوریه سال جاری، وادیم نی، وکیل محیط زیست از قزاقستان که از کارزار «نجات دریای خزر» حمایت می‌کند، تصمیم گرفت از دولت خود شکایت کند. او می‌گوید قراردادهای دولتی امضاشده با شرکت‌های چندملیتی نفت و گاز محرمانه نگه داشته شده‌اند، و این تعیین تأثیر واقعی آن‌ها بر محیط زیست اطراف دریای خزر را غیرممکن می‌کند.
در دهه ۱۹۹۰، قزاقستان تازه استقلال یافته بود و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در حال ظهور بود. هنگامی که مشخص شد ذخایر نفت و گاز آن می‌تواند استخراج و به کشورهای دیگر منتقل شود، شرکت‌های بزرگ انرژی و وکلای آن‌ها برای بستن قرارداد به این کشور سرازیر شدند.
این شرکت‌ها تحت قوانین بین‌المللی قراردادهای خود را با دولت قزاقستان خصوصی مذاکره کردند و اطمینان یافتند که جزئیات این قراردادها محرمانه باقی می‌ماند. در نتیجه، در صورت اختلاف بین امضاکنندگان، دادگاه‌های بین‌المللی باید اختلاف‌ها را حل‌وفصل کنند.
وادیم نی گفت بر اساس کنوانسیون آرهوس که دسترسی آزاد به اطلاعات زیست‌محیطی را تضمین می‌کند، این اقدام ناعادلانه و خلاف قوانین بین‌المللی است.
نی در این‌باره گفت:
شرکت‌های نفتی نمی‌خواهند درآمدهای خود را کاهش دهند و مسئولیت خود را در قبال محیط زیست افزایش دهند. در حالی که آن‌ها اغلب تحقیقات زیست‌محیطی را برای نشان دادن دقت لازم انجام می‌دهند، با توجه به منافع آن‌ها، دلیلی برای زیر سوال بردن عینیت و قابلیت اطمینان این نتایج وجود دارد.
این وکیل محیط زیست افزود:
افزون بر این، در مورد دریای خزر ما در حال بحث درباره گذار انرژی و سرمایه‌گذاری‌های آلمان هستیم. اما این انرژی سبز برای اروپاست نه برای ما. هیدروژن نیاز به مقدار زیادی برق تولیدشده از منابع تجدیدپذیر است و ما باید با ضایعات و آلودگی آب آن کنار بیاییم.
دادگاه این پرونده را نپذیرفته و ادعا کرده که دلیلی برای طرح دعوی وجود ندارد. اما وادیم نی می‌گوید اگر درخواست تجدیدنظر او رد شود، این پرونده را در نظام حقوقی بین‌المللی دنبال خواهد کرد.
مبارزه‌ای که آغاز شده است
در همین حال، مبارزه برای نجات دریای خزر آغاز شده است. در آکتائو، کوزیباکوف همزمان با پیوستن به ابتکارات زیست محیطی در سطح ملی، با اداره محلی، ساکنان و گروه‌های جامعه مدنی همکاری می‌کند.
کوزیباکوف گفت:
ما می‌خواهیم این مسائل را از پایین مطرح کنیم تا به دولت نشان دهیم مردم نگران هستند. نه‌تنها اکولوژیست‌ها، بلکه شهروندان عادی، ساکنان آکتائو که این‌جا بزرگ شده‌اند و نگران آینده فرزندان و نوه‌های خود هستند.
به‌گفته اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، شش گونه از ماهیان خاویاری دریای خزر در خطر انقراض قرار دارند. صید بی‌رویه، شکار غیرمجاز، آلودگی زیست‌محیطی و مهم‌تر از همه سرعت بالای کاهش سطح آب دریای خزر از عوامل مهم در خطر قرار گرفتن این آبزیان هستند.
افزون بر این ماهیان، گونه‌های دیگر آبزیان و فک کاسپین که فقط در دریای خزر یافت می‌شود و پرندگانی که زندگی‌شان به این دریا وابسته است، در خطر انقراض قرار می‌گیرند. در واقع کاهش سطح دریای خزر، کل اکوسیستم این بخش از کره زمین را به خطر انداخته است.
کاهش سطح آب، بیش از بحران زیست‌محیطی، بحران انسانی هم در پی خواهد داشت. فعالیت‌هایی چون ماهیگیری و کشاورزی به‌دلیل شور شدن بیش از حد آب به خطر می‌افتند. از آن‌جایی‌که زندگی افراد بسیاری به این دریا وابسته است، از بین رفتن دریای خزر، به‌معنای جابه‌جایی دست‌کم پنج میلیون نفر تا اواسط این سده خواهد بود.
نظرها
نظری وجود ندارد.