چالش جنگ و صلح در لاهه

لاهه، «شهر بین‌المللی صلح و عدالت»، در چند ماه اخیر شاهد چالش‌های بزرگ گفتمان جنگ و صلح بود. بنای تاریخی دادگاه صلح مستقر در لاهه، میزبان دیوان بین‌المللی دادگستری و دیوان دائمی داوری است که به حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلاف‌های بین‌المللی اختصاص دارند.

همچنین محلی برای ملاقات سازمان‌های بین‌المللی، مراکز آموزشی و سازمان‌های امدادی است. کاخ صلح منبع الهام برای بسیاری است که صلح جهانی را از طریق مبارزه حقوقی امکان‌پذیر می‌دانند.

فرش قرمز برای سران ناتو

هلند برای اولین‌بار در روزهای ۲۴ و ۲۵ ژوئن / ۳ و ۴ تیر ۱۴۰۴ میزبان اجلاس سران ۳۲ کشور عضو پیمان ناتو در لاهه بود. این سازمان سال ۱۹۴۹، در دوران جنگ سرد برای «حفظ صلح و امنیت» تأسیس شده بود. در اجلاس اخیر حفظ امنیت جهانی، افزایش هزینه‌های نظامی (توافق ۳۱ کشور، یه جز اسپانیا، بر افزایش ۵ درصدی بودجه دفاعی تا ۲۰۳۵) و همچنین سرنوشت اوکراین و ایران محور گفت‌وگوها بود. نشست با رژه سران بر فرش قرمز و مذاکرات پشت پرده آغاز و با اعلام پیروزی و عکس‌های صمیمی رهبران پایان یافت.

در دوران اقتصاد بازار محور، بسیاری از رسانه‌های جدید به ابزار صنعت سرگرمی تبدیل شده اند. برای جذب خواننده و بیننده بیشتر نیاز به چهره‌های خشک رهبران سیاسی برای طرح مسایل جدی نیست. تمرکز بر تولید تصاویر جذاب و برنامه‌های هیجان‌انگیز است. سیاستمداران جدید هم برای جذب رای بیشتر به مهندسی افکار عمومی نیازمند رسانه‌ها هستند.

مارک روته (Mark Rutte)، دبیرکل فعلی ناتو و طولانی‌ترین نخست‌وزیر هلند در ۹۲ سال گذشته، نمونه بارز این تغییر جهت است. در شو انتخاباتی مجلس هلند، تصویر او به عنوان نخست‌وزیری جوان، خندان با آستین‌های بالازده (به سبک اوباما)، سوار بر دوچرخه در حال گاز زدن به سیبی توسط آژانس برندسازی SATA به سرعت جهانی شد.

 قبل از نشت سران ناتو پیامک خصوصی روته به ترامپ، در ستایش او برای بمباران ایران، علنی شد. خبرنگار هلندی از او پرسید «این پیام به نمایندگی از سران ناتو به ترامپ داده شده؟» روته با لبخند پاسخ داد: «نه، سلیقه شخصی خودم بود». رفتار غیرمسئولانه و چاپلوسانه روته در طول اجلاس اخیر، لقب «مارک تفلون» را دوباره در اذهان زنده کرد. این لقب به دلیل استفاده گزینشی او از حافظه قوی‌اش برای عبور از رسوایی‌های سیاسی به او داده شده بود؛ به ویژه در افتضاح قطع تبعیض‌آمیز کمک‌هزینه کودکان که منجر به فقر و فروپاشی بسیاری از خانواده‌ها شد.

چالش جنگ و صلح در لاهه

هیاهوی رسانه‌ای جنگ‌طلبی در نمایش غیرمتعارف نشست سران ناتو، واکنش‌های زیادی را در میان ناظران و جامعه روشنفکری هلند در پی داشت.

 آدریان وِربروخه (Ad. Verbrugge) فیلسوف و استاد دانشگاه، در ویدیویی آغاز اجلاس ناتو در لاهه، شهر صلح، را در حالی توصیف می‌کند که صدای هلیکوپترها به گوش می‌رسد و رهبران اروپایی تصمیم به سرمایه‌گذاری ۵ درصدی در بخش دفاعی می‌گیرند.

متن زیر ترجمه کوتاهی از پیام بلند او است:

اجلاس اخیر ناتو در لاهه و نتایج آن، نگرانی‌هایی جدی را در میان حامیان صلح و دموکراسی در هلند برانگیخته است. در ادامه به خلاصه‌ای از مهم‌ترین انتقادها می‌پردازم:

هزینه‌های گزاف و پیامدهای اجتماعی

سازماندهی اجلاس ناتو دست‌کم ۱۸۳ میلیون یورو هزینه داشت که بیش از دو برابر برآورد اولیه بود (معادل بیش از ۱ میلیون یورو در دقیقه). تصمیم به افزایش ۵ درصدی بودجه نظامی به این معناست که سالانه ۸۰۰۰ یورو به هر خانوار در هلند تحمیل خواهد شد. این بودجه عظیم از طریق اعمال ریاضت اقتصادی بیشتر بر مردم در بخش‌هایی چون خدمات عمومی، بهداشت، بازنشستگی، تأمین اجتماعی، آموزش و کاهش یا قطع کمک به کشورهای فقیر برای مبارزه با فقر و خشکسالی تأمین می‌شود. با توجه به نابرابری فزاینده در هلند، افزایش بودجه نظامی به تشدید تنش‌های اجتماعی منجر خواهد شد.(۱)

اولویت نظامی‌گری بر صلح و سود صنعت تولید سلاح

ناتو با این رویکرد، به جای سرمایه‌گذاری در فرآیندهای صلح پایدار، تمرکز خود را بر راه‌حل‌های نظامی برای مناقشه‌ها قرار داده است. این تغییر، توازن قدرت را در نظم جدید ژئوپلیتیکی جهانی دگرگون کرده است. شرکت‌های فراملیتی با سود بسیار ، فرامرزی عمل می‌کنند. بخش عمده این سرمایه‌گذاری به صنایع بزرگ تولید سلاح می‌رسد؛ از جمله شرکت‌های اسرائیلی که فن‌آوری‌های خود را «در میدان نبرد با فلسطینی‌ها آزمایش کرده‌اند.»

رشد پوپولیسم با ایجاد دشمن فرضی

در چنین شرایطی، سیاستمداران پوپولیست با دامن زدن به بحران‌ها و ایجاد ترس و وحشت از دشمن فرضی، عامل مشکل‌های داخلی را «سونامی بیگانگان در وطن» جلوه می‌دهند. در شرایط جنگی نارضایتی‌های داخلی را به سمت دشمن خارجی هدایت کرده و سرکوب داخلی را توجیه می‌کنند.

شخصی‌سازی سیاست

از تحقیر زلنسکی تا تمجید «بابا» ترامپ

اجلاس اخیر ناتو در لاهه با حضور بحث برانگیر ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین شروع شد. او در طول جنگ با روسیه به عنوان قهرمان مقاومت در محافل سیاسی غرب با آغوش باز پذیرفته می‌شود. در اجلاس اخیر به او اجازه شرکت در جلسه‌های رسمی داده نشد. ناظران این رفتار را تلاشی برای جلب رضایت ترامپ و تغییر سیاست او در قبال روسیه می‌دانند که نشانه‌ای دیگر از شخصی‌سازی سیاست و ابهام در اجرای ماده ۵ ناتو (مسئولیت جمعی دفاعی) تلقی می‌شود. رفتار تحقیرآمیز با او پرسشی ایجاد کرده آیا او «به قهرمان جنگ نیابتی» ناتو علیه روسیه تبدیل شده است؛ لقبی که مرتس، صدراعظم آلمان، مشابه آن را برای اسرائیل در حمله به ایران به کار برده بود: «اسرائیل کار کثیف را برای ما انجام داد.»

منتقدان، ترامپ را نماینده‌ای خطرناک «ناسیونالیسم اقتدارگرا» می‌دانند که صلح در اروپا را با سیاست‌های تفرقه‌افکنانه و نژادپرستانه تهدید می‌کند. تمجید مارک روته از ترامپ با خطاب «پدر» (Daddy)، «شرم‌آورترین لحظه» اجلاس لقب گرفت که هواداران ترامپ بلافاصله آن را تجاری‌سازی کرده و محصول‌های «Daddy Merch» را وارد بازار کردند. فاکس‌نیوز هم با هیجان بازگشت پر افتخار و پیروزمندانه Daddy به خانه را گزارش داد.

این برندسازی رسانه‌ها در گزارش خبرنگار هلندی از شهر فقیرنشین «آمستردام میسوری» در ایالات متحده هم بیان می‌شود. او دلایل رای اکثریت ساکنان فقیر این شهر به ترامپ را چنین توصیف می‌کند:

تظاهرات «خط قرمز» در لاهه: ندای صلح در برابر سیاست‌های جنگی

خیابان‌های لاهه در ماه‌های اخیر شاهد حضور پرشمار مخالفان جنگ، به‌ویژه در دو راهپیمایی بزرگ «خط قرمز» بوده‌اند. این تظاهرات توسط طیف وسیعی از سازمان‌های مدنی برجسته، از جمله عفو بین‌الملل، آکسفام نویب، پاکس، نجات کودکان و پزشکان بدون مرز سازماندهی شدند. این تظاهرات ۱۸ ماه مه ۲۰۲۵ /۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شرکت بیش از یک‌صد هزار نفر و دومین مرتبه در ۱۵ ژوئن ۲۰۲۵ / ۲۵ خرداد ۱۴۰۴ با حضور بیش از یکصد و پنجاه هزار نفر برگزار شد.

هدف هر دو تجمع، ترسیم یک خط قرمز واضح علیه سیاست‌های دولت هلند در قبال وضعیت غزه بود. بنا به گزارش خبرگزاری رسمی هلند این راهپیمایی بزرگترین تظاهرات قرن جدید در هلند بود. توصیف این راهپیمایی مطلب دیگری می‌طلبد.

همزمان با برگزاری اجلاس ناتو در لاهه، ابتکارهای متعددی برای مقابله با گفتمان جنگ‌طلبانه ناتو شکل گرفت. دانشگاه لیدن، قدیمی‌ترین دانشگاه هلند (۱۵۷۵)، پیشگام برگزاری کنفرانس‌های متعدد با محوریت صلح شد. همگام با این فراخوان، برگزاری کنفرانس سه روزه «صلح، دموکراسی و رسانه» توسط ایران آکادمیا (انستیتوی آنلاین علوم اجتماعی و انسانی) قابل توجه بود.

مطالبه‌های «جنبش صلح جدید»

همزمان با آغاز نشست سران ناتو در لاهه، شبکه‌ای از احزاب، انجمن‌ها و تشکل‌های کلیسایی برای صلح، تظاهرات بزرگی برگزار کردند. پیام آن‌ها روشن بود: امنیت واقعی جهان در مقابله با فاجعه اقلیمی، فقر و بحران‌های بهداشتی است و نه افزایش بودجه نظامی. آنها خواستار مسیری متفاوت برای اروپا بودند؛ اروپایی که صلح، عدالت و دموکراسی را برمی‌گزیند و در برابر خواسته‌های ترامپ سر خم نمی‌کند، بلکه در عدالت اقلیمی، آموزش، بهداشت و همبستگی بین‌المللی سرمایه‌گذاری می‌کند.

سازمان‌دهندگان بر گفت‌وگو، کاهش تنش، حفاظت از حقوق بشر و پایبندی به قوانین بین‌الملل تأکید کردند. آن‌ها معتقدند که «تانک‌ها و بمب‌ها صلح به ارمغان نمی‌آورند» و زمان شنیده شدن صدای «جنبش صلح جدیدی» فرارسیده است؛ جنبشی که خواهان نظمی نوین جهانی بر پایه حقوق بین‌الملل، صلح، عدالت، برابری و امنیت مشترک است، نه بر اساس قانون زور.

بحران «ایرانی بودن» در پرتو تحول‌های اخیر

حمله اسرائیل در۱۳ ژوئن/ ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ و بمباران مرکز هسته‌ای توسط آمریکا در ۲۲ ژوئن / اول تیر ۱۴۰۴ (دو روز قبل از آغاز رسمی اجلاس ناتو)، واکنش‌های متفاوتی در جهان، به ویژه جامعه ایرانی داخل و خارج از کشور برانگیخت. گفتمان غالب دو قطبی دفاع از حمله اسرائیل یا دفاع از حاکمیت کنونی ایران به عنوان قربانی توطئه‌های امپریالیستی، بر صداهای دیگر سایه افکند. با این حال، نگاه سومی نیز وجود داشت که هرگونه تجاوز به خاک ایران و نابودی زیرساخت‌های ملی را محکوم می‌کرد. این گروه، جنگ را نعمتی برای بقای جمهوری اسلامی و سرکوب جنبش‌های اعتراضی داخلی می‌دانست.

سرعت عمل جوانان ایرانی ساکن هلند در سازماندهی در پیوستن به فراخوان «صلح نوین» قابل توجه بود. آن‌ها پلاکاردهایی با شعار «نه به جنگ و نه به جمهوری اسلامی» حمل می‌کردند و پرچم سه‌ رنگ ایران را که تنها نام «ایران» بر زمینه سفید آن نقش بسته بود، به نمایش گذاشتند. همزمان با سخنرانی پر شور زن جوان ایرانی به زبان انگلیسی، تکرار شعار «زن، زندگی، آزادی» با زبان‌های متفاوت توسط جمعیت چشمگیر بود.

این تظاهرات در رسانه‌های اصلی هلند بازتاب وسیعی نیافت؛ سکوت رسانه‌های پر هیاهوی حامیان حمله به ایران، قابل انتظار بود.

اما صدای دادخواهی پرستو فروهر، بازمانده‌ی قربانیان قتل‌های زنجیره‌ای (پدر و مادری که به دست رژیم جمهوری اسلامی به قتل رسیدند)، سکوت رسانه‌ها را شکست. پرستو فروهر در دفاع از کرامت انسانی هیچ‌گونه توهین کلامی یا هجوم نظامی به سرزمین زخم‌خورده زادگاهش را برنمی‌تابد. او دخالت هر قدرت خارجی با ادعای رهایی مردم را توهین به کرامت انسانی و عاملیت مردم ایران می‌داند و مبارزه علیه سرکوب، سلطه و تبعیض را به زمان و مکان محدود نمی‌کند.

پرستو فروهر به عنوان شهروند ایرانی ساکن آلمان علیه فردریش مرتس، صدر اعظم آلمان، به دلیل اظهاراتش در دفاع از حمله اسرائیل به ایران («اسرائیل کار کثیف را برای ما انجام داد») شکایت حقوقی می‌کند.

او همزمان هشدار می‌دهد که حس میهن‌دوستی نباید توسط نهادهای سرکوبگر یا مدعیان بدیل قدرت مصادره شود تا با دوگانه‌سازی سدی در برابر نقد مستقل از صاحبان قدرت، ایجاد کنند. ایرانیان حامی حمله اسرائیل، نقد او را بر نمی‌تابند. با هجمه‌ای سازمان‌یافته، از طریق رسانه‌های اجتماعی پرستو فروهر را به همدستی با قاتلان مادر و پدرش متهم می‌کنند. برای حذف صدای سوم، او و صدها امضاکننده شکایت‌نامه علیه مرتس را به اتهام «یهودی‌ستیزی» به نهادهای امنیتی آلمان معرفی می‌کنند. برخی هم در شبکه‌ (X) از قتل والدین او ابراز خوشحالی کرده و آرزوی حذف فیزیکی خود او را دارند.

پرستو فروهر در پاسخ به این هجمه‌ها می‌گوید:

پرستو فروهر در گفت‌وگو با سایت آسو، رابطه خود با ایران را «دوگانه و متناقض» توصیف می‌کند. خانه پدر و مادرش را آینه‌ای کوچک و نمادی از سرزمینی می‌داند که به آن تعلق دارد، سرزمینی که هم عشق و زندگی و امید را در خود جای داده و هم قتل و کشتار و وحشی‌گری را.

بیان پرستو فروهر تبلور حس مشترک دادخواهی زخم‌دیدگان مانده و رانده از وطن است. «برای» درمان این درد مشترک:

 همراه شو عزیز، همراه شو عزیز
تنها نمان به درد، کین درد مشترک
هرگز جدا جدا، درمان نمی‌شود

پانویس:

۱) افزایش فقر و نابرابری ثروت در هلند: نگاهی به آمار CBS

در برنامه بلندمدت مرکز آمار هلند (CBS)، فقر به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی تعیین شده است. طبق آمار اخیر این مرکز، پانصد و چهل هزار نفر زیر خط فقر زندگی می‌کنند. علاوه بر این، بیش از یک میلیون اندکی بالاتر از خط فقر و در وضعیت بسیار آسیب‌پذیری به سر می‌برند.

این ارقام نشان‌دهنده چالش‌های جدی اقتصادی و اجتماعی در هلند هستند که نیازمند توجه و راه‌حل‌های فوری‌اند.