«یک میلیون تماس تلفنی در ساعت»؛ استفاده اسرائیل از فضای ابری مایکروسافت برای نظارت گسترده بر فلسطینی‌ها

بعدازظهری در اواخر سال ۲۰۲۱، ساتیا نادلا، مدیرعامل مایکروسافت، با فرمانده سازمان اطلاعات نظامی اسرائیل، «واحد ۸۲۰۰»، دیدار کرد. دستور کار رئیس جاسوسی شامل انتقال حجم عظیمی از اطلاعات فوق‌سری به فضای ابری شرکت آمریکایی بود.

یوسی ساریِل (Yossi Sariel)، فرمانده «واحد ۸۲۰۰» در این جلسه که در مقر مایکروسافت در نزدیکی سیاتل (مزرعه مرغداری سابق که اکنون به یک پردیس فن‌آوری پیشرفته تبدیل شده بود)، توانست پشتیبانی نادلا را برای طرحی به دست آورد که به واحد ۸۲۰۰ اجازه دسترسی به یک بخش سفارشی و مجزا در پلتفرم ابری مایکروسافت آژور (Microsoft azure) را می‌داد.

در فضای ابری، اطلاعات شما به‌جای ذخیره‌شدن روی یک دستگاه مشخص، روی سرورهایی قرار می‌گیرد که توسط شرکت‌های مورد استفاده مدیریت می‌شوند و از طریق اینترنت قابل دسترسی هستند. این سرورها معمولاً در مراکز داده بزرگ و ایمن نگهداری می‌شوند و از نظر پشتیبان‌گیری، امنیت و در دسترس بودن، استانداردهای بالایی دارند.

استفاده از فضای ابری این امکان را فراهم می‌کند که در هر زمان و از هر مکان، با دسترسی به اینترنت، بتوانید به اطلاعات خود دست یابید. فضای ابری گوگل (Google Drive) یا فضای ابری مایکروسافت (Microsoft OneDrive) از این جمله‌اند.

مایکروسافت آژور که در گذشته به نام «ویندوز آژور» (Windows Azure) شناخته می‌شد، پلتفرم محاسبات ابری عمومی مایکروسافت است. این زیرساخت اینتر‌نت‌محور، طیف گسترده‌ای از خدمات ابری در زمینه محاسبات، تجزیه و تحلیل، ذخیره‌سازی و شبکه را ارائه می‌دهد. کاربران می‌توانند از میان سرویس‌های مختلف آژور گزینه مناسبی را در ارتباط با توسعه و مقیاس‌بندی برنامه‌های کاربردی جدید خود یا اجرای برنامه‌های کاربردی موجود در ابر عمومی انتخاب و از آن استفاده کنند.

واحد ۸۲۰۰ با استفاده از ظرفیت ذخیره‌سازی تقریباً نامحدود آژور، شروع به ساخت ابزار قدرتمند جدیدی برای نظارت جمعی کرد: سامانه‌ای فراگیر و تهاجمی که هر روز مکالمه‌های میلیون‌ها تماس تلفنی فلسطینی‌ها در غزه و کرانه باختری را جمع‌آوری و ذخیره می‌کند.

برای نخستین بار در این تحقیق مشترک توسط روزنامه گاردین بریتانیا، مجله اسرائیلی-فلسطینی +972 و نشریه عبری‌زبان لوکال کال، فاش شده است که این سامانه یا سیستم مبتنی بر فضای ابری (که اولین بار در سال ۲۰۲۲ عملیاتی شد)، به واحد ۸۲۰۰ اجازه می‌دهد تا هر روز حجم عظیمی از تماس‌ها را برای مدت‌زمان طولانی ذخیره کند.

مایکروسافت مدعی است که ساتیا نادلا از نوع داده‌هایی که واحد ۸۲۰۰ قصد داشت در آژور ذخیره کند، بی‌اطلاع بوده است. اما مجموعه‌ای از اسناد افشاشده مایکروسافت و مصاحبه با ۱۱ منبع از این شرکت و سازمان اطلاعات نظامی اسرائیل نشان می‌دهد که چگونه واحد ۸۲۰۰ از آژور برای ذخیره این آرشیو گسترده از ارتباطات روزمره فلسطینی‌ها استفاده کرده است.

به‌گفته سه منبع از واحد ۸۲۰۰، پلتفرم ذخیره‌سازی مبتنی بر فضای ابری، انجام حملات هوایی مرگبار را تسهیل کرده و عملیات نظامی در غزه و کرانه باختری را شکل داده است. اسرائیل مدت‌هاست که به‌دلیل کنترلی که بر زیرساخت‌های مخابراتی فلسطین دارد، تماس‌های تلفنی را در مناطق اشغالی رهگیری می‌کند. اما این سامانه جدید فله‌ای و کور به افسران اطلاعاتی اجازه می‌دهد تا محتوای تماس‌های تلفنی فلسطینی‌ها را بازپخش و مکالمه‌های شمار بسیار بیشتری از شهروندان عادی را ضبط کنند.

منابع اطلاعاتی آگاه با این پروژه گفتند که رهبری واحد ۸۲۰۰ پس از این‌که به این نتیجه رسید که فضای ذخیره‌سازی یا قدرت محاسباتی کافی در سرورهای نظامی برای تحمل وزن تماس‌های تلفنی کل جمعیت را ندارد، به مایکروسافت روی آورد.

چندین افسر اطلاعاتی از این واحد که از نظر قابلیت‌های نظارتی با آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) قابل مقایسه است، گفتند که شعاری در داخل این واحد شکل گرفت که گستره و جاه‌طلبی پروژه را نشان می‌دهد: «یک میلیون تماس در ساعت».

این سامانه روی سرورهای مایکروسافت و پشت لایه‌های امنیتی پیشرفته‌ای قرار گرفته بود که مهندسان این شرکت با توجه به دستورالعمل‌های واحد ۸۲۰۰ آن را توسعه داده بودند. فایل‌های افشاشده مایکروسافت نشان می‌دهند که بخش بزرگی از داده‌های حساس این واحد اکنون ممکن است در مراکز داده این شرکت در هلند و ایرلند قرار داشته باشد.

افشاگری‌ها در مورد نقش پلتفرم مایکروسافت آژور در پروژه نظارت در حالی صورت می‌گیرد که این غول فن‌آوری آمریکایی به‌دلیل روابط خود با ارتش اسرائیل و نقشی که فن‌آوری‌اش در حملات ۲۲ ماهه به غزه ایفا کرده، با فشار از سوی کارمندان و سرمایه‌گذاران مواجه است. در ماه مه گذشته، کارمندی در یک سخنرانی کلیدی نادلا در اعتراض، فریاد زد: «چطور است نشان دهید که جنایت‌های جنگی اسرائیل چگونه توسط آژور پشتیبانی می‌شود؟»

پس از این‌که در ماه ژانویه سال جاری گاردین و دیگر رسانه‌های شرکت‌کننده در این کار تحقیقاتی وابستگی اسرائیل در طول جنگ غزه به فن‌آوری مایکروسافت را افشا کردند، این شرکت سفارش یک بررسی خارج از روابط درونی خود را داد. مایکروسافت گفت که این بررسی «تا به امروز هیچ مدرکی» مبنی بر این‌که آژور یا محصولات هوش مصنوعی آن برای «هدف قرار دادن یا آسیب رساندن به مردم» در این منطقه استفاده شده باشد، پیدا نکرده است. یک منبع ارشد در مایکروسافت گفت که این شرکت با مقامات دفاعی اسرائیل گفت‌وگو کرده و نحوه استفاده از فن‌آوری خود در غزه را مشخص کرده و اصرار داشته که سیستم‌های مایکروسافت نباید برای شناسایی اهداف حملات مرگبار استفاده شود.

با این حال، منابع واحد ۸۲۰۰ گفتند که اطلاعات به‌دست آمده از مخازن عظیم تماس‌های تلفنی در آژور برای تحقیق و شناسایی اهداف بمباران در غزه استفاده شده است. یکی از منابع گفت که هنگام برنامه‌ریزی حمله‌ای هوایی علیه فردی در مناطق پرجمعیت که شمار زیادی غیرنظامی در آن حضور دارند، افسران از سامانه مبتنی بر فضای ابری برای بررسی تماس‌های افراد در مجاورت آن استفاده می‌کنند.

این منابع همچنین گفتند که استفاده از این سامانه در طول عملیات غزه افزایش یافته است؛ جنگی که منجر به کشته‌شدن بیش از ۶۰ هزار نفر در این منطقه شده است که اکثر آن‌ها غیرنظامیان، از جمله بیش از ۱۸ هزار کودک، هستند.

اما تمرکز اولیه این سامانه بر روی کرانه باختری بود، جایی که تخمین زده می‌شود سه میلیون فلسطینی تحت اشغال نظامی اسرائیل زندگی می‌کنند. منابع واحد ۸۲۰۰ گفتند اطلاعات ذخیره شده در آژور به مخزنی غنی از اطلاعات محرمانه در مورد جمعیت آن‌جا تبدیل شده است که برخی در این واحد مدعی هستند از آن برای باج‌گیری از مردم، بازداشت آن‌ها یا حتی توجیه قتل آن‌ها پس از وقوع حادثه استفاده شده است.

یکی از آن‌ها با اشاره به اطلاعات ذخیره‌شده در فضای ابری گفت: «وقتی نیاز به دستگیری کسی دارند و دلیل کافی برای این کار وجود ندارد، این‌جاست که بهانه‌ای پیدا می‌کنند.»

یک سخنگوی مایکروسافت گفت که «هیچ اطلاعی» از نوع داده‌هایی که واحد ۸۲۰۰ در فضای ابری خود ذخیره می‌کند، ندارد. آن‌ها گفتند که «تعامل این شرکت با واحد ۸۲۰۰ بر اساس تقویت امنیت سایبری و حفاظت از اسرائیل در برابر حملات سایبری دولتی و تروریستی بوده است». به‌گفته آن‌ها: «مایکروسافت هیچ زمانی در طول این تعامل، از نظارت بر غیرنظامیان یا جمع‌آوری مکالمه‌های تلفنِ همراه آن‌ها با استفاده از خدمات مایکروسافت، از جمله از طریق بررسی خارجی که سفارش داده بود، آگاه نبوده است».

«ردیابی همه، در تمام مدت»

نیروی محرکه پشت این پروژه ابری که یکی از منابع آن را «انقلابی» در داخل این واحد توصیف کرد، یوسی ساریِل، فرمانده واحد ۸۲۰۰ بین اوایل سال ۲۰۲۱ تا اواخر ۲۰۲۴ بود. ساریِل، افسر اطلاعاتی حرفه‌ای، از حامیان سرسخت پروژه‌هایی در این مقیاس بود.

پس از موج حملات مرگبار موسوم به «گرگ‌های تنها» در سال ۲۰۱۵ توسط جوان‌های فلسطینی که بسیاری از آن‌ها نوجوان و برای سرویس‌های امنیتی ناشناخته بودند، ساریِل نظارت بر گسترش قابل توجهی از حجم ارتباطات فلسطینی‌ها را که واحد ۸۲۰۰ رهگیری و ذخیره می‌کرد، بر عهده داشت.

به‌گفته یک افسر که در آن زمان برای ساریِل کار می‌کرد، راه حل او این بود که «همیشه همه را ردیابی کنیم». به جای نظارت سنتی بر اهداف خاص، پروژه ساریِل بر نظارت جمعی بر فلسطینی‌ها در کرانه باختری و استفاده از روش‌های هوش مصنوعی نوین برای استخراج اطلاعات متکی بود.

یکی دیگر از منابعی که روی این پروژه کار می‌کرد، گفت: «ناگهان تمام مردم دشمن ما شدند». این پروژه به دنبال پیش‌بینی این بود که آیا کسی تهدیدی برای امنیت اسرائیل محسوب می‌شود یا خیر.

به‌گفته منابع، یکی از سامانه‌های توسعه‌یافته در این دوره، تمام پیام‌های متنی بین فلسطینی‌ها در کرانه باختری را اسکن می‌کرد و به هر پیام بر اساس تحلیلی خودکار از این‌که آیا شامل کلمات مشکوک است یا خیر، رتبه‌بندی میزان خطر می‌داد. این سیستم که هنوز هم استفاده می‌شود و با نام «پیام پُر آشوب» شناخته می‌شود، می‌تواند پیام‌های متنی را که در آن‌ها افراد در مورد سلاح صحبت می‌کنند یا در مورد تمایل به مرگ بحث می‌کنند، شناسایی کند.

هنگامی که ساریِل در اوایل سال ۲۰۲۱ فرمانده واحد ۸۲۰۰ شد، اولویت خود را بر ایجاد همکاری با مایکروسافت قرار داد که به این واحد توانایی می‌داد تا فراتر رفته و محتوای میلیون‌ها تماس تلفنی را هر روز ضبط و تحلیل کند.

طبق سوابق داخلی جلسه‌ی ساریل با ساتیا نادلا در اواخر همان سال، به نظر نمی‌رسد ساریل به‌صراحت طرح خود را برای ذخیره تماس‌های تلفنی فلسطینی‌ها در فضای ابری بیان کرده باشد؛ در عوض به «حجم کاری حساس» داده‌های محرمانه اشاره دارد.

اما اسناد نشان می‌دهند که مهندسان مایکروسافت متوجه شده بودند که داده‌های ذخیره‌شده در آژور شامل اطلاعات خام، از جمله فایل‌های صوتی خواهد بود، در حالی که به‌نظر می‌رسد برخی از کارکنان مایکروسافت مستقر در اسرائیل، از جمله فارغ‌التحصیلان واحد ۸۲۰۰، از آن‌چه این واحد امیدوار بود از این پروژه مشترک به‌دست آورد، اطلاع داشتند.

یکی از منابع گفت: «لازم نیست نابغه باشید تا بفهمید. [به مایکروسافت] بگویید که دیگر فضایی روی سرورها نداریم، چون فایل‌های صوتی وجود دارند. کاملاً مشخص است که منظور چیست.»

سخنگوی مایکروسافت گفت: «ما از استفاده از آژور برای ذخیره چنین داده‌هایی اطلاعی نداریم»؛ آن‌ها گفتند که واحد ۸۲۰۰ صرفاً مشتری خدمات ابری این شرکت بوده و مایکروسافت «در مورد سامانه نظارتی مبتنی بر فضای ابری با واحد ۸۲۰۰ همکاری یا مشاوره نکرده است».

با این حال، در اوایل سال ۲۰۲۲، مهندسان مایکروسافت و واحد ۸۲۰۰ به سرعت و از نزدیک با یکدیگر همکاری کردند تا اقدامات امنیتی پیشرفته‌ای را در داخل آژور برای تطبیق با استانداردهای این واحد طراحی و اجرا کنند. یکی از اسناد اشاره می‌کند: «روند تعامل [با این واحد] روزانه، از بالا به پایین و از پایین به بالا است».

این پروژه در میان کارکنان مایکروسافت در هاله‌ای از محرمانگی قرار داشت و به مهندسان گفته شد که نام واحد ۸۲۰۰ را به زبان نیاورند. طبق این طرح، حجم عظیمی از اطلاعات خام در مراکز داده مایکروسافت در خارج از کشور قرار می‌گرفت. فایل‌ها نشان می‌دهند که تا ژوئیه امسال، ۱۱,۵۰۰ ترابایت داده نظامی اسرائیل (معادل تقریباً ۲۰۰ میلیون ساعت فایل صوتی) در سرورهای آژور مایکروسافت در هلند نگهداری می‌شد، در حالی که بخش کوچک‌تری در ایرلند ذخیره شده بود. مشخص نیست که آیا تمام این داده‌ها متعلق به واحد ۸۲۰۰ است یا خیر؛ ممکن است برخی از آن‌ها متعلق به سایر واحدهای نظامی اسرائیل باشد.

بر اساس این فایل‌ها، واحد ۸۲۰۰ به مایکروسافت اطلاع داده بود که قصد دارد به مرور زمان تا ۷۰ درصد از داده‌های خود، از جمله داده‌های سری و فوق سری، را به آژور منتقل کند و مایل است با نوعی از اطلاعات حساس و طبقه‌بندی‌شده که سازمان‌های اطلاعاتی معمولاً در سرورهای خود نگهداری می‌کنند، «از مرزهای تعیین‌شده فراتر رود». یکی از مدیران گفت: «آنها همیشه سعی می‌کنند وضع موجود را به چالش بکشند.»

در پاسخ به پرسشی در مورد دیدار ساریل با نادلا، سخنگوی مایکروسافت گفت این‌که مدیرعامل از این پروژه با واحد ۸۲۰۰ حمایت شخصی کرده باشد، «دقیق نیست». آن‌ها گفتند که نادلا «۱۰ دقیقه در پایان جلسه حضور داشت» و «هیچ بحثی» در مورد محتوای داده‌هایی که این واحد قصد داشت به آژور منتقل کند، وجود نداشت.

با این حال، طبق سوابق داخلی مایکروسافت از جلسه که توسط گاردین مشاهده شده است، نادلا از آرزوی ساریل برای انتقال بخش زیادی از داده‌های این واحدِ ویژه نظارتی به فضای ابری که پیش از این در جلسه به‌عنوان اطلاعات حساس توصیف شده بود، حمایت کرد. یکی از گزارش‌های جلسه می‌گوید: «ساتیا پیشنهاد داد که ابتدا حجم کاری مشخصی را تعیین کنیم و سپس به تدریج به سمت ۷۰ درصد حرکت کنیم.» گزارش همچنین می‌افزاید که نادلا گفت: «ایجاد این همکاری بسیار حیاتی است» و «مایکروسافت متعهد به ارائه منابع برای پشتیبانی است».

«راه حل مشکلات ما»

ساریل چند ماه پیش از دیدار با ساتیا نادلا، مدیرعامل مایکروسافت در سال ۲۰۲۱، کتابی در مورد هوش مصنوعی با نام مستعار منتشر کرده بود که گاردین فاش کرد که نویسنده رئیس نهاد جاسوسی است. او در این کتاب از نظامیان و آژانس‌های اطلاعاتی خواسته بود که «به فضای ابری مهاجرت کنند».

به‌گفته یک منبع ارشد اطلاعاتی، ساریل که در داخل اطلاعات اسرائیل به‌عنوان مُبَلِغ فن‌آوری شناخته می‌شد، به همکاران خود از رابطه‌ دوستانه با نادلا صحبت می‌کرد. او گفت: «یوسی، حتی برای من، در مورد ارتباطش با ساتیا خیلی لاف می‌زد.» (مایکروسافت داشتن رابطه نزدیک بین نادلا و ساریل را رد کرد.)

یکی دیگر از همکاران سابق اطلاعاتی گفت: «او [این همکاری] را به‌صورت داخلی فروخت و بودجه هنگفتی دریافت کرد و ادعا کرد که این راه حل مشکلات ما در عرصه فلسطین است.»

ساریل از اظهار نظر خودداری کرد و پرسش‌های گاردین در مورد این پروژه را به نیروهای دفاعی اسرائیل ارجاع داد.

یک سخنگوی ارتش اسرائیل گفت که همکاری آن‌ها با شرکت‌هایی مانند مایکروسافت بر اساس «توافق‌های زیر نظارت قانونی» است. او افزود: «ارتش اسرائیل بر اساس قوانین بین‌المللی، با هدف مقابله با تروریسم و تضمین امنیت دولت و شهروندان آن، فعالیت می‌کند.»

از سوی دیگر، مایکروسافت نیز این همکاری چند ساله را به‌عنوان یک فرصت تجاری پرسود می‌دید. طبق اسناد، مدیران اجرایی پیش‌بینی می‌کردند صدها میلیون دلار درآمد برای آژور و «موقعیتی فوق‌العاده برای برند» رقم بخورد. یکی از مدیران گفت: «رهبری [واحد ۸۲۰۰] امیدوار است که کار حیاتی را در سال‌های آینده ۱۰ برابر افزایش دهد.»

همزمان با شروع استفاده واحد ۸۲۰۰ از قابلیت‌های ذخیره‌سازی آژور در سال ۲۰۲۲، افسران اطلاعاتی به‌سرعت قدرت‌های جدیدِ در اختیار خود را درک کردند. یکی از منابع آشنا با این سامانه گفت: «در فضای ابری، ذخیره‌سازی نامحدود است».

به‌گفته چندین منبع اطلاعاتی، تماس‌ها - که شامل تماس‌های فلسطینی‌ها با شماره‌های بین‌المللی و اسرائیلی نیز می‌شود - معمولاً حدود یک ماه در فضای ابری نگهداری می‌شوند. با این حال ذخیره‌سازی می‌تواند افزایش یابد و به این واحد اجازه ‌دهد تا در صورت نیاز، تماس‌ها را برای مدت‌های طولانی‌تری نگهداری کند.

آن‌ها گفتند که این به واحد امکان می‌دهد تا به گذشته بازگردد و مکالمه‌های تلفنی افرادی را که مورد توجه قرار می‌گیرند، بازیابی کند. پیش از این، اهداف نظارتی باید از پیش انتخاب می‌شدند تا مکالمه‌های آن‌ها رهگیری و ذخیره شوند.

چندین منبع اصرار داشتند که سامانه مبتنی بر فضای ابری از حملات مرگبار علیه اسرائیلی‌ها جلوگیری کرده است. یکی از آن‌ها گفت که «نجات جان اسرائیلی‌ها» انگیزه اصلی پشت دیدگاه ساریل برای این سیستم بود. اما این سامانه به‌طور قابل توجهی نتوانست از حملات حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ جلوگیری کند که در آن نزدیک به یک‌هزار و ۲۰۰ نفر در جنوب اسرائیل کشته و ۲۴۰ نفر ربوده شدند.

در پی این حملات، ساریل به‌دلیل ترجیح «فن‌آوری‌های اعتیادآور و هیجان‌انگیز» به روش‌های اطلاعاتی قدیمی، با انتقادهایی مواجه شد، که به‌گفته برخی منتقدان در این فاجعه نقش داشتند. ساریل سال گذشته استعفا داد و مسئولیت «نقش واحد ۸۲۰۰ در شکست اطلاعاتی و عملیاتی» را پذیرفت.

در جنگ متعاقب در غزه، سامانه مبتنی بر فضای ابری که ساریل پیشگام آن بود، بارها در کنار مجموعه‌ای از ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی برای تعیین هدف استفاده شد که در زمان او توسعه یافته و توسط ارتش به کار گرفته شده بود. این عملیات زندگی غیرنظامیان را ویران کرده و بحران انسانی عمیقی ایجاد کرده است. تخریب زیرساخت‌های مخابراتی غزه توسط اسرائیل، حجم تماس‌های تلفنی در این منطقه را کاهش داده است، اما منابع گفتند که اطلاعات نگهداری‌شده در فضای ابری همچنان مفید است.

به‌گفته یکی از آن‌ها، با پیشرفت جنگ و مشاهده این‌که ارتش «به سمت کنترل بلندمدت آن‌جا پیش می‌رود»، اشتیاق به این سامانه در میان افسران اطلاعاتی که در غزه کار می‌کردند، افزایش یافته است.