«گذرگاه ترامپ» بیخ گوش ایران: حلقه محاصره تنگ‌تر شد

رئیس‌جمهوری آذربایجان و نخست‌وزیر ارمنستان به میزبانی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا توافقی را امضاء کردند که برای ایران و روسیه خوشایند نیست.

دونالد ترامپ همانطور که پیشتر گفته بود جمعه ۱۷ مرداد/ ۸ اوت میزبان الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان بود تا گذرگاه بین‌المللی زنگه‌زور که آذربایجان را از مسیر ارمنستان به نخجوان وصل می‌کند، «گذرگاه دونالد ترامپ برای صلح و شکوفایی» بنامد.

رهبران آذربایجان و ارمنستان که پیشتر بر سر قره‌باغ با یکدیگر جنگیده بودند، از توافق استقبال کردند و چون بنیامین نتانیاهو خواستار اهدای نشان صلح نوبل به ترامپ شدند.

نخست‌وزیر ارمنستان این توافق را «گشودن فصلی از صلح» و «بنا نهادن پایه‌های داستانی بهتر از گذشته» توصیف کرد.

رئیس‌جمهوری آذربایجان هم گفت آنها با امضاء این توافق «فصل بزرگ و تازه‌ای از تاریخ» را نوشته و «صلح در قفقاز جنوبی» را برقرار کرده‌اند.

دونالد ترامپ نیز امضاء این توافق را «برقراری صلح» و «کاری که خیلی‌ها تلاش کردند اما نتوانستند انجام دهند» توصیف کرد.

زیر گوش ایران و روسیه

ایران با این مسیر مخالف بود اما نتوانست با همسایگان شمالی خود به توافق برسد. ایالات متحده آمریکا به گفته ترامپ برای یک دوره ۹۹ ساله امنیت این مسیر را عهده‌دار خواهد بود.

مسیر زنگزور که در این توافق به نام رئیس‌جمهوری آمریکا تغییر یافت، برای آذربایجان، ارمنستان و حتی ترکیه دستاوردی مهم است اما ارتباط ایران با کشورهای حوزه قفقاز و روسیه را سخت‌تر خواهد کرد، به ویژه اینکه ایالات متحده آمریکا مهمترین بازیگر این مسیر خواهد بود.

ایران در سالهای اخیر و به ویژه پس از حمله اسرائیل در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ جمهوری آذربایجان را به همکاری با «دشمن» متهم کرده است. با این حال مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران پس از اعلام آتش‌بس به باکو سفر کرد.

برای روسیه هم آنچه که جمعه ۸ اوت رهبران ارمنستان و آذربایجان همراه با ترامپ امضاء کردند، رویداد خوبی نیست. روسیه فوریه ۲۰۲۲/ اسفند ۱۴۰۰ با هدف آنچه که مقابله با گسترش ناتو به نزدیکی مرزهایش خواند، به اوکراین حمله نظامی کرد. به دنبال این حمله اروپا و ایالات متحده آمریکا تحریم‌های اقتصادی و سیاسی متعددی را بر روسیه تصویب و اجرا کردند.

ناگوارتر از این تحریم‌ها برای روسیه در شرایط فعلی نفوذ گسترده‌تر آمریکا به حوزه قفقاز و کشورهای جدا شده از اتحاد جماهیر شوروی پس از فروپاشی است. اگرچه در سال‌های گذشته هم روسیه به تدریج نفوذ و اثرگذاری در جمهوری‌های استقلال یافته از شوروی را از دست داده بود.

روسیه در آخرین جنگ میان آذربایجان و ارمنستان به همراه ترکیه نقش میانجی را بازی کرد اما در توافق جدید غایب بزرگ بود. ولادیمیر پوتین قرار است جمعه ۱۶ اوت با ترامپ دیدار و در باره پایان جنگ در اوکراین مذاکره کند. او ۸ اوت با فرستاده ویژه آمریکا دیدار و نشان دولتی روسیه (لنین) را به او اهدا کرد.

تکه‌های یک کیک بزرگ

رقابت میان چین و آمریکا بر سر تسلط بر مسیرهای بین‌المللی و گسترش نفوذ اقتصادی و سیاسی سالهاست جریان دارد. در برنامه جمهوری‌خواهان آمریکا برای رئیس‌جمهوری بعدی با عنوان پروژه ۲۰۲۵ چین دشمن اصلی است که باید قدرت و نفوذ آن را کنترل کرد.

رشد اقتصادی مستمر و گسترده شدن پیمان و تفاهمنامه‌های همکاری چین با دولت‌های مختلف، همراه با تلاش چین برای بنیان نهادن نظام مالی غیر دلاری دشمنی آمریکا با پرجمعیت‌ترین کشور جهان را سخت‌تر کرده است.

یک هدف دیگر ترامپ از سلطه بر گذرگاه زنگه‌زور برای یک قرن بستن راه نفوذ بیشتر چین در قفقاز و آسیای میانه است. در سال‌های قبل چین با برخی از متحدان تاریخی آمریکا در خاورمیانه، از جمله عربستان سعودی پیمان همکاری امضاء کرد.

چین همچنین از متحدان روسیه در عرصه بین‌المللی است. همانگونه که تحریم‌های تصویب شده بر ایران را نپذیرفت، پس از حمله روسیه به اوکراین حاضر نشد روابط اقتصادی و سیاسی با مسکو را قطع کند.