خاک و زندگی میکروسکوپی؛ کشاورزی احیاگرانه چگونه زمین را دوباره زنده می‌کند؟

نیک پدویک، مدیر مزرعه‌ی «وایلد کن هیل» در نورفولک بریتانیا، پشت میکروسکوپ خم شده و با هیجان موجودات زنده‌ای را که در کمپوست تولیدی خود پرورش داده، نشان می‌دهد: «این یک نماتد (کرم‌ لوله‌ای) تغذیه‌کننده باکتری است! ببین چه رشته‌های قارچی زیبایی دارد!»

به گزارش گاردین، پدویک ۵۹ ساله که نزدیک به چهار دهه در کشاورزی صنعتی فعالیت کرده بود، حالا به یکی از چهره‌های شاخص جنبش کشاورزی احیاگرانه تبدیل شده است. او می‌گوید:

من خودم بخشی از همان سیستم‌هایی بودم که حالا می‌دانیم چه فاجعه‌ای برای خاک درست کرده‌اند. هر وقت به گذشته فکر می‌کنم، به خودم می‌لرزم.

این تغییر مسیر در واکنش به بحرانی جهانی است: بیش از ۶۰ درصد خاک‌های کشاورزی اتحادیه اروپا و حدود ۴۰ درصد خاک‌های بریتانیا تخریب شده‌اند. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) هم هشدار داده است که تا سال ۲۰۵۰، ۹۰ درصد خاک‌های سطحی جهان ممکن است در معرض نابودی قرار گیرند. بحرانی که پیامدهایش فقط به امنیت غذایی محدود نیست، بلکه تنوع زیستی، کیفیت آب، کنترل سیلاب‌ها، تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی و میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را نیز به‌طور مستقیم تهدید می‌کند.

علم پشت ماجرا: شبکه غذایی خاک

الهام‌بخش اصلی پدویک، ایلین اینگهم میکروبیولوژیست خاک است که «مدرسه شبکه غذایی خاک» را بنیان گذاشته. بر اساس آموزه‌های او، یک خاک سالم باید شبکه‌ای پیچیده از باکتری‌ها، قارچ‌ها، نماتدها، پروتیست‌ها و کرم‌ها را در خود داشته باشد. این شبکه ساختار خاک را ایجاد می‌کند، گیاهان را تغذیه می‌کند و آفات را به‌طور طبیعی مهار می‌سازد.

اینگهم سه اصل کلیدی را توصیه می‌کند:

اما این تنها آغاز کار است. کشاورز باید شیوه‌های مدیریتی‌اش را نیز تغییر دهد تا شرایط برای رشد موجودات تازه فراهم شود.

تردیدها و امیدها

دانشمندان اصل تقویت تنوع زیستی خاک را تأیید می‌کنند، اما برخی نسبت به اثرگذاری مستقیم «چای کمپوست» محتاط‌اند. با این حال، آزمایش‌های گلخانه‌ای تازه نشان داده‌اند که محصولاتی مثل گندم و جو در خاک‌های تیمار شده با این کمپوست‌ها عملکرد بهتری دارند.

پدویک نگاه جامع‌تری دارد: او علاوه بر کمپوست، از شخم مکانیکی حداقلی استفاده می‌کند، کشت پوششی متنوع را برای تغذیه خاک در تمام طول سال به‌کار می‌گیرد و حاشیه‌های وسیع‌تری برای تنوع زیستی در زمین‌های خود باقی گذاشته است.

چالش بازدهی

یکی از چالش‌های اصلی این گذار، کاهش شدید بازدهی در سال‌های اول است. پدویک پس از حذف کود و سم، برداشت گندمش از ۷ تن در هکتار به ۱٬۵ تن سقوط کرد. اما او می‌گوید هزینه‌های ورودی به‌شدت کم شده و فروش محصولات با برچسب «احیاگرانه» در قالب برند Wildfarmed همچنان سودآور است.

حرکت به‌سوی کشاورزی صنعتی بزرگ و از آنهم فراتر

این رویکرد حتی به شرکت‌های بزرگ هم رسیده است. «G’s Fresh»، تأمین‌کننده اصلی کاهو و کرفس اروپا، قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ به‌طور کامل به کشاورزی احیاگرانه گذار کند. بزرگ‌ترین شرکت لبنیات ارگانیک بریتانیا (Yeo Valley) نیز برخی از اصول این روش را در مزارع خود پیاده کرده است.

اما کارشناسان هشدار می‌دهند: این روش‌ها راه‌حل سریع و معجزه‌آسا نیستند. به گفته ریچارد باردجت، اکولوژیست خاک «بهتر است شرایط خاک طوری تغییر کند که موجودات بومی بتوانند شکوفا شوند، وگرنه بیشتر آن‌ها خواهند مرد.»

ضرورت توجه به احیای خاک نباید تنها برای احیای خاک و حفاظت از محیط زیست تعبیر شود. دَنکن کامرون، زیست‌شناس خاک، تأکید می‌کند که سلامت خاک باید در سطحی مشابه مسائل امنیتی دیده شود: «این موضوع باید بخشی از امنیت ملی محسوب شود، درست مثل مقابله با جنگ.»

کشاورزی احیاگرانه چیست؟

کشاورزی احیاگرانه (Regenerative Agriculture) مجموعه‌ای از روش‌هاست که هدف آن بازسازی خاک، افزایش تنوع زیستی، بهبود چرخه آب، کاهش وابستگی به نهاده‌های شیمیایی و افزایش تاب‌آوری کشاورزی در برابر تغییرات اقلیمی است.

اصول کلیدی این رویکرد شامل:

این شیوه با تأکید بر بازسازی چرخه‌های طبیعی خاک و اکوسیستم، پاسخی به بحران جهانی فرسایش و نابودی خاک است که سازمان ملل آن را یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای امنیت غذایی جهان می‌داند.